Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine İlişkin Hususlar Çalışma Toplantısı 21 Aralık 2004, Ankara

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

Hukuki ve Stratejik Çerçeveler Avrupa Komisyonu Direktifleri Elektrik Piyasası Kanunu No:4628 ECSEE(GDAET) Bölgesel Entegrasyon Stratejisi Strateji Belgesi Atina Memorandum 2002 & 2003 This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. CEER/EFET (DADK/AETF) Ulusal Piyasa Tasarımı (DUY) Standart Bölgesel Piyasa Tasarımı Gün Öncesi Piyasası

Avrupa Komisyonu Direktifleri 2003/54/EC sayılı Direktif, AB elektrik iç pazarı ortak kurallarını tanımlayan 96/92/EC sayılı Direktif’in yerine geçmiştir. 1228/2003 sayılı Yönetmelik (The Regulation) elektrik sınır ticareti için şebekeye erişim şartlarını tanımlar. 1229/2003/EC sayılı karar trans-Avrupa enerji sektör şebekeleri için yol gösterici bilgileri içeren 1254/96/EC sayılı kararın yerine geçmiştir.

2003/54/EC sayılı Direktif Temmuz 2004 tarihine kadar tüm mesken dışı tüketicilere piyasanın açılması, Temmuz 2007 tarihinde piyasanın tam açılması, Temmuz 2004 tarihine kadar iletimin, Temmuz 2007 tarihine kadar dağıtımın hukuki ayrıştırmalarının yapılması, Üçüncü Taraf Erişimini düzenlemesi, Yaygın hizmet zorunluluğu, Arz güvenliğini izleme gibi konular yer almaktadır.

2003/1228/EC sayılı Yönetmelik (Regulation) İletim Ücretleri (giriş\çıkış) Kısıt Yönetimi (eşit taraflar arasında ayrım yapmaksızın ve piyasaya dayalı) Sistem İşletmeciler Arası ortak maliyet karşılama mekanizması (gerçekleşen akış, standart fiyatlama metodu) gibi konularda ana ilkeleri, Detaylı prosedürler için yol gösterici bilgileri içermektedir.

Atina Memorandum Güney Doğu Avrupa Ülkeleri tarafından imzalanan Atina Memorandumu, Güney Doğu Avrupa Piyasası kurulması için önemli bir esas teşkil etmektedir. Bu memorandumu imzalayarak Avrupa Birliğine üye olmayan ülkeler, Avrupa Birliği Enerji İç Piyasasına uyumlu bir Enerji Piyasası kurmak üzere Avrupa Birliği üye ülkeleri ile birlikte hareket edecekler.

Liderlik Çerçevesi Avrupa Komisyonu ETSO (AİSİ) UCTE (EİKB) Piyasa Geliştirme Sistem İşletme ve Güvenliği Ticari Mekanizmaları Düzenleme ve İzleme ETSO (AİSİ) UCTE (EİKB) EFET (AETF) CEER (DADK) Sistem İşletmecisi Yeniden Yapılandırma Klavuzu This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. İşletme Standartları Verimli Ticaret Klavuzu GDA Bölgesi Standart Piyasa Tasarımı

CEER(DADK)’in Öngördüğü Standart Piyasa Tasarımı Ticari SEEMO (GDA Gün Öncesi Piyasa İşletmecisi) Sabit Tarifeli Ulusal Piyasa -1 Serbest Piyasa -1 Sabit Tarifeli Ulusal Piyasa -2 Serbest Piyasa -2 Fiziksel Sİ Arası Koordinasyon ve Maliyet Paylaşım Mekanizması This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. Sistem İşletmecisi 1 Sistem İşletmecisi 2 Enterkonnektör

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

G-DUY Hükümlerine göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı %15-%20 Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF İkili Anlaşma Fiyatları Gün Öncesi Planlama %80-%85 Fiyat Belirleyici YAL/YAT SDF İkili Anlaşmalar The T-BSR defines the scope of the Transitional Market constituting: Bilateral contracting between buyers and sellers, complemented by a balancing & settlement mechanism. A Balancing Market with associated settlement mechanisms. An Hourly System Marginal Price (SMF) is calculated and published. Day-Ahead planning and notification, but no Day-Ahead market. Real-time operations, including ancillary services. A System Imbalance Price (SIP) is calculated. Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı %0-%5 Gerçek Zamanlı SMF GÖ PTF Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme İkili Anlaşma Fiyatları %10-%15 Gün Öncesi Piyasası Finansal ürünler Risk Yönetimi %80-%85 YAL/YAT İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması Nedir? Piyasa fiyatlarında meydana gelen/gelebilecek değişikliğe tüketim tarafının karşılık/tepki verebilmesidir. Talep Azaltma (Yük atma), Yük Kaydırma (Örneğin, Puant’tan Gece’ye), Kaynak Değiştirme (Alternatif yakıt ve/veya kendi üretimi) Talebin, piyasa fiyatına tepkisi “elastisite” ile ölçülür.

Tüketim Tarafından Kimler Piyasaya Katılabilir? Potansiyel Tüketim Tarafı Katılımcıları: Elektriğin yoğun kullanıldığı sanayiler Ark Ocakları Kimya Endüstrileri Toptancılar Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grup Tüketim Tesisleri Organize Sanayi Bölgeleri Siteler ve Lojmanlar Perakendeciler Belediyeler

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı D1 – Elastik Olmayan Tüketim YTL/MWh D2 – Elastik Tüketim F1 – Elastik Olmayan Marjinal Fiyat F2 - Elastik Marjinal Fiyat

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı 2002 yılında PJM, ABD piyasasında tüketim tarafı katılımı saatlik fiyatları %12’den fazla düşürmüştür. Kaliforniya krizi esnasında tüketim tarafının zamanında %5 oranında tüketimini azaltarak piyasaya katılmış olsaydı en yüksek toptan satış fiyatını %50 oranında düşürebilirdi. Perakende tarafındaki 10%’luk yük azalması 1998/99’da ABD Midwest’te yaşanan aşırı fiyat yükselmesini %60 oranında önleyebilirdi. Kaynak: IEA (Uluslarası Enerji Ajansı)

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı Piyasadaki arz ve talebin dengelenmesi Verimlilik Yeni Yatırım Teşvikleri Sınır Ticaretinin Getirdiği Esneklikler Sınır Ticaretinin Getirdiği Esneklikler Tüketim Tarafının Katılımının Getirdiği Esneklikler

Talep Elastisitesi (Esnekliği) Nasıl Sağlanır? Piyasa katılımcısının fiyatlara tepkisi için zamanlama önemlidir Zaman • Gerçek zaman için fiziksel planlamanın optimizasyonu Fiyata bağlı planlama yapılır Gün öncesi optimizasyon tamamlandı arta kalanlar satılır yüksek fiyat volatilite çok yüksek fiyat volatilite ticari işlem yok day ahead Saatler öncesi Dakikalar öncesi Gün Öncesi Piyasası talep esnekliğini sağlamak için önemli bir araçtır. Gerçek zaman

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Sonuç olarak ... Arz sıkışması durumunda tüketim tarafının piyasaya katılması piyasa verimliliğini arttıracaktır. Altyapının daha verimli kullanımı, son tüketici fiyatlarının düşmesi, arz güvenliğinin artması ve daha az kısıtlı piyasalar için tüketim tarafının piyasaya katılımı önemli bir kaynaktır. Tüketim tarafının eşit ve verimli bir şekilde piyasaya katılması için piyasa tasarımı ve düzenleme politikaları önem arz etmektedir. Teknik ve teknolojik altıyapının (sayaç, uzaktan okuma vs.) yeterli bir seviyede olması tüketim tarafının piyasaya katılması için ön koşuldur.

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası İşlemleri Zaman Çizelgesi %80-85 %10-15 %0-5 Piyasa Payı Piyasa İşletmecisi (PMUM) Sistem İşletmecisi (MYTM) İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Uzun Vadeli Piyasa Dengeleme Mekanizması Uzlaştırma T+hafta/ay So what does the NETA market look like? In summary……………… T – Ay/Yıl T- 24/10 hrs T-1 hr T

Bir ay öncesi öngörülen üretim/tüketim İkili Anlaşmalar Bir ay öncesi öngörülen üretim/tüketim 11.6 TWh 9.6 TWh %80-85 İkili Anlaşmalar Piyasa katılımcıları öngördükleri kendi üretimlerinin /tüketimlerinin %80-85 kısmını uzun vadeli (düşük riskli) ikili anlaşmalara bağlar. So what does the NETA market look like? In summary………………

Bir gün öncesi MYTM tarafından öngörülen üretim/tüketim Gün Öncesi Piyasası Bir gün öncesi MYTM tarafından öngörülen üretim/tüketim Gün Öncesi Piyasası işlemleri MYTM’nin ertesi gün için yaptığı Ulusal Talep Tahmininin yayınlanması ile başlar. Piyasa katılımcılar bu tahmini ve kendi tahminlari/planlamaları dahilinde 100% dengede olacak şekilde saatlik tekliflerini Gün Öncesi Piyasasına sunar. So what does the NETA market look like? In summary………………

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri So what does the NETA market look like? In summary………………

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri So what does the NETA market look like? In summary……………… MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri

Gün Öncesi Piyasası 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW So what does the NETA market look like? In summary……………… MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri Gün Öncesi Piyasasına Kalan Yükler 12. saat

Saatlik Fiyatların Oluşturulması : 12. Saat YTL/MWh 87.000 79.750 TL/kWh 79.750 72.500 65.250 YTL/MWh 65.250 TL/kWh 65.250 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 36.250 TL/kWh 36.250 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 7.250 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600 3900 Tüketim/Alış Teklifleri Üretim/Satış Teklifleri 3.039 MW

Gün Öncesi Piyasası 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW So what does the NETA market look like? In summary……………… MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri Gün Öncesi Piyasasında Karşılanan Yükler 12. saat

Dengeleme Mekanizması Gerçek zamanda sistemde meydana gelen değişikleri (ünite devre dışı kalması, sistem kısıt oluşması, acil durumlar vb.) doğrultusunda Sistem İşletmecisi, önce yan hizmetleri sağlayan katılımcılarına daha sonra Dengeleme Birimlerine Yük Alma ve/veya Yük Atma talimatlar göndererek arz ve talebi gerçek zamanlı dengeler. So what does the NETA market look like? In summary………………

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur. Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (1/4) Katılımcı A (Tüketici) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük 20 56 YTL/MWh Isıtma: Fiyat 56 YTL/MWh olduğunda alternatif yakıtla ısınabilir. 36 YTL/MWh Fiyat 35 YTL/MWh’yi geçerse fabrikanın bir böülümünde üretim yapılması ekonomik değildir. TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur.

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur. Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (2/4) Katılımcı B (Tüketici) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 80 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük --- TOPLAM İkili Anlaşmalar 60 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur.

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (3/4) Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) – Bara Müşterisi Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız TOPLAM

Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (3/4) Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) Kapasite /Yük (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 20 20 YTL/MWh Fiyat 20 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 40 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 5 60 55 YTL/MWh Fiyat 55 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 120

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (4/4) Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 50 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 50 YTL/MWh Fiyat 50 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 200 İkili Anlaşma Miktarı Müşterisi ile 6 aylık ikili anlaşma imzalamıştır.

Piyasa Takas (Spot) Fiyatının Hesaplanması YTL/MWh Talep Arz 100 80 60 45 YTL/MWh 40 20 MW 40 80 120 160 200 240 60 MW

Piyasa Takas (Spot) Fiyatının Hesaplanması YTL/MWh Talep Arz 100 80 60 45 YTL/MWh 40 20 MW 40 80 120 160 200 240 60 MW

Gün Öncesi Piyasası Kapındığında Katılımcı D... Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 50 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 50 YTL/MWh Fiyat 50 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 200 İkili Anlaşma Miktarı Müşterisi ile 6 aylık ikili anlaşma imzalamıştır. Dengelemeye Katılabilir

Dengeleme Piyasasında Katılımcı D MW 100 YAL GÜP t

South Africa Power Pool Kurulu/Kurulması Planlanan Bazı Elektrik Piyasaları Alberta Ontario New Brunswick AVRUPA NEISO MISO CAISO PJ&M Korea ERCOT NYISO Japan Colombia Singapore Philippines South Africa Power Pool Brazil Chile Australia Argentina Px Tek Piyasa New Zealand Px Gün Öncesi Piyasası

Avrupa’daki Büyük Elektrik Piyasa İşletmecileri Iberia (OMEL/OMIP): Spot, gün-içi ve dengeleme. (Forwards) Amsterdam (APX): Spot UK (UKPX / IPE): Spot ve forward piyasaları. İskandinav Ülkeleri (Nord Pool): Spot ve finansal forward piyasaları Polonya (PPX): Spot piyasa Almanya (EEX): Spot, forward Fransa (PowerNext) Italya (GME) Slovenya (Borzen) Avusturya (EXAA) Spot, gün-içi Rusya (ATS) Spot – planlı forward Romanya (OPCOM): Spot piyasa 1.1.2005 Nordic Nord Pool ESBNG/EirGrid Moscow Eastern Europe UKPX/IPE Northern Europe EEX PPX Apx PowerNext EXAA Borzen OPCOM OMIP BSREC OMEL GME Ankara Southern Europe Spot ve Forward Sadece Spot ve/veya Dengeleme Planlı veya EB ile İlgilenen

Elektrik Borsası Ana Fonksyonları : Borzen (Slovenya) İkili Anlaşmalar Bildirimi Günlük Üretim Programı ve Sayaç Bilgileri Dengesizliğin Uzlaştırması PİYASA İŞLETMECİSİ POWER EXCHANGE Gün Öncesi Piyasası Öncelikli Üretim Piyasası Yan Hizmetler Piyasası İletim Hakkı Piyasası Biomass Piyasası Dengeleme Piyasası CLEARING HOUSE Mali takas ve uzlaştırması

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri Fiziksel Teklif Çeşitleri Saatlik Teklifler Fiyattan Bağımsız Teklifler Blok Teklifler Finansal Ürünler (Türev Ürünleri) Option Forwards Futures Not: Yukarıda listelenen teklif çeşitleri bir Gün Öncesi Piyasası için temel olup, her bir ülkenin elektrik piyasası teklif çeşitleri o ülkeye özgü durumu yansıtan değişiklikler göstermektedir.

1. Saatlik Teklifler Fiyat (YTL/MWh) Saat 8 10 12 16 25 26 40 50 1000 8 10 12 16 25 26 40 50 1000 01-06 150 150 100 50 -40 -250 -350 -350 07 300 300 225 150 -100 -100 -300 -300 08-17 400 400 400 400 200 -150 -150 -150 18-24 150 150 100 50 -40 -150 -350 -350 Maksimum ve minimum teklif fiyatları elektrik borsası tarafından belirlenen teknik limittir. Bu limitler dahilindeki tüm fiyatlar ve ilgili miktarlar piyasa katılımcısı tarafından belirlenir. Fiyatların yükselen sıra ile dizilmesi gerekir. İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal enterpolasyon ile Piyasa İşletmecisi tarafından doldurulur. Pozitif miktarlar elektrik borsasından alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir.

2. Fiyattan Bağımsız Teklifler Fiyat (YTL/MWh) Fiyat (YTL/MWh) Baz yük tüketimi/alışı veya üretimi/satışı olan bir piyasa katılımcısı fiyattan bağımsız teklif sunabilir; (fiyat seviyesi dikkate alınmaksızın alım veya satım yapabilir).

Piyasa Takas (Spot) Fiyatının Hesaplanması Fiyat, YTL/MWh 20 30 35 40 42 45 48 55 900 Kat. A, MW 20 20 Kat. B, MW 60 60 40 40 20 20 Kat. C, MW 40 -40 -120 20 TOPLAM, Alış 120 100 80 60 40 20 TOPLAM, Satış -40 -120 40 80 120 100 200 300 YTL/MWh MW Satış Alış Denge: İşlem Hacmi: 41 YTL/MWh 60 MW

3. Blok Teklifleri : Termik Santrallar için Termik santrallarının devreye girme ve devre dışı kalma maliyetlerinden dolayı sabit bir yükte uzun süre çalışma zorunluluğunu karşılamak üzere geliştirilmiştir. Belli süreli (örneğin 7 saatlik) Bu süre boyunca sabit yük ve fiyat olarak teklif edilebilir. Blok teklifin geçerli olduğu sürede ortalama spot fiyatının blok teklif fiyatından yüksek olması durumunda blok teklifi kabul edilir. MW Blok 3 Fiyat Blok Teklif Fiyatı Hesaplanan Spot Fiyatı Blok 1 Blok 2 Her bir “blok” dönemi için ortalama Spot fiyat Saat 7 18 24 7 18

3. Blok Teklifleri : Hidrolik Santrallar için Özellikle, küçük rezervuarlı hidrolik santrallar için enerji kısıtları (MWh) mevcuttur. Piyasa katılımcısı, bir gün öncesinde ertesi gün satacağı (üreteceği) miktarı (MWh) ve çalışması gereken süreyi (saat) Piyasa İşletmecisine bildirir. Piyasa İşletmecisi, hidro kaynağı en iyi şekilde kullanıp, aynı zamanda santral sahibinin gelirini de maksimize edecek bir algoritma ile optimum çalışma saatleri belirler.

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması Tüketim tarafın katılımı olan baz piyasalarda tüketim tarafındaki negatif kapasiteyi ifade eden “Negawatt” termi kullanılmaktadır. Üreticiler ile aynı koşullarda piyasaya katılması: Tüketim için teklif vermesi Varsa, kendi üretim fazlası için teklif vermesi İkili anlaşmalarda tüketimden fazla miktarı varsa piyasaya geri satış yapabilir. Dengelemeden sorumlu olması: Otoprodüktör üretimi ve ikili anlaşmaları ile yükü karşılaması Dengede kalmak için spot piyasa üzerinden ticaret yapması

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması Potansiyel Tüketim Tarafı Katılımcıları: Elektriğin yoğun kullanıldığı sanayiler Ark Ocakları Kimya Endüstrileri Toptancılar Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grup Tüketim Tesisleri Organize Sanayi Bölgeleri Siteler ve Lojmanlar Perakendeciler Belediyeler

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketicisi (örneğin, ark ocağı) olan otoprodüktör için aşağıdaki durumu ele alırsak: Toplam normal yük ~50MW. Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının >= 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) 30MW’lık baz yük için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşma yapılmış. Otoprodüktör üretim kapasitesi 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh)

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketicisi (örneğin, ark ocağı) olan otoprodüktör için aşağıdaki durumu ele alırsak: Toplam normal yük ~50MW. Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının >= 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) 30MW’lık baz yük için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşma yapılmış. Otoprodüktör üretim kapasite 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh)

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketicisi (örneğin, ark ocağı) olan otoprodüktör için aşağıdaki durumu ele alırsak: Toplam normal yük ~50MW. Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının >= 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) 30MW’lık baz yük için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşma yapılmış. Otoprodüktör üretim kapasite 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh)

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketicisi (örneğin, ark ocağı) olan otoprodüktör için aşağıdaki durumu ele alırsak: Toplam normal yük ~50MW. Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının >= 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) 30MW’lık baz yük için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşma yapılmış. Otoprodüktör üretim kapasite 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh)

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketicisi (örneğin, ark ocağı) olan otoprodüktör için aşağıdaki durumu ele alırsak: Toplam normal yük ~50MW. Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının >= 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) 30MW’lık baz yük için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşma yapılmış. Otoprodüktör üretim kapasite 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh) + +- - =

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama Modelleri Noktasal Fiyatlama Modeli Noktasal fiyatlama modelinde elektrik sisteminin teknik limitleri, şebekenin değişik noktalarındaki üretim maliyetleri, iletim şebekesi kısıtları ve iletim kayıpları dikkate alınarak üretim maliyetlerini minimize eder. Sonuç olarak herbir noktada farklı bir fiyat hesaplar. Bölgesel Fiyatlama Modeli Bölgesel fiyatlama modelinde çok sayıda fiziksel noktadan oluşan bölgeler arasındaki kısıt/tıkanıklığı dikkate alınır, fakat bölge içindeki olası kısıtlar dikkate alınmaz. Bölgesel modelde bölge içindeki satış ve alış teklifleri toplanır.

Noktasal Fiyatlama Modeli Noktasal model, elektrik sisteminin çok iyi izahatı olarak geliştirilmiştir. Binlerce nokta üzerindeki yük akışını yönetebilir modeller geliştirilmiştir. Sistem İşletmecisi açısından noktasal model, elektrik sistemini gözlemlemenin bir yoludur. Matematiksel model doğru ise ve doğru girdiler sağlanırsa, Sistem İşletmecisi işlemden önce veya işlem sırasında yük dağıtım bilgileri alabilir. Noktasal model, her bir nokta için spesifik üretim ve yük bilgisine ihtiyaç duyar. Farklı noktalarda üretim/tüketim birimleri bulunan piyasa katılımcıları Sistem İşletmecisine detaylı bilgi vermek zorundadır ve nokta bazındaki tahminleri yanlışsa yüklü bir dengesizlik maliyetine maruz kalır. Noktasal fiyat hesaplama algoritması teknik olmayan insanlar tarafından anlaşılması güç bir algoritmadır.

Bölgesel Fiyatlama Modeli Bölgesel fiyatları hesaplamak için karmaşık matematiksel bir modele gerek yoktur. Bölgelerdeki fiyata bağlı satışta veya alışta meydana gelen değişimi ve bölgeler arası iletim kapasiteleri bilmek bölgesel fiyatları hesaplamak için yeterlidir. Piyasa katılımcıları için herbir bölge içindeki kendi portföyünü dengeleme özgürlüğü olduğundan dengesizlik maliyetleri azalır. Şebekede sayılı kısıt/tıkanıklık olması durumunda bölgesel fiyatlama daha uygundur.

4. GÜN ÖNCESİ PİYASASI 4.1. Gün Öncesi Piyasası Kavramı 4.2. Gün Öncesi Piyasası Teklif Çeşitleri 4.3. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasaya Katılması 4.4. Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 4.5. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi

G-DUY’da ele alınmaktadır. N-DUY’da ele alınacaktır. Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi Metodları Konsolide Piyasalar G-DUY’da ele alınmaktadır. Nord Pool Modeli (Piyasa Bölünmesi) Günlük İhaleler Uzun Vadeli İhaleler N-DUY’da ele alınacaktır. İkili Anlaşmalar İzole Bölgeler

Kısıt/Sınır Ticareti Yönetimi Metodları Kısıt Yönetimi Belli Bir Süre Öncesi Gerçek Zamanlı Karşı Ticaret (Gerçek Zamanlı YAL/YAT Kabulü) İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı) İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. Piyasa Bölünmesi İhale mmmm İlk Gelene Tahsis Etme

İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) Kısıt Yönetimi Belli Bir Süre Öncesi Gerçek Zamanlı Karşı Ticaret (Gerçek Zamanlı YAL/YAT Kabulü) İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı) İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) Piyasa Bölünmesi İhale mmmm İlk Gelene Tahsis Etme

İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) İletim hakkı ihalesi Avrupa ülkeleri arasındaki enterkonneksiyonlarda kullanılmakta Fiziksel planlama – “kullan-veya-kaybet” Kullanılmayan kapasite için ikincil ihale İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) İhale mmmm İlk Gelene Tahsis Etme

İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı) Kısıt Yönetimi Belli Bir Süre Öncesi Gerçek Zamanlı Karşı Ticaret (Gerçek Zamanlı YAL/YAT Kabulü) İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı) İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) Piyasa Bölünmesi İhale mmm İlk Gelene Tahsis Etme

Türkiye İletim Sistemi ve Bölgeleri

İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı): Piyasa Bölünmesi Kısıt Yoksa Kısıt Varsa PTF Piyasa Takas Fiyatı (PTF) Phigh P1 P3 Pmed Plow P2 Tek Fiyat : PTF P1=P2=P3=PTF Dört Fiyat: Plow<Pmed<Phigh PTF EXAA (Avusturya), EEX (Almanya), GME (İtalya), Nord Pool bu metodu uygulamaktadırlar.

Piyasa Bölünmesi Metodu Bütün piyasa için kısıtsız PTF (Fo) hesaplanır. İletim kısıtları belirlenir. Üretim fazlası olan (A) ve tüketim fazlası olan (B) bölgeler belirlenir. Üretim fazlası olan (A) bölgesinin fiyatı düşürülür. Arzı düşür veya talebi arttır. Tüketim fazlası olan (B) bölgesinin fiyatı arttırlır. Arzı arttır veya talebi düşür. Sistem İşletmecisi gelir elde eder (“kapasite ücreti”) Gelir=Kapasite *(Fh – Fl) Bu ücret ile iletim kapasitesine yatırım yaparak kısıtı kaldırmasını teşvik eder. Talep YTL/MWh MWh/h Arz Fo YTL/MWh MWh/h Fo Fl Arz Talep Fo Fh YTL/MWh MWh/h Arz Talep

Gerçek Zamanlı Kısıt Yönetimi : Karşı Ticaret Belli Bir Süre Öncesi Gerçek Zamanlı Karşı Ticaret (Gerçek Zamanlı YAL/YAT Kabulü) İletim Hakkı Verilmesi (Dolaylı) İletim Hakkı Verilmesi (Direkt) Piyasa Bölünmesi İhale mmmm İlk Gelene Tahsis Etme

PTF PTF PTF Gerçek Zamanlı Kısıt Yönetimi : Karşı Ticaret Sistem İşletmecisi, dengeleme piyasasında talimat vererek iletim kısıtını çözer. Tek bir fiyat uygulanır. Sistem İşletmecisi, dengeleme piyasası fiyatları ile üretim fazlası olan bölgede yük attırıp, tüketim fazlası olan bölgede yük aldırır. Tüketim tarafı da yük alıp, yük atarak katkıda bulunabilir! Sistem İşletmecisi maliyetini şebeke sahipleri ve/veya tüketicilere İletim tarifesi üzerinden yansıtabilir. PTF PTF PTF 500MW’lık akış kapasiteyi aşıyor 500 MW YAT 500 MW YAL Kısıt maliyeti Kısıt Maliyeti

GÜNDEM 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler

ECSEE (Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu) Avrupa Komisyonu tarafından koordinasyonu sağlanan Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu (The Energy Community of South East Europe (ECSEE)) aşağıdaki ülkelerden oluşacaktır. AB’ye Üye Ülkeler : Avusturya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Slovenya; AB’ye Aday Ülkeler: Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye ve Kosova; Gözlemci: Moldova.

ECSEE Ülkeleri AUS HUN ITA SLO ROM CRO B&H SER MN BUL MKD ALB TUR GRE Nufüsu : > 130 mil. Toplam elektrik tüketimi : >330 TWh SLO ROM CRO B&H SER MN BUL MKD ALB TUR GRE

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - I UCTE Üye Ülkeler: Eski Üye Ülkeler (UCTE 2. Zone) Slovenya Hırvatistan Sırbistan Montenegro Makedonya Yunanistan Yeni Üye Ülkeler Bulgaristan Romanya Türkiye UCTE’ye giriş hazırlığında ve GDA Ülkeleri ile izole bölge modunda enerji alış-verişinde bulunmaktadır.

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - II AB ve GDA Ülkeleri Konsolide Enerji Pazarı Kuracak (15/12/2004) BRÜKSEL, Belçika -- AB 14 Aralık Salı günü, Güneydoğu Avrupa ülkeleri, Kosova ve Moldavya ile kıtanın büyük bölümünü içine alacak bir konsolide enerji pazarı kurma amaçlı anlaşmayı imzalama kararı verdi. Anlaşmada 25 üye ülkenin yanı sıra Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Moldavya, Romanya, Sırbistan-Karadağ, Türkiye ve BM yönetimindeki Kosova eyaleti arasında bir "enerji toplumu" kurulması hedefleniyor. Yaz aylarında imzalanacak olan belge, bölgeye Orta Asya ve Hazar bölgesinden gelecek enerji kaynakları için daha ucuz bir rota da sağlayacak. Öte yandan Salı günü, AB ulaştırma bakanları Avrupa Komisyonu'na Batı Balkan ülkeleri ile Avrupa Ortak Havacılık Alanı konulu müzakereleri başlatma tavsiyesinde bulundular. Görüşmelere Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan-Karadağ ve Kosova eyaleti katılacak. (AP, HINA, ATA - 14/12/04)

ECSEE Ticari Mekanizmaları Bölgesel pazarda kısıt yönetimi ve sınır ticaretine ilişkin kuralların tanımlanması gerekmektedir. ETSO (AİSİ)’nun Avrupadaki sınır ticareti için geliştirmiş olduğu sistem Güney Doğu Avrupa için uyarlanabilir. Avrupadaki Sistem İşletmecileri ve Elektrik Borsaları Avrupadaki elektrik piyasalarının birleştirilmesi için bir sistem geliştirmek amacıyla iş birliği içindedirler.

ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - I GDA’da Mevcut Sınır Ticareti Toplam GDA Talebin %9 Türkiye ve Yunanistanla yapılan ticaret eklenirse %14 Ana ihracatçılar: Bosna Hersek, Bulgaristan ve Romanya Diğer ülkeler: net ithalatçılar İlerideki Sınır Ticareti Arnavutluk, Bosna Hersek, Montenegro’daki hidro kapasite Bulgaristan ve Türkiye’deki termik kapasite Kosovo’daki termik potansiyel Makedonya’daki kapasite eksikliği Yunanistan’ın yaz puantları UCTE 1. bölge, Centrel

Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - II Ocak 2004 tarihinden itibaren ETSO CBT 2003 esasına göre ve 2. senkron bölgedeki çoğu ülkeyi kapsayan sanal uygulamaya başlanmıştır. Tercih edilen bazı ticari güzergahları takip eden klasik transit sözleşmeler halen yürürlüktedir. GR H B&H HR I A SLO RO TR BG MK AL SCG/S SCG/CG UA Mol ETSO CBT 2004 mekanizma BÜT Sistemi Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge Türkiye Sistemi

Sınır Ticareti ve UCTE UCTE’de İletim Hakkı açık ihalesi çoğunlukla kullanılır. Piyasa bölünme kullanılmıyor, ancak ilgi var. UCTE’e bağlı Sistem İşletmecisi yerel Şebeke Yönetmeliklerine göre iletim limitlerini (n-1) esasına dayanarak hesaplar.

UCTE Piyasa Deneyimi Yük dağıtımı için açık/şeffaf tarifeler ve kurallar ticareti arttırıyor Tarife yapısı İskandinav Bölge ile aynı esasa dayalı : Her bir Sistem İşletmecisi kendi bölgesi için tarife hesaplar Ülkelerarası sınır ücreti yok Kayıplar için ortaklaşa karşılama çözümü Akış döngüsü (loop) problemleri çözme çalışmaları devam etmektedir. Bölgesel Power Exchange için “Piyasa Birleştirme” modelleri düşünülmekte Bölgedeki PX’ların fiyatlarını toplamakta PX’lar arası enerji ticareti hesaplamakta Kısıtı piyasa bölme metoduyla çözmekte Her bir yerel PX fiyat/yük dağıtımı hesaplaması için PX’lar arası yük dağıtımı kullanılmakta

Hedeflenen UCTE Kontrol Blokları UA SK SK A H MD A RO RO H HR SLO BiH SLO BORZEN OPCOM HR AL Ser Mon MK RO BiH Ser BG I Mon BG BG GR MK AL PMUM/TEIAS GR TR

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Kapasite gereksinimi mevzuatlarda belirlenmesi gerekebilir. Her bir yük karşılayan birim için kapasite>= kendi puant yükü + 18% olarak belirlenmiştir. (ABD, SMD) Kapasite nereden temin edilir? Sahip olduğu kaynaklardan (üretim, yük kesme) İkili Anlaşmalardan EB’nin düzenlediği Kurulu Güç piyasasından elde edilir. Kurulu Güç Piyasaları (ICap) ABD’de genel olarak kullanılmaktadır (PJM, SMD)

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Sıcak Yedek Piyasası (IMO (Ontario, Canada) Örneği) Piyasa/Sistem İşletmecisi her zaman minimum sıcak yedek tutar Piyasa katılımcıları saatlik sıcak yedek teklif eder (standby üretim veya kesilebilir yük) Üretici: Üretim yaparak alacak ödemeler ve sıcak yedek için ödemeler arasında tercih yapar. Yük: Tüketirken sıcak yedek ödemesi alır ancak 10 dakika içinde kapanabilir. Şu anda 5-6 şirket sıcak yedek piyasasında ~ 200 MW yedek sunmakta

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Uzun vadeli teşvikler: ESA veya Öncelikli Üretim Hükümet veya Sistem İşletmecisi yeni kapasite yatırımı için fiyat garantisi verir. Maliyet vergi, ücret veya diğer tarifelerden karşılanır. Yabancı yatırımlar teşvik edilir. Tüketim tarafının piyasaya katılımını teşvik etme Spot, dengeleme ve yedek kapasite piyasalarına eşit katılım Toptan satış tüketim tarafında fiyat tavanı ve/veya sabit tarifeyi kaldırmak

Kısa Vadeli Yedek Kapasite Piyasası (Tüm ülkeler toplamı: 3800 MW) Yeterli Yedek Nasıl Sağlanabilir? (Nordpool Örneği) Kısa Vadeli Yedek Kapasite Piyasası > 2700 MW 15 Dakika-48 saat içinde devreye alınır Saatler içinde devreye alınabilir. Yavaş Yedekler Hızlı yedeklerin yerini alır. Hızlı Yedekler Gerçek Zamanlı Piyasa Gereken miktar yerel işletme aksaklıkları gidermek ve ani frekans yedeklerin yerini almak üzere kullanılır. Fiyat 15 dakika içinde devreye alınır. MW Rezervler İşletme aksaklığı büyüklüğüne orantılı. İskandinav ülkeleri arasındaki acil durum yedeklerinin dağılımı her hafta, gerekirse daha sık güncellenir. Acil durum yedekleri 1000 MW (Tüm ülkeler toplamı: 3800 MW) 49.5 Hz’de %50’si 5 saniyede %100’ü 30 saniyede devreye alınabilir. Ani frekans yedekleri 49.9 Hz’de 2-3 saniyede tam devreye alınabilir. 600 MW Spot Piyasa

Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine İlişkin Hususlar Çalışma Toplantısı 21 Aralık 2004, Ankara

GÜNDEM 7. Kayıplara Yaklaşım 8. Standard İkili Anlaşmalar 1. Hukuki ve Stratejik Çerçeveler 2. Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı ve Hedeflenen Piyasa Yapısı 3. Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması 4. Gün Öncesi Piyasası 5. Bölgesel Pazar ve Sınır Ticareti 6. Kapasite Mekanizmaları ve Yan Hizmetler 7. Kayıplara Yaklaşım 8. Standard İkili Anlaşmalar 9. Parametreler 10. Diğer Konular