BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ UNITED NATİONS (UN) ....

BMÖ nün Kuruluşu İkinci dünya savaşı sırasında müttefik devletlerin bir araya gelerek dünyanın yaşamış olduğu iki büyük dünya savaşının bir kez daha yaşanmaması için 26 Haziran 1945 tarihinde Birleşmiş Milletler Andlaşmasını kabul edip Birleşmiş Milletler Örgütünü kurmuşlardır. BM nin kuruluş amacı ve taslağı müttefik devletlerin San Francisco Konferansında (14 Ağustos 1941) varmış oldukları mutabakat sonucunda ortaya çıkmıştır.

**** 24 Ekim 1945’de yürürlüğe giren BM andlaşmasında kurucu devletler arasında Türkiye’de yer almaktadır. Başlangıçta 51 üyesi olan BMÖ, özellikle 1960’lardan itibaren çok sayıda üye kabul ederek, bugün 193 üye devlete sahip olarak evrensel bir örgüt görünümündedir.

Milletler Cemiyeti ile BMÖ arasındaki ilişki: BM ile kıyasladığımızda Milletler Cemiyeti (1919 Versay Barış andlaşması) daha yerel bazda (Avrupa odaklı) bir örgüttür. BM evrensel bir örgüt iken Milletler Cemiyeti daha dar kapsamlı bir örgüttü. ABD Milletler Cemiyetine hiçbir zaman üye olmayıp 1933’den sonra itibaren Almanya, İtalya ve Japonya üyelikten çekilmişlerdir. Milletler Cemiyetinin hukuki varlığı 1946’da kendi Genel Kurulunda aldığı kararla son bulmuştur. Aynı kararla malvarlığı hakları, arşivleri ve siyasi olmayan işlevleri BM örgütüne devredilmiştir. Dolayısıyla iki örgüt arasında bir otomatik halefiyetten söz edilemez.

BM ÖRGÜTÜNÜN AMAÇLARI BM Andlaşmasının başlangıç (giriş) kısmında yer alan aşağıdaki paragraf BM’nin temel amacını ve felsefesini göstermektedir: “ Bir insan yaşamında iki kez insanlığa tarif edilmez acılar yaşatan savaş felaketinden gelecek kuşakları korumaya kararlı olarak, biz, birleşmiş milletler halkları”……. diye bir ibarenin yer alması BMÖ’nün temel amacının yeryüzünde devletler arasında barışı sağlamak ve savaşları önlemektir.

BM örgütünün amaçları BM andlaşmasının 1. Maddesi Uyarınca; Uluslararası barış ve güvenliğin korunması İnsan haklarının korunması İktisadi ve sosyal kalkınma Çok taraflı diplomasi yoluyla devletlerarası ilişkilerin geliştirilmesi Şeklinde özetlenebilir.

BMÖ’nün Yapısı Örgütün 6 tane asli organı ve bu organlar tarafından kurulan çok sayıda yardımcı organı vardır. Asli Organlar Genel Kurul Güvenlik Konseyi Uluslararası Adalet Divanı (UAD) Sekreterya Ekonomik ve Sosyal Konsey Vesayet Konseyi

Tali Organlar Genel Kurul tarafından birçok önemli yardımcı organ vardır. Uluslararası Hukuk Komisyonu Mülteciler Yüksek Komiserliği UNİCEF (BM Çocuk Fonu) BM Terörizme Karşı Mücadele Özel Komitesi Uluslararası Ceza Mahkemesi Uluslararası Mahkeme vs....

I. Genel Kurul Genel Kurul tüm üye devletlerin temsilcilerinden oluşur ve her üye devlet eşit konumda olup, birer oya sahiptir. Bağımsızlık hareketinden sonra 3. dünya ülkeleri Genel Kurulda çoğunluktadır. Genel kurul her yıl bir kez toplanır. Olağan toplantı genellikle Eylül-Aralık döneminde gerçekleştirilir. Genel Kurulda kararlar oy çokluğuyla alınır. Ama önemli meselelerde kararlar oyların üçte iki çoğunluğuyla alınır.

Önemli Sorunlar BM andlaşmasının 18 ***Önemli Sorunlar BM andlaşmasının 18.maddesine göre; uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması, Güvenlik Konseyine sürekli olmayan üyelerin seçimi, üye kabulü, üye ihracı, bütçe konuları şeklinde belirtilmiştir. Genel Kurul, silahsızlanma, ekonomik, sosyal, politik, kültürel işbirliği, insan hakları, vesayet rejimleri gibi konuları görüşüp Güvenlik Konseyine ve üyelere tavsiyelerde bulunabilir. BM andlaşmasının 11. Maddesine göre Uluslararası barış ve güvenliği ilgilendirip eylem gerektiren sorunlar Güvenlik Konseyine havale edilmelidir.

II.GÜVENLİK KONSEYİ Güvenlik konseyi sadece bir kısım devletlerden oluşmaktadır. 1965’teki değişiklikle beraber üye sayısı 11’den 15’e çıkartılmıştır. Üye devletlerden 5’i Sürekli Üye 10’u ise geçici üye statüsündedir. Sürekli Üyeler: ABD Rusya Çin İngiltere Fransa’dır.

Diğer on üye Genel Kurul tarafından iki yıl için seçilir Diğer on üye Genel Kurul tarafından iki yıl için seçilir. Bu geçici üyelerin belirlenmesinde dünya barışını korumaya ve Örgütün diğer amaçlarına katkıları göz önünde bulundurulur. Ayrıca adilane bir coğrafi dağılıma uylmak zorundadır. Örnek: Güvenlik Konseyinde genellikle her bir dönemde Afrika-Asya için 5, Doğu Avrupa için 1, Latin Amerika için 2, Batı devletlerine 2 koltuk ayrılmaktadır. *** Türkiye 1951-1952; 1954-55 yıllarında ve son olarak da 2009-2010 yılları arasında Güvenlik Konseyi üyeliğine seçilmiştir.

Güvenlik Konseyi, görevlerini sürekli olarak yerine getirebilecek surette teşkilatlandırılmıştır. Dolayısıyla New York’taki daimi temsilciler bu işlevi yerine getirmek üzere her an başkanın çağrısı üzerine toplanabilmektedir. Güvenlik Konseyinin almış olduğu kararlarda 15 üyeden 9’unun olumlu oyu aranır. Sürekli üyelerden biri çekimser ya da olumsuz oy verdiğinde karar veto edilmiş olur. Veto yetkisi büyük devletlerin biri razı olmadıkça, bu devletlerin temel çıkarlarına ters düşen herhangi bir eylemin gerçekleşmesini uygulamada zora soktuğundan BM’nin tarafsızlığını şaibeli kılabilmektedir.

Güvenlik Konseyine Özgü Yetkiler BM andlaşmasının VII Güvenlik Konseyine Özgü Yetkiler BM andlaşmasının VII. Bölümüne göre uluslararası barışın tehdidi, bozulması veya saldırı durumlarında, barışın korunması veya tesisi hususunda eyleme karar verme yetkisi Güvenlik Konseyinin tekelindedir. Güvenlik Konseyi ilk önce uluslararası barışın tehdit edildiğini, bozulduğunu veya saldırının vuku bulduğunu tespit eder. Daha sonra, alınacak önlemler (caydırma, silahsızlandırma, ambargo vs) hakkında tavsiye niteliğinde veya bağlayıcı kararlar alır.

III. SEKRETERYA Sekreterya, uluslararası memurlardan oluşup başında Genel Sekreter yer alır. Genel Sekreterin siyasi işlevleri dikkate alınarak, seçiminde belirli bir denge gözetilmiştir. Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi (veto yetkisi vardır) üzerine Genel Kurulca seçilir. 5 Yıl olan görev süresi yenilenebilir. Uygulamada genellikle herhangi bir büyük gücün mensubu olmayan ve belirli bir bloka açık biçimde angaje olmayan devletlerin uyrukları tercih edilmektedir.

Genel Sekreter, BMÖ idaresinin başı olarak personelini tayin eder ve personelin hiyerarşik üstüdür. Örgüt bütçesini uygular ve Genel Kurula teşkilatın çalışması hakkında yıllık rapor sunar. Genel Sekreter, Örgüt adına hareket edip, hiçbir hükümetten talimat alamadığı gibi, tarafsızlığına gölge düşürecek herhangi bir davranışta bulunmamalıdır. Bütün düzenlemeler Genel Sekreterin bağımsız ve tarafsız bir kişi olmasına yöneliktir. Genel Sekreter, seçtiği özel temsilciler yoluyla da görüşmeler yürütebilmektedir.

Genel Sekretere uygulamada silahlı kuvvetlerin yönetimi görevi de verilmektedir. Örnek: “Kongo’da Belçika askerlerinin çekilmesi için gerekli eylemi yapmak” şeklinde yapılan görevlendirmede zamanın Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld askeri operasyon yönetmiş ve Kongo’yu bir süre idare etmiştir. Özetle; Genel Sekreter BMÖ temsilcisi ve en üst düzey yöneticisi olarak uluslararası arenada en etkili muhattap ve aracıdır.

Bugüne Kadarki BM Genel Sekreterleri 1946-1952 : Trgyve Lie (Norveç) 1953-1961 : Dag Hammarskjöld (İsveç) 1961-1971: U Thant (Myanmar) 1972-1981: Kurt Waldheim (Avusturya) 1982-1991: Javier Perez de Cuellar (Peru)

1992-1996 : Butros-Butros Ghali (Mısır) 1997-2006 : Kofi Annan (Gana) 2006- .... : Ban Ki-moon (Mevcut Sekreter) (Güney Kore)

ULUSLARARASI ADALET DİVANI (UAD) Uluslararası adalet divanı, devletlerarası hukuki uyşmazlıkların çözümü bakımından genel yetkiye sahip evrensel bir mahkemedir. Divanın yetkisi geneldir; birçok diğer uluslararası mahkemeden, örneğin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinden farklı olarak, yetkisi belirli kuralların uygulanmasıyla sınırlı değildir. Evrensel kapsamlı bir mahkeme olan Divanın yetki alanı belirli bir coğrafi bölgeyle sınırlı olmayıp, tüm devletleri de kapsar.

UAD’nin Özellikleri: LA Haye’de bulunan UAD, BMÖ’nün asli organlarından biridir, ancak bağımsızdır. Divan 15 yargıçtan oluşur. 9 yıl için seçilen yargıçlar yeniden seçilebilir. Devletlerin doğrudan nüfuzunun önüne geçmek amacıyla, yargıçların aday gösterilmesi usulü özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre, seçilecek adayları devletler değil, Sürekli Hakemlik Divanındaki üyeler önermektedir.

Aday yargıçlar, en yüksek ahlaki itibarı haiz; kendi ülkelerinde en yüksek adli görevleri yerine getirme koşullarını bulunduran veya uluslararası hukuk dalında yetkileri tanınmış kişiler olmalıdır. Yargıçlar Güvenlik Konseyi ve Genel Kurulda ayrı ayrı, oyların salt çoğunluğuyla seçilir. Burada Güvenlik Konseyinin veto yetkisi bulunmamaktadır.