GASTROİNTESTİNAL HORMONLAR Gastrin Kolesistokinin (CCK) Sekretin Glukagon Glisentin Vazoaktif intestinal polipeptid (VİP) Gastrik inhibitör polipeptid (GİP) erdal@cumhuriyet.edu.tr
Mukozada sinir ve salgı hücreleri tarafından salgılanan biyolojik aktif polipeptidlerdir. Çoğu kez parakrin tarzda etkili olurlar. Bazen de kan dolaşımı aracılığıyla etki alanlarına taşınırlar.
2-Kolesistokinin (CCK) Sekretin grubu; 1-Sekretin 2-Glukagon Yapı ve fonksiyonlarının benzerliği açısından hormonlar iki gruba ayrılır; Gastrin grubu; 1-Gastrin 2-Kolesistokinin (CCK) Sekretin grubu; 1-Sekretin 2-Glukagon 3-Glisentin 4-Vazoaktif intestinal polipeptid (VİP) 5-Gastrik inhibitör polipeptid (GİP)
DİĞER HORMONLAR Motilin Nörotensin P maddesi GRP (gastrin serbestletici polipeptid) Somatositatin Glukagon Serotonin
GASTRİN Mide antral bölgedeki G hücrelerinden salgılanır. G hücreleri ve diğer enteroendokrin hücreleri aynı zamanda noradrenalin ve serotoninle ilgili aminleri içerir.Bunlara APUD hücreleri de denir. Gastrin üreten diğer hücreler mide ve ince barsağın tamamında bulunan TG hücreleridir.
GASTRİN Fötal hayatta pankreas adacıklarında görülür. Hipofizin ön ve arka loblarında, hipotalamus, m. oblongata, vagus ve siyatik sinirlerde de bulunur. Makroheterojenite ve mikroheterojenite gösterir 3 temel formu 34, 17 ve 14 amino asit kalıtı içerir. G17 temel formdur. G14 ve G17 nin yarı ömrü 2-3 dk., G34'ün 15 dk.dır.
Mide çeperindeki hücre çeşitleri ve salgıladıkları maddeler
Mide mukozasındaki hücre tipleri
GASTRİNİN ETKİLERİ Temel etki mide asiti ile pepsinin salgılanması İnce ve kalın barsak mukozasının büyümesini uyarmak (trofik etki) Mide motilitesinin uyarılması İleum motilitesini ve kalın barsakta kitle hareketini uyarmak Gastroözofageal sfinkterin kasılması Protein bakımından zengin yemekten sonra insülin salgılanmasını uyarır
GASTRİN SALGILANMASINA ETKİLİ FAKTÖRLER Mide içeriği, gerimi, vagusun uyarılması, kalsiyum, adrenalin, midede protein yıkım ürünlerinin; özellikle amino asitlerin varlığı, gastrin salgılanmasını artırır. Antrumdaki asit, sekresyonunu inhibe eder. Salgılanması (-) feedback ile düzenlenir.
Gastrin salgılanmasında vagal uyarının etkisi kolinerjik değildir. Atropin insanlarda test yemeğine verilen gastrin yanıtını inhibe etmez, çünkü G hücrelerini innerve eden postgangliyonik vagal liflerden transmitter olarak asetilkolinden ziyade gastrin serbestleyici polipeptid (GRP) salgılanır.
Sefalik ve gastrik safhada HCl salgısının düzenlenmesi
KOLESİSTOKİNİN-PANKREOZİMİN I hücreleri tarafından salgılanır. Makroheterojenite ve mikrohetorojenite özelliği gösterir. Değişik formları vardır CCK 58, 39, 33, 12, 8 gibi. Duodenum ve jejunumdan salgılanan CCK'in çoğu CCK 8 ve CCK 12'dir. Enterik ve pankreatik sinirler esas olarak CCK 4 içerirler. Beyinde CCK 58 ve CCK 8 bulunur.
KOLESİSTOKİNİN ETKİLERİ Safra kesesinin kasılması Zengin pankreatik sıvının salgılanması Sekretinin etkinliğini artırmak Midenin boşalmasını inhibe etmek Oddi sfinkterinin gevşemesini sağlamak Pankreas üzerine trofik etkide bulunmak İncebarsak ile kolonun motilitesini artırmak Enterokinaz salgılanmasını uyarmak
KOLESİSTOKİN SALGISI İntestinal mukozanın özellikle peptidler ve amino asitlerle temasında ve duodenumda yağ asitlerinin bulunması durumunda artar. Salgılanmasının kontrolünde pozitif feedback etkilidir. Dolaşımdaki yarı ömrü 5 dakikadır
SEKRETİN Sekretin ince barsağın üst kısmının mukoza bezlerinde derin olarak lokalize olmuş S hücrelerinden sekrete edilir. Sekretinin sadece bir formu izole edilebilmiştir. Metabolizması hakkında bilinenler çok azdır.
SEKRETİN ETKİLERİ Pankreasın duktal hücrelerinden ve safra yollarından bikarbonat salgılanmasını artırır. Böylece sulu ve alkali bir pankreatik sıvının salgılanmasına neden olur. Etkisi cAMP aracılığı iledir. CCK'inin etkisini artırır. Mide asiti salgılanmasını azaltır. Pilor sfinkterinin kasılmasına neden olabilir. Mide boşalmasını inhibe eder.
SEKRETİN SALGISI Kimusta protein sindirim ürünlerinin artması ve ince barsağın üst kısım mukozasının asitle karşılaşması durumlarında artar. Sekretinin asitin etkisiyle serbestlenmesinin kontrolü negatif feedback ile olur. Yarı ömrü yaklaşık 5 dakikadır.
GASTRİK İNHİBİTÖR PEPTİD (GIP) Duodenum ve jejunumdaki K hücrelerinden üretilir. Salgılanması duodenumdaki glukoz ve yağ tarafından uyarılır. Mide sekresyonunu ve motiliteyi inhibe eder. Gastrointestinal yolun fizyolojik - hücre-stimülan hormonu GIP'tir. GIP bazen "glukoz-bağımlı insülinotrofik polipeptid" olarak da adlandırılır.
VAZOAKTİF İNTESTİNAL POLİPEPTİD (VIP) Sindirim kanalı nöronlarında bulunur. Barsakta elektrolitlerin ve suyun salgılanmasını uyarır. Sfinkterler de dahil olmak üzere intestinal düz kasların gevşemesine neden olur. Periferik kan damarlarının dilatasyonu ve midede asit salgılanmasının inhibisyonunu sağlar. Yarı ömrü 2 dakikadır.
DİĞER GASTROİNTESTİNAL HORMONLAR MOTİLİN; Duodenal mukozadan salgılanır. Barsak düz kaslarının kontraksiyonuna neden olur ve sindirim arası motiliteyi düzenleyerek barsağı bir sonraki yemeğe hazırlar. NÖROTENSİN; İleum mukozasından salgılanır. Salgılanması yağ asitleri tarafından stimüle edilir.Motiliteyi inhibe eder ve ileal kan akımını artırır.
P MADDESİ; Gastrointestinal yoldaki endokrin hücrelerde bulunur P MADDESİ; Gastrointestinal yoldaki endokrin hücrelerde bulunur. İnce barsağın motilitesini artırır. GASTRİN SERBESTLETİCİ POLİPEPTİD (GRP); G hücrelerinde sonlanan vagal sinir uçlarında bulunur ve gastrin sekresyonunda vagal yoldan sağlanan artışta nörotransmitter olarak görev alır.
SOMATOSİTATİN; Pankreas adacıklarındaki D hücrelerinden salgılanır. Gastrin, VIP, GIP, sekretin ve motilin sekresyonunu inhibe eder. Salgılanması lümendeki asit tarafından uyarılır. Parakrin tarzda etki eder. Pankreatik ekzokrin salgısını; mide asit salgısı ve motilitesini; safra kesesi kasılmasını; glukoz, a.a. ve trigliserid emilimini inhibe eder.
GLUKAGON; Duodenumdaki A hücrelerinden salgılanır GLUKAGON; Duodenumdaki A hücrelerinden salgılanır. Pankreatektomiden sonra görülen hiperglisemiden kısmen sorumludur. SEROTONİN; Sinir uçlarında olduğu gibi endokrin enterokromaffin hücrelerinde de bulunur ve salgılanır. Bundan dolayı gastrointestinal yolda hem hormon hem de nörotransmitter olarak rol oynar.