Dr. Özlem DÖĞERLİOĞLU IŞIKSUNGUR İzmir Ekonomi Üniversitesi

SUNUŞ PLANI I- AB Doğal Gaz Piyasası A-Tüketici Kavramı B- Mevzuatta Tüketiciye İlişkin Düzenlemeler II- Türk Doğal Gaz Piyasası A-Tüketici Kavramı B- Mevzuatta tüketiciye ilişkin düzenlemelerin genel çerçevesi C-“Tüketici lehine” yapılabilecek değişikler hakkında öneriler

Avrupa Birliği Doğalgaz Piyasası Düzenlemelerinde Tüketici 3 AB DOĞAL GAZ PİYASASINDA TÜKETİCİ

Doğal Gaz Piyasasına İlişkin Direktifler  98/30 sayılı Doğal Gaz Direktifi  2003/55 sayılı Doğal Gaz Direktifi  2009/73 sayılı Doğal Gaz Direktifi

 Başlangıçta,  tüketicinin korunmasına ilişkin gereklilikle ilgili genel ifade,  sadece giriş bölümünde “müşterinin korunması amacıyla kamu hizmeti yükümlülüğü öngörülebileceği”  2003/55 sayılı Direktif  Ayrı bir başlık “Kamu Hizmeti Yükümlülüğü ve Müşterinin Korunması”, madde 3.  Direktife ekli ayrı metin “Tüketicinin Korunmasına İlişkin Önlemler”.  2009/73 sayılı Direktifler düzenlemelerin kapsamı genişletildi ve tüketicilerin haklarını daha net olarak ortaya koymuştur.

 Direktifte Kullanılan Terminoloji Gaz satın alanları ifade etmek için “müşteri” terimi Direktif ekinde “Tüketicinin Korunmasına İlişkin Önlemler” başlığı altında tüketiciyi korumaya ilişkin düzenlemelere yollama  Müşteri Tanımı ( 2009/73 sayılı G-Dir. m.2) Toptan Satış Müşterileri + Nihai Müşteri  Müşteriyle İlgili Alt Kavramlar ▫ Toptan Satış Müşterileri ▫ Nihai Müşteri ▫ Konut Müşterileri ▫ Konut Müşterilerinin Dışındaki Müşteriler

Müşteriyle ilgili Alt Kavramlar Toptan Satış Müşterileri “Tekrar satış amacıyla gaz satın alan gerçek yada tüzel kişi” Nihai Müşteri “Kendi kullanımı amacıyla gaz satın alan gerçek ya da tüzel kişi” Konut Müşterileri “Ticarî ve meslekî faaliyetleri haricinde kendi konut tüketimleri için gaz satın alanlar” Konut Müşterilerinin Dışındaki Müşteriler Kendi konutunda kullanma dışındaki amaçlarla gaz satın alan gerçek ya da tüzel kişi

Müşteri Kavramının Kapsamı  Satın alma amacına göre ayırım: “tekrar satış” ve “kullanım” *Kullanım amacı: Konutta kullanım – ticarî ve meslekî kullanım * Ticarî ve mesleki kullanım: küçük-orta- büyük ölçekli işletme  Müşteri Kapsamına Dahil Olanlar: o Ürünün doğrudan ya da dolaylı kullanıcıları Toptan satıcılar, perakendeciler Konut müşterileri Ticarî ve meslekî amaçla satın alanlar (üretici, toptancı ve perakendeci dışında)

Müşteri Kavramının İçerisindeki Tüketici Tanımı AB’deki “Tüketici” Tanımıyla Enerji Direktiflerindeki “Konut Müşterisi” tanımının benzerliği ▫ AB’de Tüketici Tanımı “İş, ticarî ve meslekî sayılmayan bir amaçla hareket eden gerçek kişi” Maldan yararlanan, malı satın alıp kullanan Bizzat malı kendi kullanımı için edinme Malı başka malla birleştirerek satma, bedel karşılığı devretme amacı yok ▫ Doğal Gaz Direktiflerinde Konut Müşterisi Tanımı “Ticarî ve meslekî faaliyetleri haricinde kendi konut tüketimleri için gaz satın alanlar”  İki kavramın ortak noktası: Ticarî ve meslekî faaliyet haricinde kendi tüketimi için edinme

Doğal Gaz Direktifinde Tüketiciye İlişkin Kuralların Düzenlenme Yeri ve Biçimi Tüketici haklarının çerçevesi, kamu hizmeti yükümlülüğünün unsurlarıyla oluşturulmuş ve haklar, her bir Direktife eklenen “Tüketicinin Korunmasına Yönelik Önlemler” başlıklı listeyle zenginleştirilmiştir.

AB’de Kamu Hizmeti Yükümlülüğü  Tanımı “Bir teşebbüsün, kendi ticarî çıkarları doğrultusunda üstlenmeyeceği veya aynı oranda ve/veya aynı şartlar altında üstlenmeyeceği yükümlülük”  Hukuki Dayanağı ABİDA m. 106/2 (ATA m.86/2) ve sektörel düzenlemeler  Unsurları Evrensel hizmet, devamlılık, kaliteli hizmet, karşılanabilirlik(affordability), tüketicinin korunması

Avrupa Birliği Enerji Direktiflerinde Tüketiciye Tanınan Haklar 12

1. Direktifte belirtilen unsurları içeren Sözleşme Yapma Hakkı 2. Hizmete Erişim Hakkı 3. Tedarikçi Seçme Hakkı 4. Bilgilendirilme Hakkı 5. Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı 6. Tazmin Edilme Hakkı

“ Müşteriler elektrik/gaz hizmeti sağlayıcısıyla belirtilen unsurları kapsayan birsözleşme yapma hakkına sahiptir: Tedarikçinin kimliği ve adresi; İlk bağlantı zamanının ne zaman sağlanacağıyla beraber, sağlanan hizmet, ve telkif edilen hizmet kalitesi; Önerilmesi halinde, önerilen bakım hizmetinin türü; Uygulanacak tarifeler ve bakım giderleri ile ilgili ödemelerin hangi yollarla toplanacağına dair güncel bilgi alma araçları; Sözleşmenin süresi, hizmetlerin ve sözleşmenin yenilenmesi ve sona erdirilme koşulları, sözleşmeden cayma hakkının varlığı; Anlaşılan hizmet kalitesinin sağlanamaması durumunda ödenecek tazminat ve para iadesi; (f) maddesiyle uyumlu olarak uyuşmazlıkların çözümünüyle ilgili süreci başlatma methodları. Şartlar baştan itibaren adil ve biliniyor olmalıdır. Her hâlükârda, bu bilgiler sözleşmenin akdedilmesinden veya sözleşmenin onaylanmasından önce sağlanmalıdır. Sözleşmenin aracılar vasıtasıyla yapılması durumunda da belirtilen bilgiler yine sözleşmenin akdedilmesinden önce sağlanmalıdır.”

Hizmete Erişim Hakkının Tanımı “Vatandaşların gaz hizmetlerine ulaşabilme ve bu hizmetlerden yararlanma hakkı”  Evrensel hizmet özelliği göstermiyor  En yüksek sayıdaki tüketicinin hizmete erişiminin sağlanması

Hizmete Erişim Hakkının Şartları  Hizmete Erişim  Ekonomik açıdan hizmete erişimin sağlanması  Tüketicinin karşılanabilir fiyattan hizmete erişiminin sağlanması, enerji hizmetlerine kaliteli hizmetin “makul fiyattan” (reasonable prices) sunulması  Fiziksel açıdan hizmete erişimin sağlanması  “kişisel şartlar dikkate alınmaksızın (yaş, cinsiyet, ırk veya maluliyet (disability) durumu vs.), müşterilere eşit şartlar çerçevesinde, hizmete erişim imkanının yaratılması”  Coğrafi açıdan hizmete erişimin sağlanması  Bulunulan coğrafi konum dikkate alınmaksızın tüketicilerin hizmete erişiminin sağlanması  Sunulan Hizmetin Kaliteli Olması  Ticarî Kalite- Ücret,Hizmet dengesi  Teknik Kalite- Kalite standarlarının tespiti- Güç kalitesi  Hizmetin Devamlılığı: Öngörülemeyen durumlar ve beklenmeyen hal (force majeure) durumu hariç olmak üzere hizmete kesintisiz erişimin temin edilmesi

Tedarikçi Seçme Hakkının Tanımı “Tedarikçi seçme hakkı”, bir müşterinin kendi hür iradesiyle enerjiyi satın almak istediği tedarikçiyi seçebilmesi” 1. İlk kez enerji satın alan müşteriler için; piyasadaki tedarikçiler arasından dilediğini seçebilme, 2. Hâlihazırda bir tedarikçiden enerji satın almakta olanlar için ise; daha iyi şartlarla, mevcut tedarikçiden farklı bir tedarikçiden enerji satın alma ya da mevcut tedarikçiyle şartların iyileştirilmesi konusunda pazarlık yapma hakkı * 1 Temmuz 2007 tarihi itibariyle tüm tüketiciler serbest tüketici ve tedarikçi seçme hakkına sahip

Enerji Piyasasında, tedarikçi seçme ve değiştirme hakkının etkili kullanımı amacıyla, tüketicilerin kişisel istek ve gereksinimlerine uygun ve bilinçli seçim yapabilmesi için gerekli bilgilere erişiminin sağlanmasını ve bu bilginin şeffaflığı  Enerji Direktiflerinin farklı maddelerinde yer alan düzenlenmelerle, tüketicinin seçim yapabilmesinde etkili farklı konular hakkında bilgi sahibi olması, böylece rekabetçi bir enerji piyasasının oluşturulması sürecinde bilinçli tüketicinin daha aktif bir rol alması istenmektedir.

o Bilgilendirilme Hakkının Kapsamı  Şeffaflık İlkesi  Tanımı yapılmamış olmakla birlikte, Enerji Direktiflerinde “şeffaf bilgi” kavramı açık, belirgin ve anlaşılabilir bir şekilde sunulan ve kolay ulaşılabilen bilgi anlamında kullanılmaktadır.  Bilgilendirilme Konuları  Fiyatlar hakkında bilgilendirilme  Sözleşme Şartları hakkında bilgilendirilme  Uyuşmazlıkların Çözümünde Kullanılacak Yöntemler hakkında bilgilendirilme  Tüketim Miktarı hakkında bilgilendirilme  Ödeme Koşulları hakkında bilgilendirilme  Kendisine tanınan hakkında bilgilendirilme

Bu hak, enerji piyasasındaki tüketicinin ayıplı mal ve hizmete, haksız ticarî uygulamalara ve haksız sözleşme şartlarına karşı korunmasını gerekli kılmaktadır.  Gaz Piyasasında Ayıp  Güç kalitesi (teknik kalite +devamlılık)  Güç kalitesinin sağlanması kesinti sayısı, kesinti süresi, kesinti sıklığı, gaz basıncındaki değişim standartlarının belirlenmesini gerektirmekte.

Tanımı:  “Tüketicinin ayıplı bir mal veya yetersiz bir hizmetten kaynaklanan şikayetleri için yardım alabilmesi, zararlarının hızlı, ucuz ve etkili usullerle giderilmesi hakkı”  Enerji piyasasında tüketicinin taraf olduğu, iletim, dağıtım ve enerji tedariği hakkındaki hukukî uyuşmazlık ve şikayetleri çözmek için basit, ucuz ve hızlı yöntemlerin geliştirilmesi Düzenlenme Yeri:  Farklı maddelerde ele alınmış.  Amaç, Üye Devletlerin uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin yapacakları düzenlemelerle, tüketicilere uyuşmazlığın çözüm yöntemleri hakkında yüksek düzeyli koruma sağlaması  Tüketici arasında yapılan sözleşmede, uyuşmazlıkların çözümü yöntemini başlatma usulüne yer verilmesi öngörülmüş

Tüketicinin, şikayetlerin çözümü hususunda şeffaf, basit ve ucuz yöntemler Öngörülen bu yöntemler, uyuşmazlıkların adil ve derhal, tahahüt edilmesi durumunda geri ödeme ve/veya tazminat sistemi karşılığında çözülmesini sağlayacaktır. Tüm tüketicilere iyi hizmet standartlarına sahip olma ve şikayetlerinin hizmet sağlayıcıları tarafından incelenmesi hakkı tanınması “Enerji Ombudsmanlığı, tüketici birimi” gibi mahkeme dışı hak arama yöntemleri Uyuşmazlıkların tercihen üç ay içerisinde çözümlenmesi

AB Enerji Piyasalarındaki Düzenlemelerin Türk Enerji Mevzuatına Yansımaları 23

I Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu II- İlgili Yönetmelik ve Tebliğler

4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) mad. 3(e): “tüketici bir mal veya hizmeti ticarî veya meslekî olmayan amaçlarla edinen, kullanan veya yararlanan gerçek ya da tüzel kişi” Vakıf, dernek, meslek odaları vb. gibi kâr amacı taşımayan tüzel kişilerin tüketici sıfatını haiz oldukları konusunda tereddüt bulunmamakla birlikte, tüzel kişi içinde yer alan ticaret şirketlerinin tüketici sayılıp sayılmayacağı konusu öğretide tartışmalıdır. TKHK ile AB mevzuatı Benzerlikler meslekî veya ticarî faaliyet sayılmayan bir amaçla hareket etme koşulu Farklılık tüzel kişileri de tüketici tanımı içinde AB mevzuatında sadece gerçek kişiler tüketici olarak kabul edilmiş

Tüketici terimi yerine müşteri terimi Ör. Doğal Gazın Faturalandırmaya Esas Satış Miktarının Tespiti ve Faturalandırılmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ m.3 “serbest ve serbest olmayan tüketici müşteridir TANIM: Doğal gazı nihai olarak alıp kullanan tüm kişiler Yeniden satma amacı olmaksızın enerjiyi kendi ihtiyacı için satın alıp kullanan gerçek ya da tüzel kişi

DGPK -TKHK :  DGPK’da tüketici, tüzel kişi tacirler de dahil olmak üzere enerjiyi nihai olarak alıp kullanan tüm kişileri ifade etmekte  Ağırlıklı görüş çerçevesinde tüzel kişi tacirleri tüketici tanımının kapsamı dışında çıkaran TKHK’daki tüketici tanımından ayrılmaktadır. DGPK- AB Mevzuatı  AB Tüketicinin Korunması Hukuku Mevzuatı’nda gerçek kişiler (“ticarî veya meslekî faaliyetleri haricinde, kendi konut tüketimleri için enerji satın alan” konut müşterileri”)  2009/73 sayılı Direktif- Nihai Müşteri Tanımıyla benzerlik “konutta ve ticarî, meslekî faaliyetlerinde kullanmak için gaz satın alan gerçek ve tüzel kişi”

 “serbest tüketici” ve “serbest olmayan tüketici” ayırımı  serbest tüketici, “yurt içinde herhangi bir üretim şirketi, ithalat şirketi, dağıtım şirketi veya toptan satış şirketi ile doğal gaz alım satım sözleşmesi yapma serbestisine sahip gerçek veya tüzel kişi”yi (DPK m.3 f.17)  serbest olmayan tüketici (abone), “doğal gazı kendi kullanımları için dağıtım şirketlerinden almak zorunda olan” gerçek veya tüzel kişi (DPK m.3 f.18).  EPDK tarafından belirlenen serbest tüketici limitinin altında enerji tüketen ve tedarikçisini seçme hakkına sahip olmayan gerçek veya tüzel kişiler (ticarî veya meslekî faaliyetlerinde veya konutta kullanım amacıyla enerji satın alma).

 DÜZENLENME YERİ:  Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği  Doğal Gaz Piyasası Tarifeler Yönetmeliği  Yönetmeliklere bağlı olarak çıkarılan Tebliğler  Kurul Kararları

 Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği  Amaç: Doğal gaz şehir içi dağıtım lisansı verilecek şirketin seçimi ve dağıtım lisansı sahibi şirketlerin yapacağı doğal gaz dağıtım faaliyetleri ile müşteri hizmetlerine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi  Tüketiciye İlişkin Konular, “Müşteri Hizmetleri” başlıklı ikinci bölümde düzenlenmiş  Hizmete erişim  Tüketim miktarına ve Faturaya İlişkin Düzenlemeler- Mekanik ve Ön ödemeli sayaç  Hizmetin Durdurulması  Bilgilendirilme  Tüketici Şikayetleriyle İlgili Düzenlemeler vs. konuları  Tüketici Zararlarının Tazminine İlişkin Düzenlemeye yer verilmemiş  Konutta kullanım amacıyla doğal gaz satın alan tüketiciler henüz serbest tüketici olarak değerlendirilmemektedir ve bu nedenle tedarikçi seçme hakkına sahip değildir.

 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununda tüketici ve tüketiciyle ilgili konulara hemen hemen hiç yer verilmemiştir.  4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununun Amacı:  Temel amaç: piyasada rekabetin tesisi  Oluşturulacak piyasa yapısıyla tüketicinin kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu gaz kullanacağı düşüncesi ve bu düşüncenin kanunun amacına yansıtılmıştır.  tüketicinin korunması, temel amaç değil, piyasada rekabetin tesisiyle birlikte ortaya çıkacak sonuçtur.  Tüketiciler açısından serbest bir enerji pazarı?  Aktif oyuncu?  Tedarikçi seçme hakkı?  Bölgesinde dağıtım şirketinden alma zorunluluğu  Bölgelerinde tek bir tedarikçi  davranışlarıyla piyasayı etkileme imkânı?

 Doğal gaz mevzuatındaki tüketiciye ilişkin kuralların, tüketici çıkarlarını korumak ve tüketiciyi güçlendirmek açısından yeterli mi ??????  âciz tüketicilerle ilgili düzenleme ?  tedarikçinin iflası, tedarikçinin perakende satış lisansının iptali gibi durumlarda tüketiciye nasıl gaz temin edilecek ?  ayıplı gaz temini?  TKHK ve ilgili mevzuat  Enerji mevzuatımızda tüketiciye ilişkin düzenlemelere genel olarak yönetmelik ve tebliğlerde yer verilmesi, söz konusu yönetmelik ve tebliğlerde konunun (serbest ve serbest olmayan) “müşteri” kavramı açısından ele alması  tüketiciye sunulan bilgilerin şeffaf mı?  gazın diğer mal ve hizmetlerden farklı olması nedeniyle mevcut kuralların enerji piyasasına uygulanmasında zorluklar?  abonelik sözleşmesi: standart sözleşme

 Daimi ve geçici âcizlik durumları da kapsayacak bir “âciz tüketici” tanımına yer verilmesi;  “Tüketicinin bütçesinden enerji harcamalarına ayrılabileceği kabul edilen maksimum oranı” ve tüketicinin enerji faturasını ödeyebilme kapasitesini esas alınmak suretiyle yapılacak tanım  “enerji fakirliği” ve “bağlantı kesintilerinin önlenmesi” kavramları üzerine vurgu  İflas ve lisans iptali gibi durumlarda tüketiciye gaz temini amacıyla devreye girecek bir mekanizmanın oluşturulmasının ve buna ilişkin kuralların tesis edilmesi  Gaz piyasasındaki ayıpdan sorumluluk konusunun özel olarak ele alınması ancak TKHK ile tüketiciye verilen hakları daraltmayacak şekilde düzenleme yapılması  Tüketicinin haklarına yer veren tek bir metnin oluşturulması bu metnin dilinin sade olması  EPDK tarafından abonelik sözleşmelerinde de yer alması gerekli asgari hususları içeren bir sözleşme taslağının hazırlanması ve bu sözleşmelerde tüketiciyi koruyan düzenlemelere yer verilmesi

Teşekkürler