TACİR YARDIMCILARI Doç. Dr. Mustafa ÇEKER mceker@cu.edu.tr

KAVRAM Tacir, sahip olduğu ticari işletmesini çoğu kez tek başına idare edemez. Ticari işletmenin faaliyet alanı ve iş hacmi, tacirin işlerinde başka kişilerden de yardım almasını gerektirebilir. Tacir yardımcıları olarak adlandırılan bu kişiler, çalışma esasları dikkate alınarak iki gruba ayrılır: “Bağlı Yardımcılar” “Bağımsız Yardımcılar”.

ÖZELLİKLERİ Bağlı yardımcılar, tacirin emir ve talimatı altında işleri yürüten kişilerdir. Buna göre, işletmeye tayin edilen bağlı yardımcılar, “işletme müdürü”, “şube yetkilisi”, “satış görevlisi” ve “pazarlama elemanı” gibi görevler yaparlar. Bağımsız yardımcılar ise, tacirden ayrı bir işletme sahibi olmakla birlikte faaliyet konusu itibarıyla tacire yardımcı olan kişilerdir. Bunlar, ticari işletmenin ürünlerinin pazarlanması ve satılması, yeni müşteriler bulunması gibi konularda faaliyet gösterirler. Acente, tellal ve komisyoncular, ticari işletmeye ve dolayısıyla tacire farklı biçim ve boyutlarda yardımcı olurlar.

TÜRLERİ Tacir Yardımcıları Bağlı Yardımcılar Bağımsız Yardımcılar Ticari Mümessil Acente Ticari Vekil Tellal Seyyar Tüccar Memuru Komisyoncu

BAĞLI YARDIMCILAR Ticari işletmelerde, birden fazla yardımcıya ihtiyaç bulunur. Bu yardımcılardan bazıları, işçi ve müstahdem niteliği taşır ve bu kişiler taciri temsil yetkisi olmadan faaliyetlere katılırlar. Buna karşılık, kanunda “ticari mümessil”, “ticari vekil” ve “seyyar tüccar memuru” olarak adlandırılan bağlı yardımcılar ise, taciri temsilen işlem yapma yetkisi ile donatılmışlardır. Bağlı yardımcılar bakımından kanunda kabul edilen esasları şu şekilde özetlemek mümkündür: Bu kişiler, tacire bir hizmet veya vekâlet sözleşmesi ile bağlı olup, tacir adına “sürekli” şekilde çalışırlar. Bütün tacir yardımcıları, “rekabet yasağı”na tâbidir.

TİCARİ MÜMESSİL Ticari mümessil, taciri temsil yetkisi bakımından en geniş yetkilere sahip olan tacir yardımcısıdır. ticari mümessil, “tacir tarafından işlerini yönetmek ve işletmeyle ilgili bütün işlemleri yapmak üzere yetkili kılınan kişidir”. Örneğin, bir işletmeye atanan “genel müdür”, “genel müdür yardımcıları” ile “şube müdürleri” ticari mümessil sıfatıyla taciri temsil ederler.

ÖZELLİKLERİ Ticari işletmelerde ticari mümessil bulunması zorunlu değildir. Ancak, merkezi yurtdışında olan işletmeler, Türkiye’deki şubeleri için ikametgâhı Türkiye’de bulunan tam yetkili bir ticari mümessil atamak zorundadırlar. Ticari mümessil olarak atanacak kişide bulunması gereken nitelikler şu şekilde sıralanabilir: Gerçek kişi olması Tam ehliyetli olması gerekmemekle birlikte, hiç olmazsa temyiz gücüne sahip olması Devlet memuru olmaması

ATANMASI Ticari mümessil atanması, herhangi bir şekle bağlı değildir. Esnaf işletmelerinde Tescil şarttır. Ticari mümessile yetki verilmesi, açık (imza sirküleri + tescil) veya zımni şekilde yapılabilir.

ATANMASI Ticari mümessili atama yetkisi, kural olarak ticari işletmenin sahibi olan kişiye, yani tacire aittir. İşletmeyi fiilen işleten kişi ile tacirin ayrı kişiler olduğu hallerde, tacir yerine işletmeyi idare eden kişi ticari mümessil atamaya yetkili olur. Ticari mümessilin tacir dışındaki bir kişi tarafından atandığı haller şunlardır: Velayet altındaki küçüğe ait işletme için ticari mümessil ataması, veli tarafından yapılır (TMK.m.352). Vesayet altındaki kişilere ait ticari işletmelerde, vesayet mahkemesi tarafından ticari mümessil atanır. Tüzel kişilere ait işletmelerde, ticari mümessil atamaya tüzel kişinin yetkili organları karar verir. Kollektif şirketlerde bütün ortakların kararı (oybirliği) gerekir. Komandit şirketlerde komandite ortakların kararı (oybirliği) yeterlidir. Anonim şirketlerde yönetim kurulu kararı (çoğunlukla) gerekir. Limited şirketlerde sözleşmede aksine hüküm yoksa ortaklar kurulu kararıyla (çoğunlukla) atama yapılır.

YETKİLERİ Ticari mümessil, ticari işletmenin gayesine uygun olan her türlü hukuki işlemi yapmaya yetkilidir. Ticari mümessilin Özel yetki ile yapabileceği işlemler şu şekilde sıralanabilir: Taşınmazların devri Taşınmazlar üzerinde üçüncü kişiler lehine aynî hak (rehin, intifa vs.) tesisi Ticari işletmenin devri Ortak alınması veya mevcut ortakların çıkarılması Ticari işletme rehni Ticari mümessil atanması Tacirin iflâsının istenmesi veya konkordato teklif edilmesi

SINIRLANDIRILMASI BK.m.451 uyarınca, ticari mümessilin yetkileri, ticaret siciline tescil edilmek koşuluyla iki şekilde sınırlandırılabilir: Birlikte temsil Şube İşleriyle Sınırlama Buna karşılık, konu ve miktar yönünden sınırlama yapılamaz.

TİCARİ VEKİL Ticari vekil, ticari mümessil sıfatına sahip olmaksızın bir ticari işletmenin bütün işleri veya belirli bazı işlemlerini yürütmek üzere atanan tacir yardımcısıdır (BK.m.453). Ticari vekil, işletmenin bütün işlerini yönetmek üzere yetkili kılınmışsa, “genel ticari vekil”; sınırlı bazı işleri yapmak üzere atanmışsa, “özel ticari vekil” olarak adlandırılır. Örneğin, “fabrika müdürü” genel yetkili vekil, “satın alma sorumlusu” özel yetkili vekildir. Ticari vekil, ticari mümessile göre daha sınırlı yetkileri olan bir temsilcidir.

ATANMASI Ticari vekil, ticari işletmenin sahibi (tacir) veya ticari mümessili tarafından atanabilir. Ticari vekil atanması, herhangi bir şekle bağlı değildir. Ticari vekil, ticari mümessilin aksine ticaret siciline tescil ve ilân edilmez.

YETKİLERİ Ticari vekilin yetkileri, ticari mümessile göre oldukça dardır. Ticari vekil, genel vekil niteliği taşısa bile, ancak işletmenin olağan (mutat) işlemlerini yapmaya yetkili sayılır (BK.m.453/II). Ticari vekilin özel yetki ile yapabileceği işlemler şunlardır (BK.m.453/II): Ödünç ve kredi almak Kambiyo taahhüdünde bulunmak (bono ve çek düzenlemek) Mahkemelerde taciri temsil etmek Taşınmazları devretmek veya bunlar üzerinde rehin vb. aynî haklar tesis etmek

SEYYAR TÜCCAR MEMURU Ticari işletmenin merkezi dışındaki yerlerde işlem yapmak üzere görevlendirilen ticari vekile, seyyar tüccar memuru adı verilir. Seyyar tüccar memuru, tacire hizmet sözleşmesiyle bağlı olup, ticari işletme ürün ve hizmetlerinin pazarlanmasına yardımcı olur. Seyyar tüccar memurları, işletme merkezi dışındaki yerlerde tacir adına sözleşme yapmaya, yaptıkları satım sözleşmeleriyle ilgili bedelleri tahsil etmeye ve bedelin ödenmesi hususunda süre tayin etmeye, bu işlemlere ilişkin ihtar ve ihbarları tacir adına kabule yetkilidirler.