ARZ VE TALEP I: PİYASALAR NASIL İŞLER? 2 ARZ VE TALEP I: PİYASALAR NASIL İŞLER?

Piyasa güçleri: Arz ve Talep 4 Piyasa güçleri: Arz ve Talep

Arz ve talep piyasa ekonomilerinin işlemesini sağlayan güçlerdir. Arz ve talep iktisatçıların en çok kullandıkları kelimelerden ikisidir. Arz ve talep piyasa ekonomilerinin işlemesini sağlayan güçlerdir. Modern mikroiktisat arz, talep ve piyasa dengesi hakkındadır. 2

PİYASALAR VE REKABET Piyasa belli bir malın alıcılarından ve satıcılarından oluşan bir gruptur. Arz ve talep terimleri insanların piyasalarda diğer insanlarla etkileşim içinde bulunurken gerçekleştirdikleri eylemleriyle ilgilidir. 4

PİYASALAR VE REKABET Alıcılar talebi belirler. Satıcılar arzı belirler. 4

Rekabetçi piyasalar Rekabetçi bir piyasada, o kadar çok alıcı ve satıcı vardır ki, hiçbir alıcı ya da satıcı tek başına fiyat üzerinde dikkate değer bir etkide bulunamaz. Diğer bir deyişle, rekabetçi piyasada alıcıların ve satıcıların fiyat üzerindeki etkisi son derece önemsizdir. Bunun nedeni ise sayılarının çok olmasıdır. 5

Rekabet: Tam ya da diğer türlü Tam rekabet piyasasında Ürünler aynıdır, türdeşdir, homojendir. Çok sayıda alıcı ve satıcı vardır. Bunların fiyat üzerinde etkisi yoktur. Alıcılar ve satıcılar fiyatları veri olarak alırlar. Monopol piyasası Tek bir satıcı vardır ve satıcı fiyatı kontrol eder. 6

Rekabet: Tam ya da diğer türlü Oligopol piyasası Az sayıda satıcı vardır. Aralarındaki rekabet her zaman şiddetli değildir. Monopolcü rekabet piyasası Çok sayıda satıcı vardır. Birbirlerinden biraz farklı ürün satarlar. Her satıcı kendi ürününün fiyatını belirler. 6

TALEP Talep edilen miktar alıcıların almaya razı oldukları ve almaya muktedir oldukları mal miktarıdır. Talep Yayası Talep yasası şunu söyler: Diğer değişkenler sabitken (ceteris paribus), bir malın fiyatı artarken talep edilen miktarı düşer. 8

Talep Eğrisi: Fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişki Talep Şedülü Talep şedülü bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren bir tablodur. 17

Katya’nın Talep Şedülü 17

Talep Eğrisi: Fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişki Talep eğrisi bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren grafiktir. 17

Figür 1: Katya’nın talep şedülü ve talep eğrisi Fiyat 3.00 2.50 1. Fiyatta bir düşüş... 2.00 1.50 1.00 0.50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Miktar 2. ... talep edilen miktarı artırır. Copyright © 2004 South-Western

Market talebi versus bireysel talep Piyasa talebi, belli bir mal ya da hizmete olan bireysel taleplerin toplamıdır. Grafiksel olarak, bireysel talep eğrileri yatay olarak toplandığında piyasa talep eğrisi elde edilir.

Talep edilen miktardaki değişme Talep eğrisi boyunca bir hareket şeklinde gösterilir. Ürünün fiyatındaki bir değişmeden kaynaklanır. 19

Talep miktarındaki değişme Fiyat Dondurma fiyatını artıran bir vergi talep eğrisi üzerinde bir hareket anlamına gelir. B 2.00 A 1.00 D 4 8 Miktar

Talep eğrisindeki kaymalar Tüketici geliri İlgili diğer malların fiyatları Zevkler ve tercihler Beklentiler Alıcı sayısı 11

Talep eğrisindeki kaymalar Talepte bir değişme Talep eğrisinin sağa ya da sola kaymasıdır. Her bir fiyat düzeyinde talep edilen miktarı değiştiren herhangi bir nedenden kaynaklanabilir. 19

Figür 3 Talep eğrisinde kaymalar Fiyat Talepte bir artış Talepte bir düşüş Demand curve, D 2 Demand curve, D 1 Demand curve, D 3 Miktar Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Talep eğrisindeki kaymalar Tüketici geliri Gelir artarken normal bir mala (normal good ) olan talep de artacaktır. Gelir artarken düşük bir mala (inferior good ) olan talep düşecektir.

Tüketici geliri Normal mal Fiyat 3.00 Gelirde bir artış... 2.50 Talepte bir artış 2.00 1.50 1.00 0.50 D2 D1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Miktar

Tüketici geliri Düşük mal Fiyat $3.00 2.50 Gelirde bir artış... 2.00 Talepte bir düşüş 1.50 1.00 0.50 D2 D1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Miktar

Talep eğrisinde kaymalar İlgili malların fiyatları Bir malın fiyatındaki bir düşüş diğer bir malın talebini düşürürse, bu iki malın ikame mallar oldukları söylenir. Bir malın fiyatındaki bir düşüş diğer bir mala olan talebi artırırsa, bu iki malın tamamlayıcı mallar oldukları söylenir.

Tablo 1 Alıcıları etkileyen değişkenler Copyright©2004 South-Western

ARZ Arz edilen miktar satıcıların satmak istedikleri ve satabilecekleri mal miktarıdır. Arz yasası Arz yasası şunu söyler: Ceteris paribus (diğer değişkenler sabitken) bir malın fiyatı arttığında o malın arz edilen miktarı da artar. 25

Arz Eğrisi: Fiyat ile Arz Edilen Miktar Arasındaki İlişki Arz Şedülü Arz şedülü bir malın fiyatı ile o maldan arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösteren bir tablodur. 29

Barış’ın Arz Şedülü 29

Arz Eğrisi: Fiyat ile Arz Edilen Miktar Arasındaki İlişki Arz eğrisi bir malın fiyatı ile o malın arz edilen miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafiktir. 29

Figür 5 Barış’ın Arz Şedülü ve Arz Eğrisi Fiyat 3.00 2.50 1. Fiyattaki bir artış... ... 2.00 1.50 1.00 0.50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Arz Miktarı 2. ... arz edilen miktarı artırır. Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Piyasa Arzı versus Bireysel Arz Piyasa arzı belli bir mal ya da hizmetin tüm satıcılarının bireysel arzlarının toplamını ifade eder. Şekilsel olarak, bireysel arz eğrilerinin yatay toplamı piyasa arz eğrisini verir.

Arz Eğrisinde Kayma Girdi fiyatları Teknoloji Beklentiler Satıcıların sayısı 27

Arz miktarındaki değişim Arz edilen miktardaki değişim Arz eğrisi boyunca hareket olarak gösterilir. Fiyattaki değişmeden kaynaklanır. 30

Arz Miktarındaki Değişme Fiyat S C 3.00 Dondurma fiyatındaki bir artış arz eğrisi boyunca bir harekete neden olur. A 1.00 1 5 Miktar 30

Arz Eğrisinde Kaymalar Arz eğrisinin sağa ya da sola kaymasıdır. Fiyat dışında arzı etkileyen faktörlerden birindeki bir değişiklikten kaynaklanır. 30

Figür 7 Arz Eğrisinde Kaymalar Fiyat S 3 S 1 Arzda azalış S 2 Arzda artış Arz miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tablo 2 Arzı etkileyen değişkenler Copyright©2004 South-Western

ARZ VE TALEP BİRLİKTE Fiyatın arz ve talep miktarlarını eşitleyen düzeye ulaşması denge denilen durumu oluşturur. 36

ARZ VE TALEP BİRLİKTE Denge fiyatı Denge miktarı Arz edilen miktar ile talep edilen miktarı eşitleyen fiyat. Grafikte arz ve talep eğrilerinin kesiştiği fiyat düzeyi. Denge miktarı Denge fiyatında arz edilen ve talep edilen mal ya da hizmet miktarı. Grafikte arz ve talep eğrilerinin kesiştiği miktar düzeyi. 36

Fiyat 2 lira iken arz ve talep miktarları birbirine eşitleniyor! ARZ VE TALEP BİRLİKTE Talep Şedülü Arz Şedülü Fiyat 2 lira iken arz ve talep miktarları birbirine eşitleniyor! 36

Figür 8 Arz ve Talebin Dengesi Fiyat Arz Talep Denge Denge fiyatı $2.00 Denge miktarı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Miktar Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Figür 9 Dengede Olmayan Piyasalar (a) Arz Fazlası Fiyat S (Arz) Fazla D (Talep) 2.50 10 4 2.00 7 Miktar Talep edilen miktar Arz edilen miktar Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Denge Fazla Fiyat > denge fiyatı ise arz edilen miktar > talep edilen miktar. Piyasada arz fazlası (fazla) var. Satıcılar satışları artırmak için fiyatı düşürürler ve dengeye doğru hareket edilir.

Denge Yokluk Fiyat < denge fiyatı ise talep edilen miktar > arz edilen miktar. Piyasada talep fazlası (yokluk) var. Satıcılar az sayıda malı almak isteyen çok sayıda alıcı olduğu için fiyatı yükseltirler, böylece dengeye doğru hareket edilir.

Figür 9 Dengede Olmayan Piyasalar (b) Talep fazlası P (Fiyat) S D 2.00 7 1.50 10 4 Kıtlık-Yokluk Q (Miktar) Arz miktarı Talep miktarı Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Denge Arz ve talep yasası Piyasada herhangi bir malın fiyatının o malın arzını ve talebini eşitleyen fiyata ulaşacağını ifade eder.

Dengedeki Değişmeleri Analiz Etmenin Üç Adımı Ortaya çıkan yeni olayın arzı eğrisini mi talep eğrisini mi yoksa her ikisini mi kaydıracağını belirleyin. Eğrinin ya da eğrilerin hangi yöne (sağ ya da sol) kayacağını belirleyin. Arz ve talep diyagramını kullanarak denge fiyat ve miktarının nasıl değişeceğini görün. 45

Figür 10 Talepteki Bir Artış Dengeyi Nasıl Etkiler P (Fiyat) 1. Sıcak hava dondurmaya olan talebi artırır... D D S Yeni denge 2.50 10 2. . . . fiyat artar... 2.00 7 Başlandıçtaki denge Q (Miktar) 3. ...ve satılan dondurma miktarı artar Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Dengedeki Değişiklikleri Analiz Etmek İçin 3 Adım Eğrilerdeki kaymalar versus Eğri üzerindeki Hareketler Arz eğerisindeki bir kayma arzda değişme olarak adlandırılır. Sabit bir arz eğrisi boyunca hareket ise arz edilen miktardaki değişme olarak adlandırılır. Talep eğrisindeki bir kayma talepte bir değişme olarak adlandırılır. Sabit bir talep eğrisi boyunca hareket ise talep miktarında bir değişim olarak ifade edilir.

Figür 11 Arzda Bir Azalış Dengeyi Nasıl Etkiler? P (fiyat) 1. Şeker fiyatındaki bir artış dondurma fiyatını düşürür... S2 S1 D Yeni denge 2.50 4 2. ... dondurma fiyatında bir artış yaşanır... Başlangıçtaki denge 2.00 7 Q (miktar) 3. ... satılan miktar azalır. Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tablo 4 Arz ya da Talep Kaydığında Fiyata ve Miktara Ne Olur? Copyright©2004 South-Western

Özet İktisatçılar rekabetçi piyasaları analiz etmek için arz ve talep modelini kullanırlar. Rekabetçi bir piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunmaktadır. Bunların her birinin piyasa fiyatı üzerinde ya çok az etkisi vardır ya da hiçbir etkisi yoktur.

Özet Talep eğrisi, bir maldan talep edilen miktarın fiyata nasıl bağımlı olduğunu gösterir. Talep yasasına göre, bir malın fiyatı düşünce talep edilen miktarı artar. Bu nedenle talep eğrisi aşağıya doğru eğimlidir. Fiyat dışında tüketicilerin hangi maldan ne kadar satın almak isteyeceklerini şu faktörler de belirler: gelir, ikame ve tamamlayıcı malların fiyatları, zevkler ve tercihler, beklentiler ve alıcıların sayısı. Fiyat dışındaki faktörlerden biri değişirse talep eğrisinde kayma gerçekleşir.

Özet Arz eğrisi bir malın arz edilen miktarının fiyata nasıl bağlı olduğunu gösterir. Arz yasasına göre, bir malın fiyatı yükselirken o maldan arz edilen miktar da artar. Bu nedenle arz eğrisi yukarı doğru eğimlidir. Fiyata ek olarak üreticilerin satmak istedikleri miktarı belirleyen faktörler arasında şunlar yer alır: girdi fiyatları, teknoloji, beklentiler ve satıcıların sayısı yer alır. Eğer bu fiyat dışındaki faktörlerden biri değişirse arz eğrisi kayar.

Özet Piyasa dengesi arz ve talep eğrilerinin kesiştiği yerde gerçekleşir. Denge fiyatında talep edilen miktar arz edilen miktara eşittir. Alıcıların ve satıcıların davranışları doğal olarak piyasaları dengeye doğru yönlendirir.

Özet Bir olayın piyasayı nasıl etkilediğini analiz etmek için arz ve talep diyagramını kullanırız. Denge fiyatının ve miktarının nasıl değiştiğine bakarız. Piyasa ekonomilerinde, fiyatlar iktisadî davranışları yönlendiren sinyallerdir. Dolayısıyla kaynakların tahsisi de fiyatlara dayanır.