E-Devlet Dokümanlarının Birlikte İşlerliğini Sağlamak Prof. Dr. Asuman Doğaç Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve SRDC Yazılım Araştırma ve Geliştirme ve Danışmanlık Ltd.

Birlikte İşlerlik IEEE Sözlük tanımına göre “Birlikte İşlerlik” bilgi alış verişinde bulunan iki veya daha fazla sistemden, bilgiyi alan sistemin herhangi başka bir müdahaleye gerek kalmadan veriyi işleyebilmesidir Referans: Institute of Electrical and Electronics Engineers, IEEE Standard Computer Dictionary: A Compilation of IEEE Standard Computer Glossaries, New York, NY: 1990 Diğer bir deyişle, alıcı sistemin, gönderici sistemden aldığı veri yada servis isteğini başka bir müdahaleye gerek kalmadan işleyip kullanabilmesidir

Birlikte İşlerlik Standardları Birlikte İşlerlik, Standartlara uyum ile mümkündür Standartlara uyum gereklidir ama her zaman yeterli olmayabilir (Farklı standartlar kullanma yada standardın bünyesinden kaynaklanan esneklikten ötürü) Bu durumlarda “Anlamsal (semantic)” yöntemlerin kullanılması gerekir E-İş ve E-Devlet Dokümanlarının Birlikte İşlerliği ile ilgili standartlar: Tek bir alana yönelik standartlar: HL7 (Sağlık), CIDX (Kimya endüstrisi), SWIFT (Bankacılık), RosettaNet (Elektronik) gibi Birden çok alanı kapsayan standartlar UN/CEFACT Core Component Technical Specification (CCTS), OASIS Universal Business Language (UBL) gibi

eDevlet Uygulamaları için önemli bir standart: UN/CEFACT Esas Parçalar Spesifikasyonu (CCTS) Amaç: Kurumlar arasında doküman paylaşımında birlikte işlerliği sağlamak için dokümanları yeniden kullanılabilir (re-usable) parçalardan oluşturmak Spesifikasyonun esasları: Süreçleri esas almak Önce küçük doküman parçalarını (Basic Core Components (BCC)) ve veri tiplerini tanımlamak Küçük doküman parçalarını kullanarak daha büyük doküman parçaları oluşturmak (Aggregate Core Components (ACC)) Süreç yada Doküman daha önce var ise bunu bulup kullanmak Doküman yok ama parçaları daha önce tanımlanmış ise bunları bularak kullanmak OASIS Universal Business Language (UBL), UN/CEFACT CCTSnin ilk XML Uygulamasıdır

Universal Business Language (UBL)’in e-Devlet Uygulamalarında Kullanımı OASIS UBL, Avrupa Topluluğu (EU) ülkelerinde bir devlet doküman standardı olma yolunda hızla ilerlemektedir: Danimarka’da UBL standard dokümanlarının e-Tedarik ile ilgili bütün devlet süreçlerinde kullanılması kanuni bir zorunluluktur İsveç UBL e-Fatura’nın İsveç için lokalleştirilen versiyonu olan Svefaktura’nın bütün devlet işlemlerinde kullanılmasını önermektedir Danimarka, Norveç, İsveç, İngiltere, Finlandiya ve İzlanda, UBL’in “Northern European Subset (NES)”ini aralarında birlikte işlerlik sağlamak için oluşturmuşlardır

Universal Business Language (UBL)’in e-Devlet Uygulamalrında Kullanımı Daha önemlisi, “CEN/ISSS Business Information Interoperability Workshop” Avrupa Topluluğu ülkeleri çapında e-tedarik süreçlerinde birlikte işlerlik sağlamak için NES’ten başlayarak UBL spesifikasyonları çıkarmaktadır http://www.cen.eu/CENORM/BusinessDomains/Business-Domains/ISSS/Activity/ws_bii.asp Bilindiği gibi CEN/ISSS çalıştaylarının amacı Avrupa Topluluğu çapında standard oluşturmaktır Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen ve bir CIP PSP projesi olan PEPPOL (Pan-European Public eProcurement On-Line) projeside UBL kullanacaktır http://www.peppol.eu/ Ülkemizde de Gelir İdaresi Başkanlığı, e-Fatura uygulamasına yönelik olarak UBL lokalizasyonu çalışmalarına devam etmektedir

eDevlet Uygulamalarında Birlikte Çalışabililiğe Türkiye’den Başarılı bir Örnek: HL7 v3’ dayalı Sağlık-Net HL7 v3 uyumlu 25 ve diğer 16 olmak üzere toplam 41 Web servisi ile sahadan Elektronik Hasta Bilgisi toplanmaktadır Özel Hastane Devlet Hastanesi Sağlık Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Aile Hekimi Üniversite Hastanesi

eDevlet Uygulamalarında Birlikte Çalışabililiğe Türkiye’den Başarılı bir Örnek: Sağlık-Net Mesajlaşma Modülü USBS Web Servisleri İletişim HL7-V3 <patient> <id> </id> <given> </given> <family> </family> </patient> HL7-V3 <patient> <id> </id> <given> </given> <family> </family> </patient> 12345 Ahmet Yılmaz 11011010 Internet 12345 Yılmaz Ahmet Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi, Sağlık Bakanlığı, BİDB A Hastanesi Bilgi Yönetim Sistemi

Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü (USVS) Sağlık Bakanlığı USVSde 261 veri elemanı ve 46 Minimum Sağlık Veri Seti (MSVS) tanımlanmıştır http://www.sagliknet.saglik.gov.tr/portal_pages/notlogin/bilisimciler/docs/usvs_sozluk_1.1.rar Örnek MSVSler Örnek veri elemanları Vatandaş/Yabancı Kayıt MSVS Hasta Kabul MSVS Muayene MSVS Reçete MSVS Agiz ve Dis Sagligi MSVS Tetkik Sonucu MSVS Gebe Izlem MSVS Gebelik Sonucu MSVS ... Açık Adres Ad Ana Tanı Aşı Bel Çevresi Bulaşma Yolu Çıkış Şekli ...

Sağlık-Net 25 HL7 v3 uyumlu Web servisi Asi Kadin Izlem Yeni Dogan Kayit Bebek/Cocuk Beslenme Bebek/Cocuk Izlem Bebek/Cocuk Psikosoyal Izlem Dogum Bildirimi Kanser B. Hastalik Kesin Vaka Bil. B. Hastalik Olasi Vaka Bil. Olum Bildirimi Diyabet Dializ Hastasi Bildirimi Diyaliz Hastasi Izlem Muayene Yatan Hasta Agiz ve Dis Sagligi Hasta Kayit Hasta Ozluk Bilgileri Gebe Izlem Gebelik Sonucu Gebe Psikososyal Izlemi Lohusa Izlem Vatansiz Kayit Tetkik Sonucu

Sağlık-Net Karar Destek Sistemi Son bir ayda Ankara ili Polatlı ilçesinde görülen ishal vakaları? İzmir ili Karşıyaka ilçesinde son bir yılda gerçekleşen ölü doğumlar? Tüm Türkiye’de ilçe bazında kanser vakaları? Karar Destek Sistemi USBS Veritabanı

Sağlık-Net Şimdi: Sağlık-Net yapısı ile ilerleyen safhalarda: Sahadan verilerin HL7 v3 mesaj yapısına uygun olarak Sağlık Bakanlığı sunucularına gönderilmesi Bu verilerin karar destek sistemlerince işlenerek etkin bilgiye dönüştürülmesi Aile Hekimlerinin hastaların eski sağlık kayıtlarına ulaşabilmesi Sağlık-Net yapısı ile ilerleyen safhalarda: Hasta Sağlık kayıtlarının ülkemizde sağlık kurumları arasında paylaşımı Hasta Sağlık kayıtlarının diğer ülkelerle paylaşımı Bu gelişmelere dünya çapında kabul görmüş bir standarda (HL7 v3) uyum katkıda bulunmuştur

Dokümanlar Arasında Anlamsal Birlikte İşlerlik: Neden Gerekli?

Farklı standartlara uyan E-İş ve E-Devlet Dokümanlarının birlikte çalışabilirliğini sağlamak için bir girişim: OASIS SET TC

Anlamsal Birlikte Çalışabilirlik için Geliştirilen Ontolojiler

SET İlişkilendirilmiş ontolojisi 4758 OWL Ontoloji sınıfı 16122 Ontoloji kısıtlama tanımı içermektedir UN/CEFACT’ın tanımladığı bütün temel paçacıklar UBL 2.0’ın tanımladığı tüm bilgi elemanları GS1 XML’in tanımladığı tüm ortak elemanlar OAGIS 9.1tanımladığı ortak elemanları içermektedir Ontoloji değişik standartlara ait döküman parçalarının eşleştirilmesinde ve birbirine çevrilmesinde kullanılmaktadır OASIS SET TC’ye http://www.oasis-open.org/committees/join.php?wg_abbrev=set Adresinden katılmak mümkündür

OASIS SET TC Spesifikasyonlarının Amacı

Teşekkürler... Sorularınız?