KIYMETLİ EVRAK HUKUKU Doç. Dr. Mustafa ÇEKER www.cu.edu.tr/insanlar/mceker

KIYMETLİ EVRAK Kıymetli evrak, Türk Ticaret Kanunu’nun 557. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır: “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak senetten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez”. Günümüz Türkçesiyle ifade etmek gerekirse, “kıymetli evrak, bir hakkı temsil eden ve bu hakkın ileri sürülmesi ve devrinin senedin ibrazına bağlandığı senetlerdir”.

UNSURLARI Kıymetli evrakın üç unsuru vardır: Bir senet niteliği taşıması Senette bir hakkın temsil edilmesi Hak ile senedin bütünleşmesi

Senet Niteliği Taşıması Kıymetli evrak bir senet niteliği taşır. Genel olarak, senet kavramı, “bir kişinin kendi aleyhine delil teşkil etmek üzere yazılı şekilde düzenlediği belgeleri” ifade eder. Bir senetten bahsedebilmek için, onu düzenleyen kişi açısından bağlayıcı şekilde açıklanmış bir irade beyanının mevcut olması yeterlidir. Senet, yazılı bir belgenin varlığını gösterir, ancak bu belgenin mutlaka kâğıt şeklinde olması gerekmez. Kredi kartlarında olduğu gibi plastik bir araç (manyetik bant) vasıtasıyla da senet düzenlenebilir. Senet kavramı, kıymetli evrakı da içine alan bir üst kavramdır. Bu bakımdan, her kıymetli evrak bir senet niteliği taşımak zorunda olduğu halde, her senet kıymetli evrak değildir. Örneğin, tapu senetleri, vasiyetname, sürücü belgesi, nüfus cüzdanları, noter senet ve sözleşmeleri birer senet niteliği taşımakla birlikte, kıymetli evrak değildirler.

Senette Bir Hakkın Temsil Edilmesi Kıymetli evrakta yer alan irade beyanı bir hakkı temsil etmek amacıyla yazılır. Buna göre, kıymetli evrakı alan kişi, bu sayede bir hakka kavuşur. Bu hak, bir alacağa veya ortaklığa ilişkin olabileceği gibi, aynî nitelikteki bir hak da olabilir. Kıymetli evrakı usulüne uygun şekilde devralan bir kişi, ya alacaklı veya ortak veyahut ta aynî hak sahibi (malik, rehin alan gibi) sıfatını kazanır.

Senette Bir Hakkın Temsil Edilmesi Kıymetli evrakta temsil edilebilecek haklar, para ile ölçülebilen ve başkasına devri mümkün olan (malî) haklardır. Bu bakımdan, kıymetli evrakta yer alabilecek hakları üç gruba ayırmak mümkündür: Alacak hakları Ortaklık hakları Aynî haklar

Hak ile Senedin Bütünleşmesi Kıymetli evraka konu hak ile senet arasında sıkı bir ilişki vardır. Hak senede bağlanmıştır, onu takip eder. Senet olmaksızın hak ileri sürülemez, hakkın devri ancak senedin devri ile olur. Kıymetli evraka dayalı olarak bir hak iddia edebilmek için senedin ibrazı şarttır. Kıymetli evrakın borçlusu da, ancak senedin teslimi karşılığında ödeme yapmakla yükümlüdür.

NİTELİKLERİ Kıymetli evrak kolayca devredilebilen senetlerdir. Kıymetli evrakta mücerretlik ilkesi uygulanır. Kıymetli evrak özel şekil şartlarına tabidir. Kıymetli evrakın tipleri belirlidir.