Tuğba HACIOSMANOĞLU Fizik Yüksek Mühendisi POZİTRON EMİSYON TOMOGRAFİSİ (PET) UYGULAMALARINDA PERSONELİN MARUZ KALDIĞI RADYASYON DOZLARININ BELİRLENMESİ Tuğba HACIOSMANOĞLU Fizik Yüksek Mühendisi

GİRİŞ ve GENEL BİLGİLER GEREÇ VE YÖNTEM BULGULAR TARTIŞMA VE SONUÇ

PET neden farklıdır? Görüntüleme cihazları, radyasyon dozimetrisi, radyasyondan korunma ve personel dozimetrisi açısından farklıdır. Avantajı: Organik moleküllerin radyoaktif işaretli formlarının kullanılması. Nükleer Tıp merkezlerinde kullanılan önlemlerden farklı önlemler alınmalı. PET radyofarmasotiklerinin yarı ömürleri kısadır. Foton enerjileri yüksektir.

PET uygulamasına başlanırken; Hasta ve personel yoğunluğunun az olduğu ayrı girişi olan bir yer seçilmeli, Uygun zırhlama yapılmalı, Uygulamada yer alacak personel eğitilmeli, Personelin hastaya yakın mesafede geçireceği süre kısaltılmalıdır.

Yarı ömrü en uzun olan F-18.(110 dk) PET Flor-18 FDG Yarı ömrü en uzun olan F-18.(110 dk) FDG işaretlemesinde kullanılır. FDG, glukozun metabolik olarak benzeridir. Kanserli hücreler, artan metabolik ihtiyaçları nedeniyle daha fazla glukoz kullanırlar.

PET görüntülemede kullanılan FDG aktivitesi 5-15 mCi arasındadır. PET Flor-18 FDG PET görüntülemede kullanılan FDG aktivitesi 5-15 mCi arasındadır. Görüntülemeye enjeksiyondan 30-60 dk sonra başlanır. Normal fonksiyon gösteren böbrekler ilk 1 saatte FDG’nin yaklaşık %16’sını; ilk 135 dakikada ise %50’sini vücuttan uzaklaştırır.

PET Annihilasyon Fotonları Pozitron salan radyofarmasötiklerin bir tehlikesi penetrasyon gücü çok daha fazla olan 511 keV’lik gama fotonlarıdır. 511 keV fotonlarının yüksek penetrasyon gücü nedeniyle sadece görüntüleme odasında çalışan personel değil bitişikteki odalarda çalışan diğer personel ve hasta yakınları da ışınlamaya maruz kalabilir. keV Kurşun(mm) Tungsten(mm) 150 0.3 0.2 500 3.8 2.6

15 4 1.0 0.3 mrem/hr 0.5 1 2 4 metre

PET Alınan Radyasyon Dozunun Azaltılması Zırhlama, Uzaklık, Süre, Akrilik enjektör kılıfı,

PET Alınan Radyasyon Dozunun Azaltılması Enjeksiyon öncesinde iv yol açılması, Kurşun gözlük kullanımı, Enjeksiyon bölgesi çevresinde zırhlama, Radyofarmasötik enjeksiyonunun otomatizasyonu, Tungsten zırhlama.

GEREÇ VE YÖNTEM: SIEMENS EXACT

GEREÇ VE YÖNTEM: PET öncesi ve PET sonrası 3’er aylık dönemlerde, PET kamera için bodrum kat seçildi. 1.80 m yüksekliğinde, 1.2 cm kalınlığında kurşun plakalarla zırhlama yapıldı.

Radyoaktif Tedavi Odaları UPS Bekleme Klima Odası Rapor PET Operatör Odası Hasta Hazırlama Radyoaktif Tedavi Odaları (4 Adet) Radyoaktif Atık

GEREÇ VE YÖNTEM: Radyasyon Dozunun Ölçümü TLD tekniği kullanıldı. LiF çipler 4000C’de fırınlandı. Kalibrasyon İşlemi: 10 adet LiF TLD çipi kullanıldı. Geri-plan dozu yüksek olan çipler elendi. Geri-plan dozları birbirine yakın olan 3 çip, 1 m mesafeden 10 dakika boyunca 8 Ci’lik aktiviteye sahip Cs-137 kaynağı ile ışınlandı. 10 dk sonunda, survey meter ile çiplerin bulunduğu yerden ışınlama doz değeri okundu. Işınlanan her üç çip TLD okuyucu sisteminde okunarak nC cinsinden değerler elde edildi. Ortalama geri-plan ve doz değerleri belirlendi, kesin değer saptandı. Zamana göre düzeltilerek kalibrasyon değeri oluşturuldu.

GEREÇ VE YÖNTEM: Radyasyon Dozunun Ölçümü İlk aşama; PET sistemi kurulmadan önceki 3 aylık dönemde (10.02.2004 – 10.05.2004) teknisyenlerin maruz kaldıkları radyasyon dozları belirlendi. PET’e komşu olan gama kameraların zeminlerine 5’er adet çip yerleştirildi. İkinci aşama; PET sistemi kurulduktan sonraki 3 aylık dönemde de işlemler tekrarlandı. Tüm analizler SPSS paket programı kullanılarak yapıldı. Wilcoxon Signed Ranks Test uygulanarak veriler değerlendirildi. p < 0.05 olması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.

BULGULAR: Kalibrasyon değeri Çip Bg değeri (nC) Okunan doz değeri (nC) 1 18,0 48,49 2 18,5 55,06 3 18,6 56,92 Ortalama değer 18,3 53,6 Kesin Değer (Ort doz-Ort Bg) 35,3 35,3 nc  0,04 mR/hr Işınlama 10 dk süresince yapıldığı için; Kalibrasyon Değeri : 0,04 (mR/hr) / 6 = 6 x 10-3 mR

Personel PET öncesi TLD değeri Doz (nc) (mR) PET sonrası H 130.4 0.02 65.8 <0.01 M 147.3 62.9 < 0.01 K 200 0.03 62.8 T 172 62 C 214.7 88.4 Kamera PET öncesi TLD değeri Doz (nc) (mR) PET sonrası TLD değeri Doz (nc) (mR) Kamera A ort 53.17 0.0077 48.6 0.0076 Kamera B ort 51.82 0.0078 63.96 0.01 Kamera C ort 60.39 0.0086 41.68 0.0068

18. 08. 2004 – 18. 11. 2004 tarihleri arasında toplam 61 hasta alındı 18.08.2004 – 18.11.2004 tarihleri arasında toplam 61 hasta alındı. 52 hastanın enjeksiyonu teknisyenler tarafından, 9 hastanın enjeksiyonu da doktorlar tarafından yapıldı. PET hizmete girdikten sonraki 3 aylık sürede personel ve PET komşuluğundaki alanlardan elde edilen radyasyon ölçüm değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı artış saptanmamıştır. Personel Enjeksiyon Sayısı Toplam enjeksiyon aktivitesi (mCi) H 10 117.1 M 11 119.1 K 12 141.8 T 9 114.1 C 111.7

PET öncesi TLD dozu (nC) PET sonrası TLD dozu (nC) Personel PET öncesi TLD dozu (nC) PET sonrası TLD dozu (nC) 1(H) 130.4 65.8 2(T) 172.0 62.0 3(C) 214.7 88.4 4(K) 200.0 63.0 5(M) 147.3 Kameralar A(1) 75.17 58.7 A(2) 70.0 61.1 A(3) 30.55 42.6 A(4) 36.99 44.50 B(1) 71.57 50.40 B(2) 45.31 121.9 B(3) 41.17 51.70 B(4) 40.18 50.10 B(5) 60.91 45.70 C(1) 58.53 36.70 C(2) 77.6 42.10 C(3) 42.2 40.20 C(4) 81.49 45.9 C(5) 42.15 43.50 Yapılan değerlendirmede kamera bölgesinden PET öncesi ve sonrası yapılan ölçüm değerlerinde anlamlı farklılık saptanmamıştır (p <0.05). Personelden elde edilen ölçüm değerlerinin karşılaştırılmasında PET sonrası personelin radyasyon dozu değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı seviyede azalma (p =0.043) saptanmıştır.

N Median(Mean,Min-Max) Z P Kişiler Kamera(A) Kamera(B) Kamera(C) PET Öncesi Median(Mean,Min-Max) PET Sonrası Z P Kişiler 5 172(172.8,130.4-214.7) 62.9(68.3,62.0-88.4) -2.023 0.043 Kamera(A) 4 53.4(53.1,30.55-75.17) 44.5(48.6,42.6-58.7) 1 Kamera(B) 45.3(51.8,40.1-71.5) 50.4(63.9,45.7-121.9) -0.135 0.893 Kamera(C) 58.5(60.3,42.1-81.4) 42.1(41.6,36.7-45.9) -1.753 0.080 5 3 4 N = Kamera C Kamera B Kamera A Personel TLD Doz Degerleri (nC) 250 200 150 100 50 PET Öncesi PET sonrasý

TARTIŞMA VE SONUÇ: PET uygulamalarında çalışan personelin ve PET komşuluğundaki alanlarda maruz kalınan radyasyon dozunun hesaplandığı bu çalışmada; PET uygulamaları sonrasında personel ve ortam radyasyon dozlarında anlamlı artış bulunmamıştır(p < 0.05). Personelden elde edilen ölçüm değerlerinin karşılaştırılmasında ise, PET sonrası personelin radyasyon dozu değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı seviyede azalma (p =0.043) saptanmıştır.

TARTIŞMA VE SONUÇ: Personel ve ortam dozlarında PET uygulamalarına bağlı artış izlenmemesinin nedenleri: PET için seçilen 5 teknisyenin enjeksiyon ve radyasyon alanında çalışma konusunda deneyimli olması. PET uygulamalarında dikkat edilecek özel hususlar konusunda personel eğitiminin uygulama başlamadan önce tamamlanmış olması. PET için seçilen yerin hasta ve personel trafiği açısından uygun yerleşimi ve ayrı girişinin olması.

TARTIŞMA VE SONUÇ: PET bölümünün teknisyen ile hastanın birlikte geçireceği süreyi en aza indirecek şekilde planlanmış ve teçhiz edilmiş olması.

TARTIŞMA VE SONUÇ: Radyasyon alanının tavan dahil uygun şekilde zırhlanması ve uygun ekipman seçimi. Doz hazırlığı ve enjeksiyon uygulamalarının PET bölümünde çalışan 5 personel arasında uygun paylaşımı.

TARTIŞMA VE SONUÇ: Damar yolu açılması, hastanın bilgilendirilmesi gibi hasta ile yakın mesafede geçirilecek zamanı kısaltmaya yönelik önlemlerin uygulanmış olması.

TARTIŞMA VE SONUÇ: PET kamera kalite kontrol ekipmanları, atık kutuları ve masaüstü zırhlamada kurşun kalınlığının 50 mm, masaüstü kurşun zırh arkasındaki vial zırhlarının 30 mm ve enjektör kılıflarının 15 mm olması önerilir. Zırhlama materyali tungsten olursa bu kalınlıklar ve dolayısı ile ağırlık azalacaktır. Ancak tungsten kurşuna göre daha pahalıdır.

TARTIŞMA VE SONUÇ: FDG kontaminasyonu Tc-99m’e göre çok daha önemli bir durum olduğundan personelin eldiven kullanması önerilir. Mililitresinde 100 MBq aktivite içeren FDG solüsyonunun 1 damlası 6 dakika içinde cilde yıllık doz limiti kadar (500 mSv) radyasyon verebilir.

TARTIŞMA VE SONUÇ: Standart bir FDG PET çalışması sonrasında hastanın toplu taşıma araçlarını kullanmasında sakınca yoktur. Çocuklar ile temas 2 saat süresince kısıtlanmalı. İyonizan pozitron ışınımları ve annihilasyon fotonları nedeniyle PET uygulamalarında yer alan personel diğer Nükleer Tıp uygulamalarına nazaran iki kat daha fazla risk altındadır. Uygulama sırasında hastalarla yakın mesafede daha uzun süreler geçirilmesi alınan radyasyon dozunun daha da yüksek olmasına neden olur. Zırhlama ve görüntüleme koşullarına riayet edilmesi koşulu ile genellikle yıllık personel dozunun 6 mSv’in altında tutulması mümkün olur.