BOR VE BOR MİNARELLERİNİN EKO-STRATEJİK ANALİZİ Mehmet Yunus ÇELİK yunus.celik@deu.edu.tr

BOR; Kökeni Arapça’da Buraq ve Farsça’da Burah kelimelerinden gelen, simgesi (B) olan, atom numarası 5, atom ağırlığı 10,81 ve ergime noktası 2300 derece olan bir madendir. yunus.celik@deu.edu.tr

Arap doktorlar ilaç yapımında, Çinliler seramik ve cam üretiminde, Bor minerallerinin varlığı 6 bin yıl öncesinden beri bilinmektedir. Eski çağlarda Babiller, Mısırlılar, Çinliler, Tibetliler ve Araplar bu doğal kaynaktan çeşitli amaçlar için yararlanmışlardır. Örneğin; Mısırlılar ve Eski Mezopotamya uygarlıkları bazı hastalıkların iyileştirilmesinde ve ölülerin mumyalanmasında, Arap doktorlar ilaç yapımında,  Çinliler seramik ve cam üretiminde, Babiller altın işlemede bor madeni bileşiklerini kullanmışlardır. Ancak Bor, ilk defa 1808 yılında Gay-Lussac ve J.J. Thenard tarafından bor oksidin potasyum ile ısıtılmasıyla elde edilmiştir. yunus.celik@deu.edu.tr

Bor minerallerinden ticari değere sahip olanları; Tinkal, Kolemanit, Bor, doğada serbest olarak bulunmamaktadır. Doğada değişik oranlarda bor oksit (B2O3) ile 150'den fazla mineralin yapısı içinde yer almasına rağmen; ekonomik anlamda bor mineralleri, kalsiyum, sodyum ve magnezyum elementleri ile hidrat bileşikleri halinde teşekkül etmiş olarak bulunur. Bor minerallerinden ticari değere sahip olanları; Tinkal, Kolemanit, Üleksit, Probertit, Borasit, Szyabelit, Hidroborasit ve Kernit'tir . yunus.celik@deu.edu.tr

Tinkal Kolemanit yunus.celik@deu.edu.tr

Mineral Formülü % B2O3 Bulunduğu Yer Tinkal Na2B4O7(10 H2O) 32 Türkiye,ABD Kernit Na2B4O7 (5 H2O) 51 Türkiye, ABD, Arjantin Kolemanit Ca2B6O11 (5 H2O 50,8 Türkiye, ABD Uleksit NaCaB5O9 (8 H2O) 43 Propertit NaCaB5O9 (5 H2O) 49,6 Szaybelit MgBO2 (OH) 41,4 Kazakistan Hidroborasit CaMgBO11 (6 H2O) 50,5 Türkiye yunus.celik@deu.edu.tr

BOR MİNERALLERİNİN KULLANIM ALANI VE KULLANIM YERLERİ Askeri & Zırhlı Araçlar Zırh Plakalar, Seramik Plakalar, Ateşli Silah Namluları, Çelik Yelek Cam Sanayi Borosilikat Camlar, Laboratuar Camları, Uçak Camları, Borcam, Pyrex, İzole Cam Elyafı, Tekstil Cam Elyafı, Optik Lifler, Cam Seramikleri, Şişe, diğer Düz  Camlar, Otomotiv Camları vb. Elektronik ve Bilgisayar Sanayi  Mikro Chipler, LCD Ekranları, CD-Sürücüleri, Akım Levhaları, Bilgisayar Ağlarında; Isıya-Aşınmaya Dayanıklı Fiber Optik Kablolar, Yarı İletkenler, Vakum Tüpler, Elektrik Kondansatörleri, Gecikmeli Sigortalar, Lazer Printer tonerleri vb. Enerji Sektörü Cep telefonu ve telsiz bataryaları, Güneş Enerjisinin Depolanması, Güneş Pillerinde Koruyucu olarak, Hücre Yakıtları vb. Fotoğrafçılık ve Görüş Sistemleri Kamera ve Mercek Camları, Fotoğraf Makinaları, Dürbünler, Banyo ve Film İmalatları yunus.celik@deu.edu.tr

İlaç ve Kozmetik Sanayi Dezenfekte Ediciler, Antiseptikler, Diş Macunları, Lens Solüsyonları, Kolonya, Parfüm, Şampuan vb. İletişim Araçlarında Cep Telefonları, Modemler, Televizyonlar vb. İnşaat Sektöründe Çimentoya Mukavemet Artırıcı ve İzolasyon Amaçlı olarak Kağıt Sanayi Beyazlatıcı olarak Kauçuk ve Plastik Sanayi Naylon vb Plastik Malzemeler vb. Kimya Sanayi Flotasyon İlaçları, Banyo Çözeltileri, Yanmayan ve Erimeyen Boyalar, Tekstil Boyaları, Yapıştırıcılar, Soğutucu Kimyasallar, Korozyon Önleyiciler, Mürekkep, Pasta ve Cilalar, Kibrit, Kireçlenme Önleyicileri, Dezenfektan Sıvılar, Sabun, Toz Deterjanlar, Toz Beyazlatıcılar, Parlatıcılar ,Mumyalama vb Koruyucu Ahşap Malzemeler ve Ağaçlarda Koruyucu olarak, Boya ve Vernik Kurutucularında vb. Makine Sanayii Manyetik Cihazlar, Zımpara ve Aşındırıcılar Kompozit Malzemeler, vb. yunus.celik@deu.edu.tr

Metalürji Nükleer Sanayi Otomobil Sanayi Patlayıcı Maddeler Paslanmaz ve Alaşımlı Çelik, Sürtünmeye-Aşınmaya Karşı Dayanıklı Malzemeler, Kaynak Elektrotları, Refrakterler, Briket Malzemeleri, Lehimleme, Döküm Malzemelerinde Katkı Maddesi olarak, Kesiciler Kompozit Malzemeler, Zımpara ve Aşındırıcılar vb. Nükleer Sanayi Reaktör Aksamları, Nötron Emiciler, Reaktör Kontrol Çubukları, Nükleer Kazalarda Güvenlik Amaçlı ve Nükleer Atık Depolayıcı olarak, Otomobil Sanayi Hava Yastıklarında, Hidroliklerde, Plastik Aksamda, Yağlarda ve Metal Aksamlarda, Isı ve Ses Yalıtımı Sağlamak Amacıyla,  Antifrizler vb. Patlayıcı Maddeler Fişek vb. Seramik Sanayi Emaye, Sır, Fayans, Porselen Boyaları vb. Spor Malzemeleri Kayak Aksamları, Tenis Raketleri, Balık Oltaları, Golf Sopaları, Darbe Koruyucular vb. Tarım Sektörü Biyolojik Gelişim ve Kontrol Kimyasalları, Gübreler, Böcek-Bitki Öldürücüler, Yabani Otlar vb. yunus.celik@deu.edu.tr

Uzay ve Havacılık Sanayii Tekstil  Sektörü Isıya Dayanıklı Kumaşlar, Yanmayı Geciktirici ve Önleyici Selülozik Malzemeler, İzolasyon Malzemeleri, Tekstil Boyaları Deri Renklendiricileri, Suni İpek Parlatma Malzemeleri, vb. Tıp Ostreopoz Tedavilerinde, Alerjik Hastalıklarda, Psikiyatride, Kemik Gelişiminde ve Artiritte, Menopoz Tedavisinde BNTC Terapi Yöntemiyle Beyin Kanserlerinin Tedavisinde, Manyetik Rezonans Görüntüleme Cihazlarında vb. Uzay ve Havacılık Sanayii Sürtünmeye-Aşınmaya ve Isıya Dayanıklı Malzemeler, Roket Yakıtı, Uydular, Uçaklar, Helikopterler, Zeplinler, Balonlar vb. yunus.celik@deu.edu.tr

DÜNYA BOR REZERVİ Ülke İşletilen Rezerv Miktarı (bin ton) Bilinen Rezerv Miktarı Bilinen Rezerv (%) TÜRKİYE 320.000.000 66 803.000.000 63 ABD 60.000.000 12 209.000.000 16 Kazakistan 54.000.000 11 136.000.000 Çin 27.000.000 6 36.000.000 3 Güney Amerika 5 91.000.000 7 DÜNYA REZERVİ 488.000.000 100 1.275.000.000 yunus.celik@deu.edu.tr

DÜNYA BOR ÜRETİMİ   (B2O3) yunus.celik@deu.edu.tr

DÜNYA BOR SATIŞ MİKTARI, DEĞERİ VE ETİ HOLDİNG’İN PAYI   Satış Miktarı (bin ton B2O3 Satış Değeri (milyon USD) Dünya ETİ Holding % TİNKAL KON.   61    61 100, 0 26 ÜLEKSİT KON. 141           69 49, 0 49 24 KOLEMANİT KON. 185 175 95, 0 92 82 89, 0 BORAKS PENTA 503 120 24, 0 325 78 BORAKS DEKA   74   14 19, 0 69 9 13, 0 BORAKS SUSUZ    57     0 65 BORİK ASİT  268    28 1, 0 257 17 7, 0 TOPLAM 1. 289   467 36, 0 883 236 27, 0 yunus.celik@deu.edu.tr

Dünyada yaklaşık yıllık 1,3 milyar ABD doları kadar B2O3 pazarı bulunmaktadır. Eti Holding bu pazarın parasal olarak % 25-27'sine, US Boraks ise % 65-70'ine sahiptir. Miktar olarak ise Eti Holding %36 lık paya sahipken US Boraks %52 lık paya sahiptir. Değer bazındaki payın miktar bazındaki paydan daha düşük olması, büyük ölçüde Türkiye'nin pazarı ve fiyatları yeterince kontrol edememesinden ve ABD daha rafine ürünler satarken Türkiye'nin ağırlıklı olarak ham ürün satmasından kaynaklanmaktadır.   Örneğin, Bandırma’dan ortalama 200 dolar/ton'dan sattığımız %42 B203 tenörlü kolemanit cevherini (Türkiye bu cevherde dünyanın tek üreticisi ve ihracatçısı konumundadır) alan bir ihracatçı firma söz konusu ürünü öğüttükten sonra 600-650 $/ton fiyatla nihai kullanıcıya satmaktadır. Söz konusu öğütülmüş kolemanit dünyanın çeşitli ülkelerinde faaliyet gösteren sayısız kimyasal perakendeciler tarafından 5000-9000 $/ton fiyata kadar satılabilmektedir. yunus.celik@deu.edu.tr

Sektörlerin Bor Mineralleri Kullanım Oranları   ÜRÜN AMERİKA AVRUPA DİĞER TOPLAM PAY %   bin ton-B2O3 FİBERGLAS 168  97 37 302 20 DETERJAN   21 242 17 280 19 BOROSİLİKAT CAM   51   55 73 179 12 SERAMİK   13   69 80 162 11 TEKSTİL-TIP   67     7 87 161 TARIM   17   14 27   58  4 DİĞER   84   208 77 369 24 TOPLAM  421   692     398    1. 511   100 yunus.celik@deu.edu.tr

ÜLKE REZERVLERİNİN DÜNYA ÜRETİMİNİ TEK BAŞLARINA KARŞILAMA SÜRESİ ( YIL )   ÜLKE Görünür Rezerv Muh+potan. rezerv Toplam rezerv ABD+Arjantin 143 30 70 Bolivya 12 3 13 Rusya+BDT 90 19 93 Şili 27 6 Çin 23 18 24 TÜRKİYE 535 250 430 yunus.celik@deu.edu.tr

ÜLKEMİZ BOR YATAKLARININ TARİHÇESİ   Ülkemizde ilk bor madeni yatağı Sultançayırı mevkiinde (Susurluk/Balıkesir) bulunmuştur. Bu yatak 1861 yılındaki Maden Nizamnamesi uyarınca 1865 yılından itibaren 20 yıl süreli olarak Fransız firması CIDS (Companie Industrielle Des Measures) tarafından işletilmiştir. 1887 yılında ise bu yatağın işletilme hakkı 65 yıl süreli olarak İngilizlerin eline geçmiştir. 1950 yılında bu yatağın işletilme hakkı Boraks Ltd’ in eline geçmiş ve 1955 yılındaki çıkartılan yabancı sermayeyi teşvik kanunu ve 1309 sayılı maden kanunu hükümlerinden yararlanmak amacıyla %94 ü kendisine %4 İngiliz ortaklara ve %2 si Türklere ait olan bir paravan şirket kurmuştur. (Türk Boraks AŞ.) Bu şirketin kuruluş amacı bir taraftan hem ülkede tutunmayı sağlamak ve teşviklerden yararlanmak diğer taraftan da MTA ve Eti bank tarafından tespit edilen yeni yataklarında kontrolüne hakim olmak olmuştur. yunus.celik@deu.edu.tr

Planlı dönemin başlarında Eti Bank’ın girişimleri sonucu rafineriler kurulması ve çıkartılan bor minerallerinin işletilmesi amaçlanmıştır ancak, dünya tekelini elinde bulunduran Boraks Ltd bu girişimleri engellemeyi başarmıştır. Bununla da yetinmeyen Boraks ltd ülkemizden ham olarak alınan bor minerallerini işleme tesislerini Avrupa’da kurmayı planlamıştır ancak günümüzde sadece Güney Amerika da ve ABD de başarılı olabilmiştir. yunus.celik@deu.edu.tr

TÜRKİYE’DE BOR MİNERALLERİNİN COĞRAFİ GÖRÜNÜMÜ Türkiye’deki bor mineralleri yatakları coğrafi olarak genellikle Anadolu'nun batısında yer almaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

TÜRKİYE’DEKİ BOR YATAKLARI Şehir İlçe-Yöre Maden Yatağı Maden Cinsi Balıkesir Susurluk Aziziye, Sultan çayırı,   Bigadiç Ankara, Acep, Domuz, Kolemanit ve Uletsit Sındırgı Kireçlik, Kurtpınar, Küçükler Faraş, Günevi,Beğendikler, Yeniköy Kütahya Emet Hisarcık, Harmanköy,Espey, Killik Kolemanit Bursa Kestelek Eskişehir Kırka Göcenoluk, Harmankaya Tinkal yunus.celik@deu.edu.tr

• Kırka Bor İşletmeleri Yıllık 1.150.000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını tinkal konsantre, boraks pentahidrat ve boraks dekahidrat oluşturmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

• Emet Bor İşletmesi Yıllık 1.200.000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını cevher kolemanit oluşturmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

• Bigadiç Bor İşletmesi Yıllık 600,000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını kolemanit oluşturmaktadır. Bazılarında ise üleksit, inyoit, hidroborasit, meyerhofferit, terçit, havlit ve pandermit minerallerine..rastlanmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

• Kestelek Bor İşletmesi Yıllık 200,000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını boraks deka, borik asit ve sodyum perborat oluşturmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

TÜRKİYE'NİN BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İHRACATI Yıl Miktar Ton Değer $ TON/Fiyat $ 1989 820.077 + 169.101 232.000.000 210 + 352 1991 637.524 + 140.203 182.000.000 209 + 347 1993 613.012 + 195.675 186.000.000 197 + 336 1995 684.404 + 241.838 216.000.000 196 + 340 1997 731.618 + 313.702 237.000.000 186 + 323 1999 653.480 + 360.703 186 + 318 2000 567.760 + 341.309 209.000.000 180 + 312 2002 *850.000 180 + 310 2003 *900.000 213.000.000 182 + 325 TÜRKİYE'NİN BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İHRACATI * Bu yılların miktarları yaklaşık değerlerdir. Kesin miktar henüz belirlenmemiştir. yunus.celik@deu.edu.tr * Bu yılların miktarları yaklaşık değerlerdir. Kesin miktar henüz belirlenmemiştir.

Türkiye’de bor madeni ihracatı yıllar itibariyle incelendiğinde 1989 yılında yaklaşık 990.000 ton ihracat gerçekleştirilmiş ve 232.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 1999 yılında yaklaşık 1.050.000.000 ton ihracat yapılmış ve 237.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 2003 yılında ise yaklaşık 900.000 ton ihracat yapılarak 213.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 2004 yılı projeksiyonuna göre ise yıl sonu değerlerinin 1.000.000.000 ton ihracat ve 250.000.000 $ gelir elde edilmesi öngörülmüştür. Diğer taraftan Türkiye yılda ortalama 190-200 $/ton fiyatla Amerika ve Avrupa'daki öğütücü firmalara 700.000 ton civarında ham bor minerali ihraç edip, bu satıştan 120 milyon dolar kadar gelir sağlarken öğütücü firmaların elde ettiği gelir, tonunu 650 $ dan satarak yaklaşık 320 milyon $’ a çıkmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

BOR ÜZERİNE EKO-STRATEJİK GERÇEKLER Türkiye'nin büyük ölçüde ham veya yarı işlenmiş olarak ihraç ettiği, ülke içinde sabun, deterjan ve cam sanayilerinde kullandığı bor, ABD'nde uzay mekiklerinden, savaş uçaklarına ileri teknoloji isteyen pek çok alanda kullanılmaktadır.   1960’larda ABD Hava ve Deniz Kuvvetlerince ortaklaşa yürütülen Zip Projesi çerçevesinde geliştirilen yakıtlar, yaklaşık aynı tarihlerde üretilen XB-70 Valkyrie "Boron Bomber" bombardıman uçağı ve SR-71 Blackbird süpersonik stratejik bombardıman uçaklarında kullanılarak uçakların hem hızları hem de uçuş mesafeleri artırılmıştır. yunus.celik@deu.edu.tr

Daha sonra geliştirilen F-117 “Stealth Fighter” Meteor (MRAAM) uçakları ve General Dynamics firması tarafından üretilen BGM -109 Tomahawk, UGM-109 Tomahawk füzelerinde de bor katkılı yakıtlar kullanılmaktadır.   Bor üzerinde yürütülen araştırmalar sadece ABD ile sınırlı değildir. Örneğin, Avrupa Uzay Ajansı da aynı zamanda bor ve borlu yakıtlar üzerine çalışma yapan bir başka kurumdur. Ajans geliştirdiği üç tip borlu yakıtı  Avrupa Patent Ofisine tescil ettirerek Patentini almıştır. Bugün Ariane roketlerinde kullanılan yakıtlar da borlu yakıtlardır. yunus.celik@deu.edu.tr

Aycıca havacılık sanayiinde üretilen araçlarda kullanılan malzemenin büyük bir bölümünü borlu kompozit malzemeler teşkil eder. Radarlarda görünmezliği sağlamak amacıyla geliştirilen Tomahawk füzeleri, F-15, F-14, B-1, U-2, SR-71 Blackbird, F-117 Stealth Fighter, F-22, B-52 savaş uçakları, Blackhawk serisi helikopterler ve Fransız Mirage uçakları ile Airbus ve Boeing Yolcu uçaklarında yapı elemanları ağırlıklı olarak bor katkılı kompozitlerden yapılmaktadır.   Öte yandan özellikle uzay sanayiinde bor kullanımının önemli boyutlarda olduğu açığa çıkan Rusya’nın geliştirdiği Rus uzay mekiğine Bor (Boron Space Shuttle) adının verilmesi dikkat çekicidir. yunus.celik@deu.edu.tr

Bor minerallerinin kara ve deniz ulaşımında kullanılan araçlarda da (otomobil, kamyon, lokomotif, gemiler) yapı elemanlarına ilave olarak diğer yakıtlarla karşılaştırıldığında yüksek yoğunlukta enerjiye sahip olması nedeniyle yakıt olarak ta kullanımı konusunda yapılan araştırmalar olumlu sonuçlara gitmektedir. Dünyanın sayılı dergilerinden Scientific American, mayıs sayısında, petrol yerine bor bileşiklerinin yakıt olarak kullanıldığı otomobil projesini konu aldı. ‘Düşünülebilecek en temiz yakıt’ başlığıyla yayımlanan habere göre; ABD’li kimyager Steven Amendola, Ford Explorer model otomobili bor bileşiklerinden elde edilen yakıtla çalıştırmayı başardı. Ayrıca Chrysler ve Citröen firmaları bazı modellerinde borlu yakıt kullanmayı başarmışlardır. yunus.celik@deu.edu.tr

Hatta 20. Yüzyılın başlarında petrol kullanımının yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla petrolle çalışan gemiyi okyanusa gönderen Amerika, 21.Yüzyılda da (2003 yılında) bor yakıtı ile çalışan gemiyi de okyanusa göndermiştir. Diğer taraftan başkan Bush’un kullandığı cep telefonunun bataryasının bordan yapılmış olması ve 35-45 gün bekleme süresine sahip olması çarpıcı bir gerçektir. Borun yanıcı fakat tutuşma sıcaklığının yüksek olması, yanma sonucunda kolaylıkla aktarılabilecek katı ürün vermesi ve çevreyi kirletecek emisyon açığa çıkarmaması ulaşım araçlarında bir avantaj olarak kabul edilmektedir. Hatta, kıtalararası seyahat edebilecek ”Bor Aracı” tanımı da yapılmaya başlanmıştır. yunus.celik@deu.edu.tr

Türkiye, dünyanın en zengin bor yataklarına sahip olduğu halde, yurt dışına ihraç ettiği tinkal ve borakstan üretilen sodyum perboratın ithalatçısı konumundadır.   Bor gibi 21. Yüzyılın petrolü olarak adlandırılan bir madenin en büyük rezerv kaynağı olan Türkiye'nin, bor ihracatından yılda yalnızca 100 milyon dolar, bor ürünleri ihracatından ise 110 milyon dolar kazanıyor olması, önemli bir kapasitenin israf edildiğine işaret etmektedir. yunus.celik@deu.edu.tr

  Rezerv durumumuza bakılınca ortaya çıkan üstünlüğümüze karşın üretimde  yalnızca %31’lik bir payla dünya ikincisi olabilmekte, Birinciliği ise topraklarında yalnızca %10’luk bir rezerv bulunan ABD’nin US Boraks firmasına bırakmaktayız. Bugün dünya bor tüketiminin oldukça büyük bir kısmı yine kuzey Amerika’da yapılmaktadır. Yani ABD hemen hemen  kendi bor ihtiyacını ancak karşılamaktadır. Bu ise bor üretimi olmayan birçok Avrupa ülkesinin dışa bağımlı olması anlamına gelmektedir. Bu durumun  karşımıza bir avantaj olarak çıkmasına karşın bizim kaynağımızı Avrupa ya Amerika satmaktadır. Türkiye’de üretim maliyetleri ABD’dekinden daha düşüktür. Bu yalnızca işçilik maliyetlerinden ötürü değil borun bulunduğu arazi yapısından da kaynaklanmaktadır. Türkiye’de üzerindeki toprak kaldırılmak suretiyle yerüstünden çıkarılan bor, A.B.D.’de yer yer göllerin altından dahi çıkarılmaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

Danıştay’ın rekabet konusunda verdiği karara göre bor madeninin Eti holding tekelinde olmasında bir sakınca olmadığı ve yurt içinde bor madeni satışının yapılamayacağı konusunda bir karar alındı. Bu karara göre iç piyasaya bor satışı yasaklanmıştır. Bu karar temyiz edilmiştir. Ancak, Eti holding dış piyasaya daha ucuz satarken iç piyasaya daha pahalı satmaktadır.   yunus.celik@deu.edu.tr

Kayseri’de kurulu Taksan fabrikasının özelleştirilmesi ile HES (Hacılar Elektronik Sanayi) firması bu tesise yurt dışından teknoloji transfer etmiş ve bu tesiste önce fiber optik üretimi yapmıştır. ve şimdide bor karbür üretimini gerçekleştirmektedir. Bor karbür silahlı kuvvetler için çok önemli bir değer taşıyor. Çünkü Taksan da başta tanklar olmak üzere hem zırhlı askeri araçlar üretiliyor hem de bor karbür sayesinde normali 6 kilo olan çelik yeleğin ağırlığı 3 kiloya kadar düşürülüyor. yunus.celik@deu.edu.tr

Dışarısı bizden alıp katma değeri kendi ülkesinde oluşturarak ürününe göre % 200-500 karla satmaktadır. Mevcut durum itibari ile Eti holding yıllık bor satış yaklaşık geliri : 260 milyon usd/yıl dır.   Nasıl ki Ortadoğu petrolü Kuzey Deniz petrolünden daha kaliteli ve aranır ise Türk borları da piyasada aynı kalitede düşünülmektedir.  ABD uzay mekiği CHALLENGER’ IN infilakından geriye kalan tek sağlam parçanın Türk borlarından yapılan kabin parçasının olması da bu tezi doğrulamaktadır. yunus.celik@deu.edu.tr

20. yüzyılın başlarında petrol nasıl ki Ortadoğu da sınırların çizilmesinde temel rol oynadı ise (Musul-Kerkük’ün sınırlarımız dışında kalması) günümüz ve geleceğin madeni ve enerji kaynağı olarak nitelenen bor minerallerinde de dünya rezervinin %70 lik bir kısmına sahip olan Türkiye üzerine benzeri oyunların devam etmesi doğal bir süreçtir. Hatta ABD başkanı tarafından söylenen “TÜRKİYE 21. YÜZYILIN ŞEKİLLENMESİNDE STRATEJİK BİR ROL OYNAYACAKTIR.” Sözü ve “BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ” aslında üzerimize oynanan ve oynanmaya devam edecek oyunları akla getirmektedir. yunus.celik@deu.edu.tr

SONUÇ OLARAK; Dünya bor rezervinin yüzde 70’ten fazlasının Türkiye’de olduğunu, 2.5 milyar ton bora sahip olduğumuzu, bunun ise dünya piyasa değerlerine göre 1 trilyon dolar olduğunu, Türkiye’deki borun tek başına dünyanın 450 yıllık ihtiyacını karşılayabileceğini ve sanayide en az 400 farlı yerde kullanıldığını dikkate aldığımızda bor madeni kesinlikle stratejik bir madendir. yunus.celik@deu.edu.tr

Bu yöndeki gerçekçi yatırım projeleri hayata geçirilmeli, Bor minerallerinin katma değeri uç ürünlere dönüştürüldükçe artmaktadır. Ülkemizdeki uç ürün sayısı sınırlıdır. Bor mineralini daha çok sayıda uç ürünlere dönüştürerek ihraç edebilmek için devlet-özel sektör işbirliği yaparak verimliliği arttırma yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Bu yöndeki gerçekçi yatırım projeleri hayata geçirilmeli, Ar-Ge çalışmaları arttırılmalı, Üniversitelerle birlikte mamul ürünler üretme doğrultusunda laboratuar ve pilot çapta çalışmalar yapılmalıdır. yunus.celik@deu.edu.tr

Bor mineraliyle ilgili, en yüksek katma değerin yaratılması için maden işletmeciliğinden başlayan, borun uç ürünlere dönüştürülerek ihraç edilmesini kapsayan ve dünya pazarında daha önemli yere ulaşmayı sağlayan ulusal bir BOR POLİTİKASI belirlenmelidir. yunus.celik@deu.edu.tr

Yurtiçindeki bor pazarı oldukça küçük boyuttadır Yurtiçindeki bor pazarı oldukça küçük boyuttadır. Bor kullanım alanlarını genişletmeye yönelik rasyonel yaklaşımlar gündeme getirilmelidir. Bor tuzlarının pazarlanabilmesi ve tüketiciye doğrudan ulaşabilmesi için pazarlama işleri daha profesyonelce yapılmalıdır. Gerekli yatırımların yapılması durumunda yıllık elde edilen yaklaşık 250 milyon doların 1 milyar dolara çıkartılması mümkün olacaktır. Bunun gerçekleştirilmesi için gereken tek şey kuvvetli bir siyasi idare ve topyekün MİLLİ BİR BOR KARARLILIĞIDIR. yunus.celik@deu.edu.tr

Lord, lafını şöyle sürdürmüştü: Lord Curzon’ un Lozan görüşmelerinde İsmet paşaya dedikleri bugün geçerlilik kazanmıştır. Paşa istediklerimizin hiçbirini vermiyor, Evet demiyorsun; hepsini cebime koyuyorum; Sende para yok! Para bir bende bir de benim yanımdakinde var bunu bilesin. Lord’un yanımdaki dediği kişi Amerika’nın Lozan Konferansı’ndaki temsilcisiydi. Lord, lafını şöyle sürdürmüştü: Başaramayacaksınız, dönüp dolaşıp para için yine bize geleceksiniz, o zaman cebime koyduklarımı birer birer çıkarıp önüne koyacağım. Hepsini size ödeteceğim. yunus.celik@deu.edu.tr

IMF’ ye verilen niyet mektuplarında bor madenlerinin özelleştirilmesi kararının yer alması ve bor minerallerini işlemek için gerekli teknolojiyi bilmemize rağmen kullanamamamız, Lord Curzon zihniyetin 21. yüzyıldaki tezahürünü ve ABD ye olan bağlılığımızı düşündürmektedir. yunus.celik@deu.edu.tr yunus.celik@deu.edu.tr