ITEC190 Hukuk için Bilgisayar Ünite 1: Bilgi Teknolojileri

Giriş “Bilgi toplumu”, “bilgi çağı”, “bilgi teknolojileri” gibi kavramları son yıllarda daha fazla duyar ve kullanır olduk. Birçok düşünür, insanlık tarihinin en büyük dönüşümünü yaşamakta olduğumuzu iddia ediyor. İçinde yaşadığımız dönüşümü kavramak ve geleceğe hazırlanmak için ihtiyaç duyacağımız en önemli kavramın ise “bilgi” olduğu öne sürülüyor.

Giriş Bu ünitede, çağımıza adını veren “bilgi” teriminin çeşitli anlamlarından yola çıkarak, bilgiyi nasıl işlediğimizi özetleyeceğiz. Bilgiyi işlemekte kullandığımız teknolojilerin olağanüstü bir hızla gelişmesinin hayatımızı neden ve nasıl değiştirdiğini de kısaca inceleyeceğiz.

Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladığımızda aşağıdaki yeterliliklere sahip olacağız: Verilen örneklerden bilgi teknolojisi olarak adlandırılabilecek olanları saptayabilmek. Verilen örnek durumlarda izlenen bilgi işlem süreci adımlarını ve bilgi işlem sürecinde bilgisayar kullanımının sağladığı üstünlükleri sıralayabileceğiz. Verilen özellik ve olguların tarım, sanayi ve bilgi toplumlarından hangisine ait olduğunu belirleyebileceğiz.

Temel Kavramlar Bilgi nedir? Günlük dilde bilmek fiilini bir çok farklı anlamda kullanırız. Örneğin; yüzmeyi biliriz, matematik biliriz, Türkçe biliriz… Ancak Türkçe’yi bilmek, bir cümledeki kelimenin zarf mı yoksa sıfat mı olduğunu bildiğimiz anlamına gelmez. Daha önceden bunları öğrenmiş olsak da, bugün artık unutmuş olabiliriz.

Temel Kavramlar Ayrıca rahatlıkla kullandığımız, anlamını bildiğimizi düşündüğümüz bir çok kelimenin anlamı sorulsa, doğru bir şekilde tanımlayamayabiliriz. Örneğin bilgi kelimesi. Anlamını biliriz. Ama bir sözlükteki gibi tanımlayabilmemiz zordur. Ayrıca bilmek fiili ya da bilgi kelimesinin geçtiği her yerde tamamen aynı anamda kullanılmadığını da rahatlıkla fark edebiliriz.

Temel Kavramlar Türkçe’de bazı durumlarda, bilgi kelimesinin yerine kullanılabilecek kelimeler vardır. Fikir: Örneğin demokrasinin nasıl bir şey olduğunu, gelecek yıllarda hangi mesleklerin gözde meslekler olacağını biliyorsak, bu konular hakkında fikrimiz var demektir. İlim: Türkçe’de bir şeyin nasıl yapılacağının bilgisini öğrenmek, sindirmek anlamında “ilmini kapmak” yada “ilmini yapmak” gibi deyimler kullanırız. Malumat: Diğer taraftan, Türkiye’de seçmen nüfusu, üniversiteden mezuniyet not ortalamamız, hepsi birer malumattır. Son yıllarda İngilizce information kelimesi enformasyon olarak Türkçeleştirilmiştir. Enformasyon kelimesinin tam karşılığı malumattır.

Temel Kavramlar Fikir, ilim, malumat gibi farklı kelimelerle karşılanabilecek kavramların hepsine gündelik dilde bilgi diyoruz. Ancak ders boyunca, aksi belirtilmedikçe, bilgi derken, sadece malumatı yada enformasyonu kastedeceğiz. Bilgi, bir şeyin ya da bir olayın belirli bir özelliğini tanımlar.

Temel Kavramlar Bilginin karar verme sürecinde ki rolü nedir? Günümüzde bilginin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Çünkü bilgi, doğru karar vermek için gereklidir. Verdiğiniz her karar çeşitli bilgilere sahip olmayı gerektirir. Daha iyi bilgiye sahip olanlar daha doğru, daha güvenilir kararlar verebilirler ve dolayısıyla daha başarılı olurlar. Dolayısıyla bilgiyi tarif ederken kullanılabilecek en önemli ölçüt, onun karar verme sürecindeki rolüdür.

Temel Kavramlar… Gündelik hayatta yapacağımız işler ile ilgili önemli ya da önemsiz çeşitli kararlar veririz. Öreğin sabah evden çıkarken ne giyeceğimize, hafta sonu piknik yapmaya gidip gitmeyeceğimize veya yaz tatilinde nereye gideceğimize karar veririz.

Temel Kavramlar… Bazı kararlar verilirken, diğerlerinden çok fazla bilgiye ihtiyaç duyarız. Diğer taraftan bazı durumlarda bilgi gerekmediğini de düşünebiliriz. Örneğin sabah evden çıktıktan sonra, gitmek istediğimiz yere hangi yoldan ve hangi araçla gideceğimize karar verirken bilgiye ihtiyaç duymadığımızı düşünebiliriz. Ama bu kadar basit bir kararda bile bir çok bilgi işleriz. Hangi dolmuş veya otobüsün hangi yolu izleyerek gideceğini biliriz ve kararımız bu bilgiye bağlıdır.

Temel Kavramlar… Hiçbir bilgiye ihtiyaç duymadan karar verebileceğiniz bir karar olabilir mi? Dikkat ederseniz, aslında bütün kararların, seçenekler içinden bir tanesini seçmek olduğunu görebilirsiniz. Öyleyse, karar vermek için, önce çeşitli seçeneklerimizin neler olduğunu bilmemiz gerekir. Bu yüzden, her karar bilgi gerektirir. Bilgi ihtiyacı olmayan hiçbir karar yoktur.

Temel Kavramlar… Daha doğru karar vermek ile bilgi arasında nasıl bir ilişki olabilir? Daha doğru karar vermek için ilk önce seçeneklerin ortaya konması gerekir. Seçenekler belirlendikten sonra her seçenekle ilgili değerlendirme yapılır. Yani her seçeneğin güçlü ve zayıf yönleri belirlenmeye çalışılır. Tüm bu seçeneklerle ile ilgili veriler karşılaştırılarak eksiksiz bilgiye ulaşılmaya çalışılır. Eldeki bilgiler ışığında karar verilir. Sonuç olarak, eksiksiz bilgi bizim doğru karar vermemizi sağlar. Ama doğru kararların her zaman istediğimiz sonuçları vermesini bekleyemeyiz.

Temel Kavramlar… Günümüzde bilginin öneminin artmasının nedenlerinden biri, eskisi ile kıyaslanamayacak kadar büyük miktardaki bilgileri işleyebilecek araçlarımızın olmasıdır. Eğer elimizin altında yeterli araçlar olmasaydı, bugün çözebildiğimiz bir çok karar problemini çözemeyecektik. Bu durumda da sezgilerimizle ya da varsayımlarla karar vermek zorunda kalacaktık.

Temel Kavramlar… Bilgi işlemekte iki tür araç kullanılır. 1. Maddi cihazlar, 2. Kavramsal araçlar. Maddi Cihazlar: Elle tutulabilen gözle görülebilen cihazlardır. Örneğin, telefon, televizyon, bilgisayar, radyo…vb. Kavramsal Araçlar: Gözle görülüp elle tutulamayan, maddi cihazların kullanılmasını sağlayan araçlardır. Örneğin, telefon için dil örnek verilebilir. Eğer İngilizce bilmiyorsanız karşınızdaki bir İngiliz’le telefonda konuşamazsınız.

Temel Kavramlar… Sonuç olarak, maddi cihazlar ve kavramsal araçlar bir bütündür. Maddi cihazlar, kavramsal araçlar (örneğin bilgisayarlar için programlar) olmadan bir işe yaramaz. Bilgisayarın çalışması için kullanıcının komutlar vermesi gerekir, verilen komutların bilgisayar tarafından algılanması için de programlarına ihtiyaç duyulur. Bilgi işlemekte kullanılan maddi cihazlarla kavramsal araçların toplamına bilgi teknolojisi denir

Temel Kavramlar… Bilgisayar 50 yılı biraz aşan tarihi boyunca devrimci değişimler geçirdi. Bugün masamızın üzerine yerleştirebileceğimiz basit bir kişisel bilgisayarla, eğer uygun bağlantıları sağlamışsanız, bir yandan radyo ve televizyon yayınlarını alabilir, bir yandan müzik dinleyebilir, film seyredebilir, hatta kıtalararası telefon konuşmaları yapabilir, mobil telefonlara mesaj yollayabilir, öte yandan kendi kişisel işlerinizi gerçekleştirebilir, oyun oynayabilir ve İnternet üzerinden hiç karşılaşmadığınız kişilerle dostluklar kurabilir, dünyanın belli başlı bilim adamlarının araştırmalarına anında erişebilirsiniz.

Temel Kavramlar… Bilgi işlem süreci: Bilgi işlem süreci herhangi bir atölyeyi çok andırır. Atölyedeki hammaddeler çeşitli tezgahlarda işlenir ve ürün elde edilir. Ürünler, atölyedeki çeşitli tezgahlarda kesilir, bükülür, delinir ve birleştirilir. Bütün bu işlemlerin hangi sırada ve nasıl yapılacağı, elde edilmek istenilen ürünün sahip olması istenilen özelliklere bağlıdır. Bilgi işlem sürecinde de işlenen malzemeye veri, sürecin sonunda elde edilen ürüne de bilgi denir.

Temel Kavramlar… Bilgi işlem sürecinde de, tıpkı atölyede olduğu gibi, çeşitli işlem adımları bulunmaktadır. Bu işlem başlıklarını 10 başlık altında toplayabiliriz. Bilgi işlem başlıkları: Kaydetme Sınama Sınıflandırma Özetleme Sıralama 6. Hesaplama 7. Çoğaltma 8. Saklama 9. Erişim 10. İletme

Bilgi İşlem Süreci Adımları 1. Kaydetme: Kaydetme işlemi, günümüzde bilgi işlem teknolojisinin en önemli dar boğazlarından biridir. Verilerin bilgisayara aktarılması zaman alıcı ve zor bir iştir. Günümüzde, bazı özel durumlar için kullanışlı veri giriş araçları geliştirilmiştir. Örneğin bir süpermarket kasasındaki barkod okuyucular birer veri giriş aracıdır ve satın aldığınız malı süpermarketin bilgisayarına kaydeder. Bir veri bilgisayara kaydedildikten sonra üzerinde işlem yapmak genellikle çok kolaydır.

Bilgi İşlem Süreci Adımları 2. Sınama: Veriler bilgisayar ortamında kaydedildikten sonra verilerin doğruluğu sınanır. Bilgisayarlar verilerin doğruluğunu sınamak için çeşitli yöntemler izlerler. Örneğin süpermarket kasasındaki barkod okuyucu, eğer paketin üzerindeki kod kırıştığı için ya da başka bir nedenle yanlış bir kod okumuşsa, sistem küçük bir alarm verir.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 3. Sınıflandırma: Veriler bilgisayar ortamına aktarıldıktan sonra, kolayca gerçekleştirilebilecek bir iştir. Örneğin bir süpermarkette satın aldığınız mallar, KDV oranlarına göre sınıflandırılabilir ve her KDV kategorisi için ödeyeceğiniz vergi ayrıca hesaplanabilir.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 4. Özetleme: Özetleme ihtiyaca göre, çeşitli biçimlerde gerçekleşebilir. Örneğin, bir süpermarketin sattığı her mal, süpermarketin stoklarının azalmasına yol açar. Süpermarket bu stokları yenilemek zorundadır, aksi takdirde müşteriler talep ettikleri malları raflarda bulamayabilirler. Bilgisayar, reyonlardaki eksilmeleri belirli aralıklarla toplar ve depodan raflara taşınacak mallar hakkında rapor hazırlar. Böylelikle müşterilerin teker teker yaptıkları işlemleri belirli aralıklarla toplanır. Bilgisayar bu şekilde ayrı ayrı gerçekleştirilen çok sayıda işlemi tek satır halinde özetlemiş olur.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 5. Sıralama: Büyük miktardaki verileri ya da diğer bilgileri sıralamak için bilgisayarlar yardımıyla çok kolaydır. Örneğin, bir süpermarketteki binlerce ürüne ait kayıtları mamul adına, alış tarihine yada numarasına göre sıralamak….

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 6. Hesaplama: Hesaplama işlemleri de bilgisayarlar için oldukça önemlidir. Bizim yüzlerce yılda ancak yapabileceğimiz hesapları birkaç saniye içerisinde ve hatasız olarak yapabilirler. Örneğin bir süpermarkette bilgisayar, kasalardaki barkod okuyuculardan gelen kodlar yardımıyla, stok bilgilerinin her satılan mal için bir eksilterek stok durumunu hesaplar. Bunun yanı sıra, bir kasada yapılan tüm alışverişlerin parasal değerini toplar.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 7. Çoğaltma: Çoğaltma işlemi birçok alanda büyük önem taşımaktadır. Örneğin, süpermarketin bilgisayarı, bir yandan müşteri için kasa fişi üretir. Kasa fişini müşterinin okuyup anlayabileceği ve saklayabileceği bir biçimde üretmesi gereklidir. Öte yandan süpermarket çalışanları için, reyonlardaki raflara yerleştirilecek olan malların miktarını içeren raporlar hazırlar. Bu raporlar da müşteriye kasa fişi hazırlarken kullanılan aynı veriler yardımıyla hazırlanır. Yani bir anlamda çoğaltma yapılmıştır.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 8. Saklama: Saklama bilgi işlemin en temel adımlarından biridir. Örneğin bir süpermarkette yapılan satış miktarları ve tutarları çeşitli nedenlerle saklanmak zorundadır. Bilgisayar sistemlerinde verilerin ve bilgilerin saklanması için çok çeşitli teknolojiler geliştirilmiştir. İleriki ünitelerde bu teknolojileri detaylı bir şekilde göreceksiniz.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 9. Erişim: Bilgilere erişim son derece önemlidir. Örneğin, müşterilerin ilgisini çekerek daha çok mal satmak isteyen bir süpermarket, satmakta olduğu tüm ürünlerin fiyatlarının yer aldığı bir bülten oluşturur. Bülten veya fiyat listeleri süpermarkete ait bir internet sitesinde yayınlanarak müşterilere iletilir. Böylece müşterileri, süpermarkete ait fiyat listesine ulaşarak fiyatlar hakkında bilgi alabilirler.

Bilgi İşlem Süreci Adımları… 10. İletme: İletim işi için de çok farklı teknolojiler kullanılabilir. Örneğin süpermarkette barkod okuyucudan bilgisayara ya da bilgisayardan kasaya verilirler ve bilgiler, veri hataları aracılığıyla iletilir. Kasadan hazırlanan fatura bilgileri ise müşteriye kasa fişi ile iletilir.

Temel Kavramlar… Verinin bilgi haline dönüşebilmesi için, bilgi işlem sürecinin adımlarının birkaçından geçmesi yeterli olabilir. BİLGİ: Bilgi bir karar vermekte anlam taşıyan, karar vericiye gerektiği zamanda ve gereken biçimde ulaştırılan ve doğru olan, işlenmiş veridir.

Temel Kavramlar… Bilgi işlem sürecinde dikkat edilmesi gereken iki önemli nokta neler olabilir? Birincisi, her bilgi işlem sürecinde bütün işlem adımları zorunlu değildir. Bazı durumlarda verilerin kaydedilmesi, sınıflandırılması ve iletilmesi yeterli olabilir. Bir başka durumda kaydedilen veri üzerinde hesaplama yapılması ve bilginin gerekli kişiye ulaştırılmasından başka işlem gerekmeyebilir. Önemli olan bilgi işlem sürecinin sonunda, istenilen bilginin elde edilebilmesidir. İkincisi, bir bilgi işlem sürecinde her işlem adımında farklı teknolojiler kullanılabilir.

Temel Kavramlar… Bilgi işlem sürecinde bilgisayarlar, üç durumda büyük avantaj sağlar: Birinci olarak, eğer çok miktarda veri işlenecekse, bilgisayarların yardımı olmadan sonuç almak olanaksız denecek kadar güçtür. İkinci olarak, eğer çok kısa süre içinde sonuca ulaşmak gerekiyorsa, yine bilgisayarların zorunlu olduğunu söyleyebiliriz. Son olarak da, çok yoğun ve karmaşık işlem gereken durumlarda da, ancak bilgisayarlardan yararlanılarak sonuç alınabilir.

Bilgi Toplumunda Yaşamak Bilgisayarların olmadığı dönemlerde de karar vermek zorunda kalıyorduk. Vermek zorunda olduğumuz kararlar için bilgiye ihtiyacımız vardı ve bu bilgileri yine verilerden üretiyorduk. Verilerden bilgi üretmek için, daha önce bahsettiğimiz işlem adımlarına başvuruyorduk. Söz konusu işlem adımları için kalem, kağıt, hesap makinesi gibi cihazlardan yaranıyorduk. Yani bilgisayarlardan önce de bir tür bilgi teknolojimiz vardı.

Bilgi Toplumu 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ilk bilgisayarlar yapıldı. İlk başlarda son derece hantal ve yetersiz olan bilgisayarlar, çok kısa bir süre içinde olağanüstü gelişme gösterdiler. 1980’li yıllardan itibaren kişisel bilgisayarlar yayılmaya başladı. Aynı süreç içinde bilgi toplumu kavramı da tartışılmaya başladı. Bilgi toplumunda kuralları bilgiye sahip olan tayin etmeye başladı.