TÜRKİYE’DE UÇUŞA ELVERİŞLİLİK ÇALIŞMALARI VE ÖNERİLER TURKISH AEROSPACE INDUSTRIES, INC. TÜRKİYE’DE UÇUŞA ELVERİŞLİLİK ÇALIŞMALARI VE ÖNERİLER Eylül 2013

Takdim Planı Uçuş Emniyeti ve Sertifikasyon Tasarım ve Üretim Faaliyetleri için Onaylar Sorumlular Türk Havacılık Sanayii ve Sertifikasyon Faaliyetleri Havacılık Sanayii Tarihçe Havacılık Sanayii Durum Tespiti Türkiye’ de Sertifikasyon Uygulamaları Otorite Sertifikasyon Altyapısı Durum Tespiti Türk Havacılık Sanayii Altyapısı Durum Tespiti Değerlendirmeler Kazanımlar Öneriler Değerlendirme

Uçuş Emniyeti ve Sertifikasyon TÜRKİYE’DE UÇUŞA ELVERİŞLİLİK ÇALIŞMALARI VE ÖNERİLER Uçuş Emniyeti ve Sertifikasyon

Uçuş Emniyeti Havacılıkta sürdürülebilir bir büyüme için uçuş emniyetinin sağlanması zorunludur. 1. Uçuş Emniyeti faaliyetlerinin temel hedefi; kazalardan kaynaklanacak kayıpların kontrol altına alınması ve kabul edilebilir seviyede tutulmasıdır. 2. Havacılık uçuş emniyetine katkıda bulunan bir çok faaliyeti içeren bir sistemdir. Bu faaliyetlere şöyle bakarsak;

Uçuşa Elverişlilik İnceleme Uçuş Emniyeti Operasyonel Uçuşa Elverişlilik Uçuşa Elverişlilik İnceleme Uçuş Emniyeti Programları Kaza/ Kırım İnceleme Operasyonel Uçuş Emniyet Faaliyetleri Teknik Uçuş Uçuş Emniyeti Havayolu İşletme Faaliyetleri Havaalanı işletme Faaliyetleri Hava Trafik Yönetimi Eğitim Faaliyetleri …… Uçuş Emniyeti İnceleme Tasarım Üretim Bakım Emniyet İzleme Kaza/Kırım İnceleme SERTİFİKASYONU UE 1. UE Sertifikasyonu tanımlanmış operasyon şartlarında bir hava aracının emniyetli olduğunun belirlenmesi için uygulanan ve otorite tarafından yazılı bir kararla sonuçlanan sistematik süreç ve teknik uçuş emniyeti faaliyetidir. 2. Operasyonel UE; Personel Lisanslama Havacılık Kuralları Meteorolojik Hizmetler Haritalar ve Şemalar Hava Araçları İşletme Hava Aracı Ulusal Tanımlaması ve Kayıt Markalaması Havacılık Telekomünikasyon Hava Trafik Hizmetleri Arama Kurtarma Hava Alanları Havacılık Bilgi Hizmetleri Kanunsuz müdahalelerle ilgili güvenlik

Tasarım ve Üretim Faaliyetleri için Onaylar Belge Organizasyon Onayı Hava Aracı Geliştirme Tip Sertifikası (TC) DOA Diğer Ürün Geliştirme Tip Sertifikası Ekipman Geliştirme ETSO Yetkilendirme DOA veya A-DOA Büyük Ürün Değişiklikleri TC Değişiklik veya STC Küçük Ürün Değişiklikleri Değişiklik Onayı DOA (Zorunlu Değil) Büyük Tamir Tasarımları Tamir Onayı Küçük Tamir Tasarımları Üretim (Hava Aracı, Diğer Ürün, Parça, Ekipman) UE Belgesi, EASA Form 1 POA (Duruma Bağlı) DOA: Tasarım Organizasyon Onayı POA: Üretim Organizasyon Onayı A_DOA: Alternatif Tasarım Organizasyon Onayı

Düzenlemeler ve Sorumluları ULUSLAR ARASI ORGANİZASYONLAR ULIUSLARARASI DÜZENLEMELER DÜZENLEMELER DEVLET KANUNLAR VE İKİLİ ANLAŞMALAR Devletin sorumlulukları; Havacılık yasal alt yapısının oluşturulması Ulusal havacılık otoritelerinin kurulması Uluslararası anlaşmalara uyum Otoritelerin ana sorumlulukları Alt mevzuatın oluşturulması Paydaşların bilgilendirilmesi Düzenlemelere uyumun kontrolü Havacılık ürün ve organizasyonlarının sertifikalandırılması Havacılık Sanayinin sorumlulukları Düzenlemelere uyum OTORİTE ALT DÜZENLEMELER İŞLETME ……….

Türk Havacılık Sanayi ve Sertifikasyon Faaliyetleri TÜRKİYE’DE UÇUŞA ELVERİŞLİLİK ÇALIŞMALARI VE ÖNERİLER Türk Havacılık Sanayi ve Sertifikasyon Faaliyetleri

ÖZGÜN TASARIM ORTAK ÜRETİM HAZIR ALIM Havacılık Sanayii Tarihçesi 1923 Türkiye askeri ve sivil hava araç ihtiyaçları, bazı istisna uygulamalar hariç, 1980’li yıllara kadar hazır tedarik projeleri ile sağlanmıştır 1984-1995’ den sonra askeri hava araçları ortak üretim projeleri ile tedarik edilmeye başlanmıştır. 1995’ den sonra ise hava araçları, motor, parça, ekipmanları ile ilgili tasarım faaliyetleri başlamıştır. HAZIR ALIM 1923 1930 1950 1980 1990 2000 2010

Havacılık Sanayii Durum Tespiti SEKTÖR MÜŞTERİ KAPSAM ASKERİ TSK TASARIM+ÜRETİM YABANCI SON KULLANICILAR YABANCI FİRMALAR SİVİL HAVA YOLU İŞLETMELERİ 1.Havacılık Sanayimiz hizmet etmekte olduğu sektörler: ağırlıklı askeri sektör sivil sektör; son yıllarda payı artmaya başlamıştır. Askeri sektörde müşteri portföyü TSK ; Ana yüklenici olarak özgün tasarım ve üretim; T38 Modernizasyon, C130 Modernizasyon, İHA, ATAK vb., HÜRKUŞ, S70 Black Hawk helikopter Modernizasyonu, CN 235 Simülatörü vb. Yabancı son kullanıcılar ; Pakistan F16 Modernizasyon Projesi (üretim), CN 235 Simülatörü G.KORE HvKK. (tasarım üretim) yabancı firmalar; alt yüklenici olarak parça ve komponent üretimi ağırlıklı çalışma yapılmaktadır. Yabancı firmalara tasarım işleri alt yüklenici, A400M, Barış Kartalı vb. Sivil sektörde müşteri portföyü yabancı firmalar; alt yüklenici olarak parça ve komponent üretimi. Airbus ve BOEING verdiği işler. Yabancı firmalara tasarım işleri alt yüklenici, A350. Ulaştırma Bakanlığı ; 10. Ulaştırma Şurası ile belirlenen ulaştırma politikaları kapsamında , 2023 yılında Türkiye kendi bölgesel sivil yolcu uçağını tasarlanması hedef olarak konmuştur. Hava Yolu İşletmeleri : Mevcut hava araçlarının modifikasyonları. Potansiyel Pazar. Yapısal ve aviyonik modernizasyonlar kargo dönüşüm modifikasyonları; TUSAŞ ve THY Tekniğin ilgi sahası içerisinde

Türkiye’ de Sertifikasyon Uygulamaları FAALİYET PROJE FİRMA OTORİTE Hava Aracı Geliştirme HÜRKUŞ, A400M, A350 TAI SHGM / EASA Motor Geliştirme OPERATİF İHA MOTORU TEI SSM Büyük Değişiklik ERCİYES, ARI T-38 SSM / Hv.K.K.lığı MUHTELİF (Kabin içi) THY-TEKNİK TCI FAA (BOEING) Küçük Değişiklik MUHTELİF Ekipman Geliştirme MUHTELİF AVİYONİK ASELSAN - KOLTUK TSI BATARYA ASPİLSAN LASTİK PETLAS Üretim MUHTELİF (AIRBUS, BOEING, EUROCOPTER…) SELEX Sivil Havacılık SHGM / EASA Ortak üretim projelerinde, genel olarak, yabancı firmalar Askeri Havacılık SSM-Kuvvet Diğer askeri ve sivil otoriteler,

Otorite Sertifikasyon Altyapısı Durum Tespiti - - / Kısmi * SHGM Evet / * Kısmi Otorite Yetkinlik Kanun /Alt düzenleme Askeri Havacılık Sivil Havacılık Askeri Havacılık; Türkiye’ de askeri havacılık ile ilgili kanun seviyesinde bir düzenleme ve kanunla tanımlanmış bir askeri otorite yoktur. Kuvvetler dahili düzenlemelerle uçuş emniyeti faaliyetlerini sürdürmektedir. SSM UE Sertifikasyon alt yapısı 2004 yılında oluşturulmuş ve C130 modernizasyon, HÜRKUŞ, T38 Modernizasyon programlarında kullanılmaktadır. Gerekli uzman havuzu dahili düzenlemeler oluşturulmuştur. Bu çalışmalar kurulması planlanan TAHO ‘nun hizmete girmesine kadar olan belgelendirme ihtiyacını gidermek amacıyla başlatılmıştır. 2004’ de başlamış TAHO kurulma çalışmaları henüz sonuçlandırılamamıştır. 2. Sivil Havacılık Sivil otorite kanunlarla tanımlanmış olup, SHGM’ dür. Sivil havacılıkla ilgili kanuni düzenlemeler, 2920 SHK, 5431 SHK, 3348 UBAK dir. İlgili at mevzuatlardaki eksikliklerin giderilmesi için yoğun bir çalışma devam etmektedir. Sivil Havacılıkla SHGM tasarım ve üretim faaliyetleri içeren ue sertifikasyonu kapsamında EASA ile yaptığı çalışma anlaşması aracılığıyla işletmelerin ihtiyaçlarını gidermektedir. Ayrıca yetkinlik kazanma çalışmaları ise devam etmektedir. * Çalışmalar yoğun olarak devam etmektedir.

Türk Havacılık Sanayii Alt Yapı Durum Tespiti Havacılık sanayii şirketlerimiz değişik projelerde tasarım ve üretim kapsamında; ana yükleniciler, askeri ve sivil otoriteler tarafından değerlendirilmiş tasarım ve üretim organizasyonu olarak yeterlilikleri onaylanmıştır. Havacılık sanayiimizin sertifikasyon ile ilgili kalifiye personel ve tecrübe eksiklikleri mevcut proje uygulamaları ile giderilmektedir.

Türk Havacılık Sanayii Alt Yapı Durum Tespiti Organizasyon Firma Organizasyon Onayı Kapsam Otorite Tasarım TAI TOYO ERCİYES SSM/Hv.K.K.lığı DOA HÜRKUŞ EASA THY-TEKNİK Büyük Değişiklik TSI A-DOA Ekipman Üretim POA C2 SELEX TOYO: Tasarım Organizasyonu Yeterlilik Onayı DOA: Tasarım Organizasyon Onayı POA: Üretim Organizasyon Onayı A_DOA: Alternatif Tasarım Organizasyon Onayı

Değerlendirme ve Öneriler TÜRKİYE’DE UÇUŞA ELVERİŞLİLİK ÇALIŞMALARI VE ÖNERİLER Değerlendirme ve Öneriler

Kazanımlar Acil ihtiyaçları gidermek üzere hazırlanmış UE Sertifikasyon mevzuat alt yapısı Sertifikasyon alan uzmanlıkları ve uzman havuzu Uyum gösterimi ve uyum kabulü için daha etkin planlama ve proje takibi

Kazanımlar Projelerde iyi tanımlanmış sorumluluk paylaşımı ve yetkilendirme Projeye yayılmış uzmanlık bazlı kabul ve izlenebilirlik Nihai Kabullerin kısalması ve geri dönüşlerin azalması (beklenti)

Kazanımlar Havacılık Sanayi Kuruluşlarının tasarım ve üretim alt yapısında gelişme ve tasarım ve üretim organizasyon yapılarının onaylanması TAHO (Türkiye Askeri Havacılık Otoritesi) için denenmiş süreçler

Öneriler Kalıcı askeri havacılık otoritesinin kurulması ve ilgili düzenlemeler ve uygulamalara yönelik olarak tüm paydaşların bilgilendirilmesi. Askeri Sertifikasyon için sivil sertifikasyon kural ve uygulamaları ve geçiş dönemi sertifikasyon uygulamalarının örnek alınması Askeri havacılık otorite mevzuatının yalnızca Türk tesciline girecek hava araçlarını değil, yurdumuzda üretilecek ve yabancı devlet envanterine girecek devlet hava araçlarını da kapsaması.

Öneriler Askeri otoritenin oluşturulması sonrası, devam etmekte olan projelerin mevcut geçiş dönemi sürecine göre tamamlanması ve bu sürece göre yayımlanmış belgelerin ilave bir uyum kabulü yapılmadan geçerli olması. Sivil ve Askeri düzenlemelerin uçuşa elverişlilik sertifikasyon destek faaliyetlerini (tescil, lisans, vb) de içermesi.

Öneriler Askeri ve sivil otoritelerin tecrübe paylaşımı. Askeri ve sivil otoritelerimizin yetkinliğinin uluslararası alanlarda tanınması. Kalifiye personel ihtiyacı gidermek ve sürekliliğini sağlamak için personel ve eğitim politikalarının oluşturulması.

Öneriler Sözleşme kurgu ve takvimlerinin tasarım ve sertifikasyon süreçlerine uyumlu hale getirilmesi Kalite Yönetimi, Konfigürasyon Yönetimi, Sistem Mühendisliği ve sertifikasyon faaliyetlerinin mükerrerliği önleyecek şekilde planlanması ve sözleşme maddelerinin buna göre hazırlanması. Uyum kabulleri esnasında tartışmaları azaltmak için, sözleşmelerde ekipman model ve sayıları ile tasarım çözümlerinin belirtilmesi yerine ihtiyaç duyulan performans gereksinimlerinin belirtilmesi.

Öneriler Müşteri malı ekipmanların kullanılması durumunda, uyum kabulü esnasında tartışmaları azaltmak için, yüklenici ve müşteri sertifikasyon yükümlülüklerinin sözleşmede açık bir şekilde tanımlanması. Hava araçlarına takılacak ekipmanlar için yürütülen geliştirme projelerinde ileride karşılanması zorunlu sertifikasyon gereksinimlerine uyum göz önünde bulundurularak planlama yapılması önerilerinin dikkate alınmasının yararlı olacağı değerlendirilmektedir.

Değerlendirme Ülkemizdeki havacılık kurum ve kuruluşlarında sertifikasyon bilincinin yerleşmesi ve ilgili süreçlerin hızla uygulamaya alınması Türk Havacılığı açısından büyük önem arz etmektedir. TUSAŞ bu konudaki bilgi birikimini havacılık sektörü ile paylaşmaya hazırdır ve öncü kuruluşlar arasında yer almaya olan kararlılığı ile ülkemize 21. yüzyılda yeni ufuklar açmayı hedeflemektedir.

TEŞEKKÜRLER