ORMAN EKOSİSTEMLERİNİN SU ÜRETİM VE TOPRAK KORUMA FONKSİYONLARI: ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma faaliyetleri Doç. Dr. Yusuf SERENGİL İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı

Karşı karşıya kaldığımız önemli sorunlar onları ortaya çıkardığımız düşünce düzeyiyle çözümlenemez. Albert Einstein KAPSAM VE ÖNGÖRÜLEN ÇIKTILAR Açıklık alanlarda ve bozuk meşcerelerde yapılan ağaçlandırma sahalarının biyolojik çeşitlilik, su ve erozyon üzerine etkileri raporu. Ağaçlandırma çalışmalarında kullanılan ağaç türlerinin toprak verimliliği, erozyonu önleme ve su kaynakları üzerine etkileri raporu. Farklı ormancılık faaliyetlerinin ve orman normlarının su üretimine olan etkisinin hesaplama yöntemlerinin belirlenmesi.

TEMEL VARSAYIM 1 ORMAN EKOSİSTEMLERİ DİĞER ARAZİ KULLANIM TİPLERİNE GÖRE GENELLİKLE SU VERİMİNİ DÜŞÜRÜR.

Miktar

15 cm lik toprağın taşınma süresi (Yıl) TEMEL VARSAYIM 2 ORMAN EKOSİSTEMLERİ DİĞER ARAZİ KULLANIM TİPLERİNE GÖRE SU KALİTESİNİ VE REJİMİNİ DÜZENLER. Kalite İstanbul, Elmalı Barajı havzasında % 15 eğimli bir arazi üzerinde değişik kullanma biçimlerinin yüzeysel akış, infiltrasyon ve erozyon üzerine olan etkileri (Balcı, 1958). Arazi Kullanma Yağış (mm) İnfiltrasyon (mm) (%) Yüzeysel Akış Erozyon Ton/ha 15 cm lik toprağın taşınma süresi (Yıl) Nadas Çayır Orman 1336.2 591.7 44 855.6 64 1094.8 82 744.5 56 480.6 36 241.4 18 16.014 1.360 ------- 122 1434 Sonsuz

(Toplam yağışın yüzdesi olarak) Kalite % 15 eğimli parsellerden taşınan toprak ve yüzeysel akış miktarları (Aydemir, 1973). Arazi kullanma şekilleri Taşınan toprak (Ton/ha/yıl) Yüzeysel akış (Toplam yağışın yüzdesi olarak) (%) Mısır Buğday Nadas Fındık Orman 6.976 5.560 6.778 1.321 ------- 27.08 27.0 33.6 10.2 0.5

TEMEL VARSAYIM 3 ORMAN EKOSİSTEMLERİ DİĞER ARAZİ KULLANIM TİPLERİNE GÖRE EKSTREM AKIŞLARI VE AKIŞ DEĞİŞKENLİĞİNİ OLUMLU VEYA OLUMSUZ ETKİLER. 1976 dan sonra maksimum akış olaylarının dağılımı 1965 den sonra minimum akış olaylarının dağılımı Ekstrem akışlar

ORMANCILIK UYGULAMASI VEYA ARAZİ KULLANIM DEĞİŞİKLİĞİ AKIŞTAKİ DEĞİŞİMLER AKARSU HABİTATI SU KALİTESİ İskoçya ve Kuzey İrlanda’da Q95 orman örtüsü yüzdesiyle ters orantılı (Black et al. 1995). Orman büyümesi ile yıllık ortalama ve düşük akışlar aşamalı olarak düşüş göstermekte. Genellikle düşük akışlar üzerindeki etkiler daha büyük çünkü düşük akışlar genellikle intesepsiyon ve transpirasyon oranlarının yüksek olduğu yaz aylarında gerçekleşmekte (Robinson et al. 1991). Akış değişkenliği

TEMEL VARSAYIM 4 ORMAN EKOSİSTEMLERİ-SU ÜRETİMİ VE TOPRAK KORUMA ETKİLEŞİMİNE HATTA BİYOÇEŞİTLİLİĞE HAVZA ÖLÇEĞİNDE BAKMAK GEREKİR

BAZI İPUÇLARI Planlamada havza yaklaşımı esas alınabilir. Yıldız Dağları Örneği.

TEMEL VARSAYIM 5 ORMANCILIK UYGULAMALARI BAZI YER VE KOŞULLARDA ÖNEMLİ BİR SEDİMENT KAYNAĞI OLABİLİR. Ormanlardan gelen sedimentin %90 a kadarlık bir bölümü orman yollarından kaynaklanabilir,

Orman hidrolojisi ile ilgili eş havza denemelerinin genel sonuçları birçok makalede ele alınmıştır. Hibbert (1967)’yi Bosch and Hewlett (1982), Hornbeck et al. (1993), Stednick (1996), Sahin and Hall (1996), Vertessy (1999), Vertessy (2000) and Brown et al. (2005) takip etmiştir. Bunların bazı temel sonuçları şu şekilde özetlenebilir: Uygulamaya tepki çok değişken ve çoğunlukla tahmin edilemez (Hibbert, 1967), Akışın yapılan uygulamaya tepkisi hem yıllık ortalama yağışa hem de uygulamanın gerçekleştiği yılın yağışına bağlı olmaktadır (Bosch and Hewlett, 1982), Uygulama sonrası akış rejiminin nasıl etkileneceği konusunda ana faktörler infiltrasyon ve evapotranspirasyon (ET) dır (Bruijnzeel, 1988), Orman örtüsünde %20 den daha düşük bir azalmanın akış üzerinde istatistiksel olarak belirlenebilecek bir etkisi olmamaktadır (Bosch and Hewlett, 1982; Stednick, 1996).

BU VARSAYIMLARDAN YOLA ÇIKILARAK ÜLKEMİZ İÇİN GENEL ÇERÇEVE ÇİZELİM Ülkemizde yağışın ve sıcaklığın dağılımı çok heterojendir. Hem zamansal hem mekansal olarak. Ülkemizin dağlık yöreleri için (genellikle ormanların dağılım gösterdiği yerler) yağış ve sıcaklık değerleri belirsizlikler içermektedir. Ülkemizde bitki örtüsü varlığı su ve toprak kaynaklarını düzenleyici kapasiteden çok uzaktır. Bitki örtüsü dağılımı da yine heterojendir. Orman varlığının önemli bir artış gösteremekte. Buna topoğrafik ve klimatolojik koşullar da eklenince erozyon ve çölleşme ülke genelinde ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkmakta. İklim değişikliği ciddi bir sorun olarak önümüzde durmakta

CORINE ALTLIKLARINA GÖRE ORMAN ALANLARININ DEĞİŞİMİ

Havza ismi Alan (km2) Boyut sırası Ort. akış km3/yıl Ormanlık kısım   Havza ismi Alan (km2) Boyut sırası Ort. akış km3/yıl Ormanlık kısım Havza alanına göre % Ormanlık alan % sırası 31.61 Fırat havzası 127304 1 6.48 23737,6 18,65 21 Kızılırmak havzası 78180 2 6.40 15043 19,24 20 Sakarya havzası 58160 3 21.33 18440,8 31,71 14 Dicle havzası 57614 4 4.52 15855,3 27,52 18 5.80 Konya havzası 53850 5 3454,4 6,41 24 Yeşil ırmak havzası 36114 6 9.93 13326 36,90 9 Batı Karadeniz havzası 29598 7 4.63 13862 46,83 3 Aras havzası 27548 8 3.03 2305,7 8,37 22 Büyük Menderes havzası 24976 9 8.33 8045,9 32,21 12 Marmara havzası 24100 10 14.90 9885,9 41,02 8 Doğu Karadeniz havzası 24077 11 5.43 10493,5 43,58 5 Susurluk havzası 22399 12 11.07 11668,8 52,10 1 Doğu Akdeniz havzası 22048 13 7.18 11145,9 50,55 2 Ceyhan havzası 21982 14 8.93 7945,9 36,15 10 Batı Akdeniz havzası 20953 15 8.01 8700,7 41,52 7 Seyhan havzası 20450 16 6.30 5650,1 27,63 17 Çoruh havzası 19872 17 11.06 5780,1 29,09 15 Antalya havzası 19577 18 2.39 8240,7 42,09 6 Van kapalı havzası 19405 19 1.95 574,4 2,96 26 Gediz havzası 18000 20 1.33 6354,5 35,30 11 Meriç Ergene havzası 14560 21 2.90 970,4 6,66 23 Kuzey Ege havzası 10003 22 1.17 2820,9 28,20 16 Asi havzası 7796 23 0.49 3450,6 44,26 4 1.19 Akarçay havzası 7605 24 455,4 5,99 25 Küçük Menderes Havzası 6907 25 0.50 2201,5 31,87 13 7.19 Burdur göller havzası Ortalama 6374 29979 26 1470 23,06 19 8149 29,61

STRATEJİK BAZI SORULAR Su veriminin artışı kalite ile paralel değil. Su miktarı mı kalitesi mi rejimi mi? Orman tipleri mi yoksa ormancılık uygulamaları mı? Diğer ekosistem hizmetleri ile etkileşim nasıl ele alınmalı? Nasıl bir reçete sunulmalı? Mekansal ve zamansal boyut…

HAVZA YÖNETİMİ YAKLAŞIMI MAKRO HAVZA ÖLÇEĞİNDE PLANLAMA (hangi havzalarda ne gibi arazi kullanma sorunları var, orman varlığı ne durumda, iklim değişikliği, kentleşme ve benzeri insan etkileri ne durumda) HAVZA VE ALT HAVZALARDA YAPILACAK TÜM FAALİYETLER HAVZA BAZINDA DEĞERLENDİRİLEREK YAPILMALI (Kümülatif etkiler) Örneğin yapılacak orman kesiminin havzadaki diğer değişimlerle ilişkisi ne olabilir, Yapılacak yeni yolun etkisi ne olabilir, Her uygulama için özel reçeteler uygulanmalı (Best Management Practices)

TASLAK RAPOR İÇERİĞİ ÜLKE ÖLÇEĞİNDE ORMAN VARLIĞI VE TOPRAK KORUMA-SU ÜRETİMİ YÖNÜNDEN HAVZA BAZINDA DEĞERLENDİRMESİ Gerekli altıklar: Toprak ve jeoloji haritası, orman meşcere haritaları, ağaçlandırma alanları LİTERATÜRE DAYALI OLARAK ORMAN TİPLERİNİN SU ÜRETİM ve TOPRAK KORUMA FONKSİYONLARI LİTERATÜRE DAYALI OLARAK AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILAN ODUNSU TÜRLERİN SU ÜRETİM VE TOPRAK KORUMA YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRMESİ LİTERATÜRE DAYALI OLARAK ORMANCILIK UYGULAMALARININ SU ÜRETİMİ, TOPRAK KORUMA VE BİYOÇEŞİTLİLİK YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRMESİ TEŞEKKÜRLER