SAĞLIK ÇALIŞANLARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HAKKI AV:SÜREYYA TURAN turan_sureyya@hotmail.com

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASININ ÖNEMİ İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanabilmesi , yani meslek hastalıklarının meydana gelmeden önce önlenmesi çok önemlidir. İş yasaları iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanabilmesi için getirilmiş ve iş hukuku da öncelikle işçilerin sağlığını ve beden bütünlüğünü koruma hukuku olarak gelişmiştir. Günümüzde iş kazaları anlamlı bir azalma göstermemiş ve son yıllarda özellikle tersane kazaları gündeme oturmaktadır. SGK İstatistiklerine göre iş kazalarında günde 3-4 kişi hayatını kaybetmekte, 6-7 kişi de sürekli işgöremez hale gelmektedir.

ÖNLEMEK ÖDEMEKTEN UCUZDUR 1-İş Sağlığı ve Güvenliğinin Anayasal Dayanağı: AY 2-5.Md-Sosyal Devlet İlkesi; iş sağlığı ve güvenliğini sağlama koşullarını oluşturma görevini devlete aittir. AY 17.Md-herkesin yaşama ve maddi manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı güvence altına alınmıştır. AY 56.Md-devlet, herkesin yaşamını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak zorundadır. AY 50.Md-kimsenin yaşına ve cinsiyetine uygun olmayan işlerde çalıştırılamayacağına ve dinlenme hakkına yer verilmiştir. AY.60-Md.Herkes Sosyal Güvenlik hakkına sahiptir , devlet gerekli önlemleri alır.

2- İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı İş Kanunu, Borçlar Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu , Umumi Hıfz.Kan, Belediyeler Kanunu…. 3-İş Sağlığı Ve Güvenliği Örgütü (SGK) 4-İş.Kan.91Md-Devlet çalışma hayatı ile ilgili mevzuatun uygulanmasını izler, denetler ve teftiş eder “ denilmiştir.

İşverenin Yükümlülükleri 1-Gerekli Her Türlü Önlemi Alma Yükümlülüğü 4857 Sayılı İş Kan.77/1- İşverenler işyerlerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler. 2- Denetleme Yükümlülüğü İşveren İş.Sağ.ve Güv.Önlemlerini almakla yetinme- yecek, bu önlemlerin uygulanıp uygulanmadığını da denetlemekle yükümlüdür. Yargıtay “ İşveren bu tür işlerde çalıştırdığı işçisi için işyerinde baret bulundurmakla yetinmez bu bareti sürekli olarak vermek ve verdiği baretin işçi tarafından kullanıldığını da denetlemekle yükümlüdür”

3-Eğitim Verme ve Bilgilendirme Yükümlülüğü İş Kan.77/2.Md-İşverenler…işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadır. Tehlikeleri anlatma. Önlemler. Yasal hak ve sorumluluklarının anlatılması. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararında” işçiyi iş güvenliği konusunda bilgilendirmeyen, gerekli eğitimi vermeyen” işvereni denetim görevini de hatırlatmak suretiyle iş kazasının oluşumundan sorumlu tutmuştur.

4-İşyeri Hekimi: Devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran işverenler oluşturmak zorunda oldukları işyeri sağlık ve güvenlik biriminde , işçi sayısını, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf derecesine göre bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle yükümlüdürler. İşyeri Hekimi; *alınması gerekli önlemlerin belirlenmesi,uygulanması nın izlenmesi, *iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, *işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi TEDAVİ SGK’ya ait.

İŞÇİLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İş Kan.77.md- işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlü- dürler. *İşçinin önlemlere uymaması müterafik kusur olarak değerlendirilir. *Disiplin cezası uygulanabilir. *İşverene tazminat ödemek zorunda kalabilir. *İş güvenliğini tehlikeye düşürmesi derhal fesih nedenidir.Yargıtay “işçinin ısrarla toz maskesi kullanmamasını haklı fesih nedeni” saymıştır.

Kurul yoksa işveren veya vekiline başvuru yapılır. İŞÇİLERİN HAKLARI 1-Çalışmaktan kaçınma hakları:İş.Kan.83/1.Md-yakın,acil ve hayati bir tehlikeyle karşı karşıya kalan işçi, iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir.Kurul acilen aynı gün toplanır ve işçinin talebi yönünde karar verirse, işçi gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Kurul yoksa işveren veya vekiline başvuru yapılır. 2-İş Akdini Fesih Hakkı:83/5-iş sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve işçinin talebine rağmen gerekli tedbirin alınmadığı işyerlerinde işçiler 6 iş günü içinde hizmet sözleşmelerini derhal haklı olarak feshedebilir.

SENDİKALAR İşçi sendikaları iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının uygulanmasının etkili birer izleyicisi olarak; iş sağlığı ve güvenliği kurullarının , işyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin kurulması ve iyi işletilmesi konularında ellerindeki hukuki araçları etkin bir biçimde kullanmalıdırlar.

Kadın İşçilerin Korunması Agır ve Tehlikeli işler Yönetmeligine göre kadın işçiler ve 16 yasını doldurmus fakat 18 yasını bitirmemis genç isçilerin agır ve tehlikeli islerde çalıştırılamayacaklarını düzenlemiştir. Ancak, ihtisas ve meslek ögrenimi veren okulları ve söz konusu işlerle ilgili Bakanlıkların yeterliligi kabul edilen kurslarını bitirip, o isi meslek edinmis kadınlar ağır ve tehlikeli işlerde çalışabilirler. Agır ve tehlikeli islerde çalıstırılacak isçiler (kadınlar dahil) ile 16 yasını doldurmus fakat 18 yasını bitirmemis genç isçilerin ise girislerinde, isin niteligine ve sartlarına göre bedence bu islere elverisli ve dayanıklı olduklarının fizik muayene ve gerektiginde laboratuar bulgularına dayanılarak hazırlanan hekim raporu ile belirlenmesi zorunludur. İşin devamı süresince de bu islerde çalıstırılmalarında bir sakınca olmadıgının genç isçiler için en az 6 ayda bir, digerleri için de en az yılda bir defa hekim raporu ile tespiti zorunludur.

Kadın isçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 hafta çalıştırılmaya- cakları esastır. Çoğul gebelik halinde bu sekiz haftalık süreye iki hafta daha eklenir. Ancak sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar çalısabilir. Bu durumda kadın işçinin çalıstığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Yukarıda öngörülen süreler isçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

Doğumda veya doğum sonrasında izin kullanılırken annenin ölümü halinde, isteği üzerine memur olan babaya anne için öngörülen süre kadar izin verilmektedir. Ayrıca memura eşinin doğum yapması halinde isteği üzerine 10 gün babalık izni verilmektedir. Kadın memura doğum sonrası analık izin süresinin bitiminden, eşi doğum yapan memura ise doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine 24 aya kadar aylıksız izin verilmektedir. Kadın memura, çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası izin süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde bir buçuk saat süt izni verilmektedir. Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esas alınmaktadır

GECE ÇALIŞMASI 1475 sayılı Kanun ile kadının gece çalısmasını sınırlayan, yasaklayan 69. maddehükmü 4857 sayılı kanun ile kaldırılmıstır. Gece çalısması ile ilgili olarak her yasta kadın için yasaklama getiren madde hükmü, kadın erkek esitligi ve bu konuda günümüz gelismeleri dikkate alınarak kaldırılmıs, gece çalısma yasagı sadece çocuk ve genç isçiler için kabul edilmistir. “Kadın işçilerin Gece Postalarında Çalıstırılma Kosulları Hakkında Yönetmelik” 2004 yılında yayımlanmıstır. Bu Yönetmeligin amacı, on sekiz yasını doldurmuş kadın isçilerin gece postalarında çalıstırılmasına iliskin usul ve esasları düzenlemektir Kadın isçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıstırılamaz.(Yön. m.5) SERVİS ve 6 AYDA BİR RAPOR ALMALARI GEREK

İş Sağlığı ve güvenliğine ilişkin İdari Yaptırımlar 1-İdari Para cezası 2-İşin durdurulması ve işyerinin kapatılması İş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyulmaması sonucunda ölüm veya yaralama meydana gelmişse işveren TCK 85-89 maddelere göre cezalandırılır. 85.Md- Taksirle ölüme sebep olma. 86.Md-Taksirle yaralamaya sebep olma.

1) Çalışan güvenliği için alınması gereken tedbirler Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında 1) Çalışan güvenliği için alınması gereken tedbirler a) Çalışanları olası risk ve tehlikelere karşı korumak amacıyla, riskli alan ve gruplar belirlenir. Bu çerçevede Çalışan Güvenliği Programı oluşturulur ve uygulamaya konulur. b) Riskli bölümlerde çalışan personel için ilgili mevzuat doğrultusunda düzenli olarak sağlık taramaları yapılır. c) İğne ucu yaralanmaları takip edilir ve gerekli önlemler alınır.

ç) Kemoterapi hazırlama ve uygulama alanları gibi yüksek riskli bölümlerde çalışan personelin güvenliği için yürürlüğe konulan Antineoplastik İlaçlarla Güvenli Çalışma Rehberi doğrultusun- da uygulama yapılır. d) Kan veya vücut sıvısının damlama/sıçrama riskinin olduğu tüm hasta bakım ve müdahale bölgelerinde önlük, eldiven, yüz maskesi, gözlük ve benzeri kişisel koruyucu ekipmanlar bulundurulur. e) Bulaş özelliği yüksek hastalar ve özellikli grupların tedavi ve bakım sürecinde,hasta ve çalışanları korumak için kurum gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

f) Radyasyona tabi çalışan kişilerin dozimetre kontrolleri düzenli olarak yapılır.Türkiye Atom Enerjisi Kurumunca önerilen takip sürelerine uyulması zorunludur. g) Lateks allerjisi olan personele yönelik düzenlemeler yapılır. h) Çalışanların bulaş riski olan hastalıklara karşı korunması için, Enfeksiyon Kontrol Komitesi tarafından aşı listesi oluşturulur ve riskli alanlarda çalışan personelin aşılanması sağlanır.

Aynı tebliğin hasta ve çalışanlar için güvenlik tedbirleri başlıklı 18 Aynı tebliğin hasta ve çalışanlar için güvenlik tedbirleri başlıklı 18.maddesine göre Hasta ve çalışanların fiziksel saldırı, cinsel taciz ve şiddete maruz kalmalarına karşı gerekli güvenlik tedbirlerinin alınması için yapılacak işlemler şunlardır: a) Sağlık kurum veya kuruluşu tarafından, fiziksel saldırılara karşı gerekli tedbirler alınır ve prensipler belirlenir. b) Özellikle çalışanların şiddete maruz kaldığı durumlarda çalışanın şikâyetlerini değerlendirecek ve üst yönetimin desteğini hissedeceği bir düzenleme yapılır. c) Bu tür durumlara müdahale edecek ve 24 saat esasına dayalı olarak görev yapabilecek nitelikte sorumlu bir ekip bulundurulur.

HEKİMLERİN-SAĞLIK ÇALIŞANLARININ HAKLARI Hekimlerin Çağdaş Bilimsel Tıp Olanaklarını Uygulama H. Hekimin iş yaşamında tanı ve tedavide teknolojik gelişmeleri kullanmayı istemesi hakkıdır. Bu amaçla ihtiyaç duyması halinde hekim hastasını ileri bir merkeze sevk edebilir.   Hekimlerin/Sağlık Çalışanlarının Mesleğini Uygularken Etik İlkelere Bağlı Olma Hakkı: Hekimler mesleklerini icra ederken birçok etik ikilemle karşılaşmaktadırlar. Bunlar politik, kültürel, toplumsal ve ekonomik değerler olabilir. O nedenle mesleklerinin gerektirdiği sorumluluk bilinci ile hiçbir şeyden etkilenmeden, etik kurallara bağlı kalarak hizmet sunma hakları vardır.  Hekimlerin Ve Sağlık Çalışanlarının Baskı Altında Olmadan Mesleklerini Uygulama Hakkı: Hekimler/sağlık çalışanları mesleğe tüm insanlara ayırt etmeden eşit şekilde hizmet edeceğine dair yemin ederek başlarlar. Bu nedenle yapılacak politik, sosyal ve fiziksel baskılar asla kabul edilemez. Mesleki sorumlulukları çerçevesinde hiçbir şeyden etkilenmeden, baskı altında bırakılmadan hizmet vermeye hakları vardır.

Hekimlerin/Sağlık Çalışanlarının Kendi Değerlerine Ters Düşen Durumlardan Kaçınma Hakkı: Bir sağlık çalışanından kendi değerlerine ters düşen bir hizmet talep edilemez. Sağlık çalışanları görevi ve hastalar açısından olumsuzluk yaratmamak koşulu ile kendi değerlerini savunabilir.   Hekimlerin/Sağlık Çalışanlarının Kendi ve Ailelerinin Sağlığını Koruma Hakkı: Sağlık çalışanının risklerin en aza indirileceği koşullarda çalışmayı isteme hakkı mevcuttur. Tabip icabında, tedaviye devamı reddetmek pahasına da olsa hijyen ve korunma kaidelerine riayeti temin için gayret sarf eder.( Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Md.5) Hizmetten Çekilme Hakkı: Sağlık çalışanları, sağlık hizmeti sunumu esnasında şiddete uğraması halinde, acil verilmesi gereken hizmetler hariç olmak üzere hizmetten çekilme talebinde bulunabilir. (Çalışan Güvenliği Genelgesi)

İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı: Hekimin Hastayı Reddetme Hakkı: Hekim ya da diş hekimi acil yardım, resmi ya da insani görevin yerine getirilmesi hariç olmak üzere mesleki ve kişisel sebeplerle hastaya bakmayabilir (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 18. Madde)  İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı: Hekim bilimsel gereklere uygun olarak tanıyı koyar ve gerekli tedaviyi uygular. Sonucun kesinlikle şifa ile sonuçlanmamasından dolayı tenkit edilemez. Tabip ve diş tabibi; teşhis, tedavi veya korunmak gayesi olmaksızın hastanın arzusuna uyarak veya diğer sebeplerle, akli veya bedeni mukavemetini azaltacak her hangi bir şey yapamaz (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Md.13) Hastalara Yeterli Zaman Ayırma Hakkı: Hekimden hastasına gerekli özeni göstermesi, bilgi ve belgeleri iyi kaydetmesi, hastaya hastalığı ile ilgili bilgi vermesi için zamana ihtiyacı vardır. Hekim hastasına yararlı olabilmek için ayrıntılı inceleme yapmak ister ve bu da onun en doğal hakkıdır.

Tanıklıktan Çekilme Hakkı: Hekimler ve tüm diğer sağlık çalışanları meslek sırrı nedeniyle hasta ile ilgili öğrendiği bilgiler konusunda tanıklık etmekten kaçınabilir.Sağlık çalışanları bu sırları (bilgileri) izinsiz olarak açıkladığında meslek sırrını ifşa suçunu işlemiş olurlar. Hukuk davalarında, meslek sırrı nedeniyle tanıklıktan çekinme hakkını kullanacağını ileri süren sağlık çalışanı, duruşmadan önce bir dilekçe ile durumu mahkemeye bildirebilir. Ancak ceza davalarında duruşmaya gitmek ve duruşmada bu hakkı kullanacağını bildirmek zorundadır.  Hekimin Danışma/ Konsültasyon İsteme Hakkı: Hekimin gereksinim duyduğu anda konsültasyon ya da danışma hakkı vardır. Bu danışmanlık süreci, tanı ve tedavi sorunları için olduğu kadar, etik sorunlar için de söz konusu olabilir. 

Hukuki Yardım Alma Hakkı: Tedavi Yöntemini Seçme Hakkı: Tabip ve diş tabibi, sanat ve mesleğini uygularken hiçbir etki ve baskıya kapılmaksızın vicdani ve mesleki görüşüne göre davranır. Tabip uygulayacağı iyileştirme yöntemini saptamada serbesttir (Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Md.6).   Hukuki Yardım Alma Hakkı: Şiddete uğrayan sağlık çalışanının  “Sağlık Bakanlığı Personeline Karşı İşlenen Suçlar Nedeniyle Yapılacak Hukuki Yardımın Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde, ücretsiz hukuki destek alma hakkı vardır.         Çalışana Yönelik Şiddetin Bildirimi: Kamu görevlilerine karşı işlenen şiddet olaylarının takibi şikâyete bağlı olmadığından, ilgili personelin şikâyetinin olup olmadığına bakılmaksızın yöneticiler olayı mutlaka adli mercilere intikal ettirecektir. Özel sağlık kuruluşları da adli bildirim konusunda gerekli hassasiyeti gösterecektir.

Hizmetten Çekilme Talebi Sağlık çalışanları, sağlık hizmeti sunumu esnasında şiddete uğraması halinde, acil verilmesi gereken hizmetler hariç olmak üzere hizmetten çekilme talebinde bulunabilir. Yetkili yönetici, hizmetten çekilme talebini uygun bulduğu takdirde hastanın sağlık hizmetini devam ettirecek yeni sağlık çalışanını belirleyecek, kurum içerisinde bunun mümkün olmaması halinde hastanın hizmet alabileceği başka bir sağlık kurumuna sevkini ve hizmet alımını sağlayacaktır.