www.ilkertopcu.net www.ilkertopcu.org www.ilkertopcu.info BASİT YÖNTEMLER Dr. Y. İlker TOPCU www.ilkertopcu.net www.ilkertopcu.org www.ilkertopcu.info www.facebook.com/yitopcu twitter.com/yitopcu

BASİT YÖNTEMLER Baskınlık (seçim) İkili değiştirme (seçim, değiş tokuş, pratik baskınlık) Sözlük sırasal (sıralama, telafi edici olmayan) Özelliklerine göre eleme (seçim, telafi edici olmayan) İyimser (seçim, telafi edici olmayan) Kötümser (seçim, telafi edici olmayan) Birleştiren (sınıflandırma, telafi edici olmayan) Ayıran (sınıflandırma, telafi edici olmayan) Ortanca sıralama (sıralama, biraraya getiren)

Elementary Methods Dominance Relation (choice) Even-Swap (choice, trade-off, practical dominance) Lexicographic (ranking, noncompensatory) Elimination by Aspects (choice, noncompensatory) Maximax (choice, noncompensatory) Maximin (choice, noncompensatory) Conjunctive (classification, noncompensatory) Disjunctive (classification, noncompensatory) Median Ranking (ranking, aggregation)

BASKINLIK (DOMINANCE) Bir x seçeneğinin bir y seçeneğine göre baskın olması (ve tercih edilmesi) için x’in performans değerlerinin en az bir kriter için y’den daha iyi durumda olması ve diğer kriterler için de daha kötü durumda olmaması gerekir: vj(x)>vj(y) Diğer seçeneklerin baskın olamadığı seçenekler basılgın olmayan (non-dominated), baskın (dominant) veya etkin (efficient) seçenekler olarak isimlendirilir. Pareto optimal veya etkin sınır (efficient frontier) kümesini oluştururlar.

ÖRNEK İnsangücü ve bol miktarda su gerektiren bir tekstil fabrikası için yer seçimi 7 aday şehir, 3 farklı ölçüte göre değerlendiriliyor: Şehirde yaşayanların fabrikaya onayı (k1) Su bulunabilirliği (k2) İki yıl içinde sendika kurulması olasılığı (k3) s2 s5 s4 s1 s7 s6 s3

OTOMOBİL SATIN ALMA ÖRNEĞİ

İKİLİ DEĞİŞTİRME (EVEN-SWAP) Tüm seçenekler bir ölçüte göre aynı durumdaysa, ölçüt değerlendirme dışı bırakılır Basılgın ve pratik basılgın seçenekler elenir Pratik baskınlık (practical dominance) kullanılır: ai seçeneğinin performansı aj seçeneğinden bazı ölçütlere göre daha iyi ve biri hariç diğer ölçütlere göre eşit iken bu tek ölçüt için aj'nin performansı ai'ninkinden "Biraz iyi" durumda olsa bile aj pratik olarak ai'ye basılgın olarak kabul edilip elenebilir. "Biraz" kavramı öznel olup KV'ye bağlıdır ve kayıtsızlık eşiği değeri olarak da kullanılabilir.

İKİLİ DEĞİŞTİRME İkili değişimler ile yeni elemeler yapılır: İkili değiştirme sırasında bir seçeneğin bir ölçüte göre değeri iyileşirken diğer bir ölçüte göre değeri kötüleşir (değiş tokuş – trade-off) Bu şekilde ikili değişimlerle ya tüm seçeneklerin bir ölçüt için değeri aynı hale getirilerek o ölçüt devre dışı bırakılır ya da bir seçenek diğer seçeneklerden birine göre basılgın veya pratik basılgın hale getirilerek elenir

ÖRNEK 20 para birimi kayıtsızlık eşiği

SÖZLÜK SIRASAL / ARDIŞIK SIRASAL (LEXICOGRAPHIC) En önemli ölçüte göre seçenekler sıralanır Eğer bu ölçüte göre bazı seçeneklerin performans değerleri eşitse, kayıtsız kalınan bu seçenekler için ikinci önemli ölçüte göre sırlama yapılır FİYAT: a7 – a4, a5, a6 – a2, a3 – a1 KONFOR: a4, a5 – a6; a2 – a3 PERF.: a4 – a5 TASARIM: a5 – a4 Sonuç: a7 – a4, a5 – a6 – a2 – a3 – a1

ÖZELLİKLERİNE GÖRE ELEME (ELIMINATION BY ASPECTS) Ölçütler için KV'nin istek düzeyleri belirlenerek, performans değerleri bu standartlardan daha kötü olan seçenekler elenir. Bir seçenek kalıncaya ya da tüm ölçütlere göre değerlendirme yapılıncaya kadar devam edilir 300 PB veya daha ucuz, mükemmel konfora ve performansa sahip, üstün tasarımlı KONFOR: a1-a2 PERFORMANS: a1 Sonuç a1 önerilir

İYİMSERLİK (MAKSIMAKS) En iyi normalize performans değeri diğerlerine göre daha iyi olan seçenek seçilir

KÖTÜMSERLİK (MAXIMIN) En kötü normalize performans değeri diğerlerine göre daha iyi olan seçenek seçilir

BİRLEŞTİREN (CONJUNCTIVE) KV'nin belirlediği ve her ölçüt için karşılanmasını istediği alt düzeylerinin tümünü karşılayan seçenekleri "kabul edilebilir", diğerlerini ise "kabul edilemez" şeklinde tanımlar 250 PB veya daha ucuz ve mükemmel konfora sahip ve mükemmel performansa sahip ve üstün tasarımlı Dört düzeyi sağlayan seçenek yok Sonuç Hiç bir seçenek önerilmez 250 PB veya daha ucuz ve orta konfora ve perf.a sahip ve orta tasarımlı Dört seçenek kabul edilebilir Sonuç a2, a3, a4, a5 önerilir

AYIRAN (DISJUNCTIVE) KV'nin belirlediği ve her ölçüt için karşılanmasını istediği alt düzeylerinin en az birini karşılayan seçenekleri "kabul edilebilir", diğerlerini ise "kabul edilemez" şeklinde tanımlar 250 PB veya daha ucuz veya mükemmel konfora sahip veya mükemmel performansa sahip veya üstün tasarımlı Dört düzeyin en az birini tüm seçenekler sağlar Sonuç Bütün seçenekler önerilir

ORTANCA SIRALAMA (MEDIAN RANKING) Her seçeneğin her ölçüte göre sıralanmasını temsil eden sütun vektörlerinin biraraya gelmesinden oluşan matrisin satır toplamı değerleri hesaplanır Satır toplam değeri en az olan seçenek KV'ye önerilir.