İDARE HUKUKUNDA KAZANILMIŞ HAK KAVRAMI

KAZANILMIŞ HAK NEDİR Objektif bir hukuk kuralının kişi hakkında uygulanması veya kendiliğinden uygulanacak hale gelmesi, böylece objektif ve genel hukuki durumun kişisel bir işlemle özel hukuki duruma dönüşmesi, hukuka aykırı işlemlerde ise bir süre yararlanılması sonucunda Anayasa ve yasalarca korunmaya değer hale gelmiş, elde edilmiş veya elde edilebilir durumdaki hak sahibinin bir eylemi ve iradesi ile ileri sürülmüş olan ve üçüncü kişilerden bir şey isteyebilmek ve onu bir şey yapmaya zorunlu kılabilmek gibi aktif hak sahipliği bahşeden bir kişisel hak ve karşılanmadıkça ve boşluğu giderilmedikçe tek taraflı tasarrufla geri alınmayan hukuki olanak, güç veya yetkidir.

Yargıtay’a göre Kazanılmış Hak:, Yasalara uygun olarak gerçekleşen hak olarak tanımlamıştır. Anayasa Mahkemesi’ne göre Kazanılmış Hak : Kişinin bulunduğu statüden doğan, tahakkuk etmiş ve kendisi yönünden kesinleşmiş ve kişisel alacak niteliğine dönüşmüş haktır. Danıştay’a göre Kazanılmış Hak: Eski kanun yürürlükte iken kesin bir surette kazınlan yani hukukça korunmakta bulunan ve bir iddia haline gelen haklar olarak tanımlamıştır.

KAZANILMIŞ HAKKIN UNSURLARI Somut bireysel bir sonucun doğmuş olması Hakkın kesinleşmiş olması Hukuka uygunluk unsurunun bulunması Kişinin iddiasını dayandırdığı hak konusunda iyiniyetli olması İddia edilen kazanılmış hakkın belirli bir süre kullanılmış olması.

KAZANILMIŞ HAKKIN ÖZELLİKLERİ Hakkın elde edilebilir, Anayasa ve diğer yasalarla korunma haline gelmiş olması gerekir. Bu hakkın her olaya göre değişme ve inceleme olanağına karşı yönetim tarafından tek taraflı tasarruflarla geri alınma olanağı olmamalıdır. Bu hak kamu yararına feda edildiği zaman giderilebilmesinin istenebilmesi söz konusu olmalıdır. Yazılı işlem olmalıdır.

KAZANILMIŞ HAK DOĞUMUNA ENGEL OLAN HALLER    Yok hükmünde olan işlemler   İlgilinin açık hatası, hilesi ve ikrahı ile yapılmış olan işlemler İdarenin hatasının söz konusu olduğu durumlarda kazanılmış hak söz konusu olabilmektedir. (A.Y.İ.M 23.03.199 Tarih ve E, 1998/637, K. 1999/295 Sayılı Kararı’nda; “ İlgilisinin kusurundan kaynaklanmayan hata nedeniyle idari işlemin iptal edilmeyeceğine ” karar vermiştir.) Kolluk önlemleri, bu önlemler kişiler lehine hak doğurmayan işlemlerden olduğu için bu işlemlerle de kişi lehine kazanılmış hak doğması mümkün değildir. Belirtici- açıklayıcı işlemler, iç düzen işlemleri ve idarenin tek yanlı almış olduğu açıklayıcı kararları kişileri lehine hak doğurmayacağı için kazanılmış hakka konu olmazlar. Bir istemin reddi işlemleri, idarenin açık ya da zımni red suretiyle tesis etmiş olduğu olumsuz idari işlemleri de kişiler lehine bir hak doğurmayacağı ve hatta hukuk düzeninde bir değişiklik meydana getirmeyeceği sebebiyle kazanılmış hakka konu olmazlar.

İdari yaptırımlar, disiplin cezaları ve idari düzenleyici işlemlere aykırılık sebebiyle uygulanan idari yaptırım kararları da kişi lehine hak doğurucu işlemlerden değildir. Geçici İşlemler ( Danıştay: “ Geçici bir süre için belediye başkanı olan belediye meclis üyelerinin bu atama sebebiyle kazanılmış hakka sahip olamayacağına” hükmetmiştir. ) Kayıt ve şarta bağlı idari işlemler. Tespit edici işlemler Kamu yararı ve kamulaştırma kararı   Danıştay’a göre; kanun ile aksi öngörüldüğü hallerde, kamu düzenine aykırı olan hallerde, kamu yararı ile çatıştığı hallerde, kazanılmış hakkın dayanağı olan idari işlemin ilgilinin hilesi veya gerçek dışı beyanı ile tesis edildiği hallerde kazanılmış hak korunamayacaktır. 

. KAZANILMIŞ HAKKIN DAYANAĞI Kazanılmış hak kavramının evrensel hukukun genel ilkelerinden olduğu ve kazanılmış hakkın tanınması ve korunmasının gerek evrensel hukuk ve gerekse iç hukuk ( Anayasa Mahkemesi Kararları ) tarafından benimsendiği ortadadır. Kazanılmış hak kavramının evrensel hukukun genel ilkelerinden olmasının yanında, hukuk devleti ve idari işlemlerin geriye yürümezliği ilkeleri ile de yakın ilişki içerisindedir. Gerek hukuk devleti ilkesi ve gerekse idari işlemin geriye yürümezliği ilkesi kazanılmış hakkın içi hukuktaki dayanağı olarak kabul edilmektedir..

HUKUK DEVLETİ KAVRAMI VE KAZANILMIŞ HAK Kazanılmış haklara saygı gösterilmesi Hukuk Devletinde bulunması gereken ve uyulması gereken mutlak bir zorunluluk, Devlet ve idareciler için bir yükümlülüktür. Bu noktada hukuk devleti kavramının tanımlanması gerekmektedir. Kısa tanımla hukuk devleti; “ Vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulunduğu, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu bir sistem ”olarak tanımlanabilir. Anayasa Mahkemesi de hukuk devletini, insan haklarına saygılı ve bu hakları koruyucu adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekle kendisini yükümlü sayan bütün işlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet olarak tanımlamaktadır.

Bu tanımlardan anlaşılacağı üzere hukuki güvenlik kavramı hukuk devleti ilkesinin unsurlarındandır. Bireylerin hukuki güvenlik içinde bulunmadığı bir sistemin hukuk devleti ilkesi ile bağdaştırılması mümkün değildir.       Yürürlükteki bir yasa veya düzenleyici işleme dayanarak bir hakka sahip olan kimselerin bu kazanımlarının korunması hukuki güvenlik ve dolayısıyla hukuk devleti ilkesinin bir unsurudur. Çünkü kişiler kendi lehlerine hak kazandıran bu işlemi yapar iken yürürlükteki mevzuat hükümlerine güvenmektedirler. Bireyler sonradan yürürlüğe girecek bir mevzuat normunu bilmesini ya da öngörmesini beklemek mümkün değildir.      Nitekim Anayasa Mahkemesi: “ Anayasa’nın 2. maddesinde yazılı niteliklere sahip bir hukuk devletinde, mevcut kanunlara göre kazanılmış hakların sonradan çıkacak kanunlarla tanınması zorunlu olduğu şüphesizdir ” görüşünü benimsemektedir

Danıştay 1. Dairesinin 04. 10. 1991 Tarih ve E. 1991/211, K   Danıştay 1. Dairesinin 04.10.1991 Tarih ve E. 1991/211, K. 1991/289 Sayılı Kararında[29] da: “ Kazanılmış hakların korunması Hukuk Devlet ilkesinin bir gereğidir. Hukuk Devletinde bütün devlet faaliyetlerinin hukuk kurallarına uygun olması önemli ve temel bir ilkedir ” denilmektedir.             Hiç şüphesiz yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine göre kişisel hak kazanan kimselerin kazanımlarının sonradan yapılacak mevzuat değişikliği ile ortadan kaldırılması gibi bir durum hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmayacaktır. Bu sebeple yürürlükteki mevzuat hükümlerine duyulan güven ile ( hukuk güvenliği ) kazanılmış olan haklara saygı gösterilmesi ve bireylerin kazanmış oldukları hakka sonradan yürürlüğe giren düzenlemelerle zarar verilmemelidir.

KAZANILMIŞ HAK İLE İLGİLİ ANAYASA MAHKEMESİ VE DANIŞTAY KARARLARI ANAYASA MAHKEMESİ KARARI: Yasalara aykırı durumlara dayanılarak kazanılmış hak iddiasının öne sürülemeyeceği sadece meşru haklar ( kişi hakları, siyasi ve sosyal haklar) için bu iddianın öne sürülebileceğini öngörmektedir. DANIŞTAY KARARI: Mevzuatın açık hükmüne aykırı bir şekilde tesis edilen idari işlemin geri alınabileceği ve bu işleme dayalı olarak kazanılmış hakta bulunamayacağını öngörmektedir.

HANSA AKPINAR ZİRVE ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ 050111112