Federalizm ve Üniter Devletler Yardımcı Doçent Doktor Cenk Aygül

Federal devletler birden fazla devletin bir sözleşmeyle birbirine bağlandığı ve belirli yetkileri kullanmaya devam ederken bir taraftan da bir üst (federal) devlet yönetimi oluşturdukları bir yapıdır. Örnek ülkeler: ABD, Almanya, Avusturya, Kanada, Arjantin, Avustralya, Brezilya, Hindistan, Meksika. Federal devlet ve eyaletler arasındaki güç bölüşümü farklı ağırlıklarda olabilir. Federal devletin yetkilerinin çok sınırlı eyaletlerin ulus devletlere yakın yetkilerinin olduğu konfederasyonlar ve federal devletlerin yetkilerinin neredeyse üniter devletlere yakın olduğu devletler. Kıbrıs’ta Türk tarafının tezi federasyon değil konfederasyondur. İlkinde ayrılmak için savaş gerekirken, ikincisinde tarafların istemeleri halinde ayrılık daha kolaydır.

Kendine konfederasyon diyen modern tek devlet İsviçre, ancak bu da artık sadece isim olarak böyle. ABD ve Kanada da başlangıçta konfederasyon. İsviçre artık bir federasyon sayılır. Yakın geçmişte yıkılan konfederasyonlar: Birleşik Arap Cumhuriyeti, 1958-1961: Mısır, Suriye, 1963: Mısır, Suriye, Irak. Arap federasyonu: 1958, Irak, Ürdün Afrika Devletler Birliği, 1961-63, Mali, Gana, Gine. Arap Cumhuriyetleri Federasyonu, 1972, Mısır, Suriye, Libya. Arap İslam Cumhuriyetleri, 1974, Libya, Tunus.

Bazı federal devletlerde sadece iki-üç tane eyalet olabilir Bazı federal devletlerde sadece iki-üç tane eyalet olabilir. Örnek, Belçika ve Bosna-Hersek. Belçika’da Flemish (Hollanda) ve Walon (Fransız) bölgeleri var. Brüksel iki dilli ve ayrı. Bosna-Hersek’de ise Sırp Cumhuriyeti ve Boşnak-Hırvat federasyonu var.

Diğer iki bölgeli federasyonlar: Çekoslovakya ikiye bölündü. Yugoslavya, Karadağ Sırbistan konfederasyonu (2003-6) işlemedi. 1960 sonrası Kıbrıs Türk Rum federasyonu olacaktı. Irak 15 Ekim 2005’de Kürdistan bölgesini tek federal bölge olarak tanıdı. Bosna-Hersek ve Belçika da ciddi sorunlar var.

Üniter devletken federal olmaya karar veren devlet yok Üniter devletken federal olmaya karar veren devlet yok. Zaten bağımsız devletlerin bir araya gelmeleri ve daha büyük/kuvvetli birimler kurmalarının bir yolu federalizm. Örnekler, ABD, Almanya. Federal devletlerin dağılmaları ise mümkün. Bir araya gelen devletler (genelde bir savaş sonrası) farklı iradelere bölünebiliyorlar. Örnek, Yugoslavya, SSCB.

ABD ABD’de 13 kurucu eyalet: Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts Bay, Maryland, South Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, North Carolina, and Rhode Island and Providence Plantations. Bunlar 1775 yılında İngiltere’ye karşı ayaklanır ve ABD’yi kurarlar. Diğer eyaletler daha sonra katılır. ABD’de şu andaki sayı 50 eyalet.

Almanya Almanya 1871 yılında kurulduğundan beri parlamenter sistem. Ancak Hitler döneminde eyaletlerin yetkileri kaldırılır. Almanya üniter bir devlet olur. Doğu Almanya üniter olmaya devam eder ancak Batı Almanya savaş sonrası federal bir devlet olarak tekrar kurulur. Almanya’da özellikle Bavyera ‘bağımsız’ bir eyalet. Almanya’da eyaletlerin dış politikada da yetkileri var. Başka devletlerle bağımsız görüşme yapabilirler.

Kanada

Kanada-ABD farkı: Kanada kuvvetli bir federal devlet zayıf eyaletler olarak başlar. ABD ise tersine zayıf bir federal devlet ve kuvvetli eyaletler olarak başlar. Ancak Kanada’da eyaletler giderek kuvvetlenirler. ABD’de giderek güçsüzleşirler. Teksas iç savaş sırasında birlikten ayrılmak ister ancak savaşı kaybedince başarısız olur. Bugün bile Teksas’da ayrılıkçı hareketler vs var.

Rusya

Federal subjects The Russian Federation comprises 83 federal subjects Federal subjects The Russian Federation comprises 83 federal subjects. These subjects have equal representation—two delegates each—in the Federation Council. However, they differ in the degree of autonomy they enjoy. 46 oblasts (provinces): most common type of federal subjects, with federally appointed governor and locally elected legislature. 21 republics: nominally autonomous; each has its own constitution, president or a similar post, and parliament. Republics are allowed to establish their own official language alongside Russian but are represented by the federal government in international affairs. Republics are meant to be home to specific ethnic minorities. 9 krais (territories): essentially the same as oblasts. The "territory" designation is historic, originally given to frontier regions and later also to the administrative divisions that comprised autonomous okrugs or autonomous oblasts. 4 autonomous okrugs (autonomous districts): originally autonomous entities within oblasts and krais created for ethnic minorities, their status was elevated to that of federal subjects in the 1990s. With the exception of Chukotka Autonomous Okrug, all autonomous okrugs are still administratively subordinated to a krai or an oblast of which they are a part. 1 autonomous oblast (the Jewish Autonomous Oblast): historically, autonomous oblasts were administrative units subordinated to krais. In 1990, all of them except for the Jewish AO were elevated in status to that of a republic. 2 federal cities (Moscow and St. Petersburg): major cities that function as separate regions. Federal districtsFederal subjects are grouped into eight federal districts, each administered by an envoy appointed by the President of Russia. Unlike the federal subjects, the federal districts are not a subnational level of government, but are a level of administration of the federal government. Federal districts' envoys serve as liaisons between the federal subjects and the federal government and are primarily responsible for overseeing the compliance of the federal subjects with the federal laws.

Üniter Devletler Ulus-devlet altındaki bütün idari birimler merkezi devletin kendilerine delege ettiği yetkileri kullanırlar. Kendi yetkileri yok. Merkezi devlet istediği gibi bunları reorganize eder. Birleşik Krallık üniter devlete örnek olarak veriliyor. Birleşik Krallık: İskoçya, Wales, Kuzey İrlanda ve İngiltere’nin kendi parlamentoları bile var. Ukrayna: üniter devlet ama Kırım Cumhuriyeti özerk cumhuriyet. Kendi bakanlar kurulu ve meclisi var.

Ukrayna-Kırım

Napolyonik devletler: Fransa, İtalya, Yunanistan, Türkiye Napolyonik devletler: Fransa, İtalya, Yunanistan, Türkiye. Bunlar üniter devletin tam örnekleri. Merkezi hükümet bölgelere valiler atıyor. Ancak AB ülkeleri 1980’lerde bölge yönetimleri de oluşturdular.