1956 – 2006 ODTÜ’nün kuruluşunun 50. yılı bellek dizisi - 2

Bir Üniversite Direniyor 14 Şubat 1977 Bir Üniversite Direniyor

Yorumlar: “Hasan Tan, ODTÜ’yü işlerlikten alıkoymak, bunalıma itmek ve belli odakların eylem alanı haline getirmek amacıyla kasıtlı olarak Rektörlüğe getirilmiştir.“ Tüm Öğretim Elemanları Derneği, 15 Şubat 1977 “Arı kovanına çomak sokulmuş, öğretimini sağlıkla devam ettiren yegane öğretim kurumu olan üniversite, sonuçlarının önceden kestirilmesi güç olmayan bir ortam içine sürüklenmiştir.“ Turan Beyazıt, Merkez Valisi ODTÜ Öğrenci Aileleri Derneği Genel Başkanı 16 Şubat 1977 "Hasan Tan'ın ODTÜ'ye rektör olarak atanmasını basit bir uygulama yanlışı olarak görmek büyük hata olur. Bu atama, siyasi nitelikliydi ve hedefi ODTÜ'deki özgür düşünce ve tartışma ortamını yoketmekti." Uğur Ersoy, “Bozkırı Yeşertenler”, 2002

Nasıl başladı? Rektör Tarık Somer’in görev süresi 31 Mart 1976’da doldu. Bu dönem, huzursuzluklarla, boykotlarla geçmiş, eğitimde aksamalar olmuştu. Mütevelli Heyet, Rektörlüğe Prof. Ilgaz Alyanak’ı getirdi. Önceki dönemde yaşanan huzursuzlukların tekrar etmemesi için Rektör Alyanak’ın ilk işlerinden biri, öğrenci temsilcileriyle görüşmek oldu. ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi Rektörleri öğrencileri düşünce özgürlüğüne saygıya çağıran bir ortak bildiri yayınladılar. Öğrencisiyle, öğretim üyesiyle ODTÜ, boykotlarla geçen bir dönemin ardından yeniden nefes almaya başlamıştı.

Mütevelli Heyet üyeleri değiştiriliyor İktidardaki II. MC(*) Hükümeti, 10 Ağustos 1976’da Aydınlar Ocağı Ankara Şubesi Başkanı Ahmet Sonel’i ODTÜ Mütevelli Heyet Başkanlığına getirdi. Aslında herşey bununla başladı... (*) 2. Milliyetçi Cephe Hükümeti – AP, MHP, MSP koalisyonu ... ve Ilgaz Alyanak görevden alınıyor Rektör olarak görevlendirildiği günden itibaren gerek öğrenciler ve gerekse akademik kadro ile iyi ilişkiler içindeki Ilgaz Alyanak, 22 Aralık 1976’da bir bildiri yayınladı. Mütevelli Heyet ile anlaşamadığını belirterek; kendisinin görevden alınmasını veya Heyetin istifasını istedi. 24 Aralık 1976’da Mütevelli Heyet, Ilgaz Alyanak’ı görevden aldı.

Ancak bu, henüz bir başlangıçtı... Tepki büyüktü: “Alınan kararın karşısındayız.” ODTÜ Akademik Konseyi “Mütevelli istifa!” ODTÜ öğrencileri “Böyle bir Mütevelli Heyetin getireceği rektörle işbirliği yapmamaya kararlıyız.” Rona Aybay ODTÜ Öğretim Üyeleri Derneği Başkanı Ancak bu, henüz bir başlangıçtı...

ODTÜ’ye Rektör olamazdı. 14 Şubat 1977 ODTÜ’nün yeni Rektörü Hasan Tan, göreve başladı. Hasan Tan’ın Rektörlüğe atanması büyük tepki topladı. Böyle bir Mütevelli Heyetin atadığı, Aydınlar Ocağı Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunmuş, uluslararası bir kongrede “psikolojinin işkence aracı olarak kullanılması” yönünde oy kullanmış biri, ODTÜ’ye Rektör olamazdı. ODTÜ-Stadyum, Şubat 1977

Akademik kadronun da tepkisi sertti. 15 Şubat 1977 İlk istifa edenler Öğrenci İşleri Dekanı Erhan Yaşar ile Rektör Yardımcıları Mustafa Doruk, Erol Tümer, Yuluğ Tekin Kurat ve Burhan Özdural oldu. 16 Şubat 1977 İdari İlimler Fakültesi Genel Kurulu, “Hasan Tan’ın rektörlük görevine getiriliş biçimini eleştiren ve görevinden istifaya çağıran” bir açıklama yaptı. Kimya, Maden, Elektrik Mühendisliği ve Fizik Bölüm Kurulları “Hasan Tan istifa edinceye kadar öğretime ara verilmesi” kararı aldılar. Mühendislik Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanları istifa ettiler.

ODTÜ; öğrencisiyle, öğretim üyesiyle ayaktaydı. 17 Şubat 1977 Mimarlık Fakülte Kurulu’nda Tan’ın görevden çekilmesini isteyen bildiri oybirliği ile onaylandı. ODTÜ İçel Kampusu Kurucu Dekanı Uğur Ersoy, İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanı Rüştü Yüce ile yardımcıları Turhan Erdoğan ve Akın Ecer istifa ettiler. 18 Şubat 1977 Hasan Tan, istifa eden Mühendislik Fakültesi Dekanı’nın yerine Prof. Sadık Kakaç’ı, Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı’nın yerine Prof. Fuat Bayrakçeken’i atadı. Sadık Kakaç, görevi kabul etmediğini bildirdi. Fuat Bayrakçeken, 22 Şubat 1977’de, görevinin üçüncü gününde istifa etti. ODTÜ; öğrencisiyle, öğretim üyesiyle ayaktaydı.

“Sevgili Öğrencilerim, 23 Şubat 1977 Hasan Tan, gazetelere ilan vererek öğrencileri derslere girmeye çağırdı. “Sevgili Öğrencilerim, ... Zaman kaybı telafi edilemeyecek boyutlara ulaşmadan normal akademik ortama dönmeyi zorunlu görüyorum. ... Hemen derslerinize başlayınız.” Hürriyet, 23 Şubat 1977

23 Şubat 1977 – aynı gün Öğrencileri derslere girmeye çağırdığı ilan gazetelerde baskıya girdiği sırada aynı gün sabah 07:30’da radyolardan Rektörün ünivesiteyi kapattığı duyuruluyordu. Hürriyet, 24 Şubat 1977

24 Şubat 1977 Rektör tarafından kapatılan ODTÜ’ye giren 2500 kişilik jandarma birliği, yurtların çevresini sardı, öğrencilerin yurtları terketmesi çağrısında bulundu. Haber kendisine iletildiğinde Başbakan Süleyman Demirel, “çok kötü haberler verdiniz” diyordu.

Öğrenciler yurtlardan çıkarılıyor ama Ankara’yı terketmiyorlardı. ODTÜ öğrencileri tarafından hazırlanan ve üniversitedeki olayları yansıtan “Gelin, Görün” başlıklı tiyatro oyunu, 14 Mart’ta Ankara’da gösterime girdi. Ardından bir karikatür kitabı (*) yayınladılar, bu karikatürler ve fotoğraflardan oluşan bir sergi açtılar. (*) Bundan sonraki yansılarda yer alan karikatürler, bu kitaptan alınmıştır.

Tepkiler sürüyordu... “ODTÜ’deki bu direniş kesinlikle siyasi değildir. Tam tersine, ODTÜ’ye sokulmak istenen siyasete karşı tepkidir. Rektörlüğe yapılan atamada siyasi emeller yok ise, istenmediği ilan edilen rektör hangi gerekçelerle görevde kalmakta direnmektedir?” Ord. Prof. Cahit Arf ODTÜ Akademik Konsey Başkanı

Biz, gençlik üzerindeki bu oyunları boşa çıkarmalıyız.” “Ekonomisiyle, politikasıyla tam bir iflas durumunda olan II. MC hükümeti, halkın dikkatini başka yöne çekecek sansasyonel olaylara ihtiyaç duymaktadır. Kimi okulların kapanmasını sağlayarak, karşıt görüştekilerin öğretimi sağlayamadıkları izlenimi yaratılmaya çalışılmaktadır. Biz, gençlik üzerindeki bu oyunları boşa çıkarmalıyız.” Bülent Uluer Devrimci Gençlik Dernekleri Federasyonu Genel Sekreteri

2 Mart 1977 Danıştay, Hasan Tan’ın ODTÜ’yü kapatma kararı için yürütmeyi durdurma kararı verdi. Danıştay aynı gün, işlerine Mütevelli Heyet tarafından son verilen 27 öğretim üyesi için de yürütmeyi durdurma kararı veriyordu. Öğrencilerin ve öğretim üyelerinin protestoları ise sürüyordu.

3 Mart 1977 1977 – 1978 Akademik Takvimi’ne göre güz dönemi bugün sona eriyordu. Atandığı gününden beri eğitim, bizzat Rektör tarafından aralıklı olarak kesintiye uğratılmıştı. Yasalara göre Rektörün, dönem sonu sınavlarının ertelenmesi için Akademik Konsey’e başvurması gerekiyordu. Ancak dönemin son günü olan 3 Mart 1977 gününe kadar Hasan Tan, Akademik Konsey’e herhangi bir başvuruda bulunmamıştı.

8 Mart 1977 Öğretim üyelerine dağıtılan imzasız bir yazıda, dönem sonu sınavlarının 14 Mart 1977 günü başlayacağı bildirildi. Akademik Konsey, bunun karşılığında bir bildiri yayınladı: Akademik takvimi belirleme yetkisi Akademik Konsey’dedir. Buna rağmen, kim tarafından belirlendiği belli olmayan imzasız akademik takvim taslakları dağıtılmaktadır. Halen istifası kabul edilen dekan ve bölüm başkanlarının yerine atama yapılmış değildir. Sağlıklı bir öğrenim bu koşullarda mümkün değildir. Göstermelik bir sınav dönemi yerine sınavlar, öğrenim süresindeki kayıpların telafi edileceği bir ek öğrenim döneminden sonra yapılmalıdır.

28 Mart 1977 Hasan Tan, “sınav döneminin bittiğini ve kış yarıyıl tatilinin başladığını” açıklayarak yurtları boşalttırdı. Hasan Tan’ın Rektör olarak göreve geldiği günden bu yana eğitimin neredeyse yapılmadığı “sözde akademik dönem” sona ermişti. Öğretim üyeleri, ODTÜ içinde yürüyüş yaparak kararı protesto ettiler.

2 Nisan 1977 Danıştay, Akademik Konsey’e danışılmadan belirlenen Akademik Takvim için yürütmeyi durdurma kararı aldı. Aynı gün, Mütevelli Heyet tarafından ODTÜ’den uzaklaştırılan Fizik Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Hakkı Ögelman’a ilişkin karar için de yürütmeyi durdurdu. Danıştay, adeta ODTÜ için çalışır olmuştu.

Basında ODTÜ manşetlerden inmiyor, tartışma köşeleri ODTÜ’ye ilişkin görüş yazılarıyla doluyordu. Cumhuriyet, 25 Şubat 1977

Cumhuriyet, 5 Nisan 1977 “Şu anda Türkiye’de eğitime benzer birşeylerin yapılabildiği tek yer ODTÜ. Yeni dönemde ODTÜ’nün MHP tarafından ‘düşürülmesi’ için olaylar bekleniyor...”

Cumhuriyet, 2 Mayıs 1977 “Bugün parmaklarından genç kanı damlayan bir siyasal iktidarın buyruğunda çalışanlar bilmelidir ki, birkaç yıl sonra, o güzel ODTÜ kampusuna ‘UNUTMAYALIM’ başlığı altında bir anıt dikilebilir...”

Cumhuriyet, 13 Haziran 1977 “Bugün için temel sorun, ODTÜ için yeni bir yasa değil, üniversitemizi tarihinin en korkunç ve kanlı bunalımına götürenlerin üniversitemizden ayrılmasıdır.”

“Sözde akademik dönem” iptal ediliyor ama... 21 Nisan 1977 Hasan Tan’ın Akademik Konsey’in onayını almadan hazırladığı akademik takvim, Danıştay tarafından iptal edildi. 26 Nisan 1977 Bunun üzerine Hasan Tan, üniversiteyi yeniden kapattığını açıkladı.

Hasan Tan dönemi, ilk şehidini veriyor... 8 Haziran 1977 ODTÜ-ÖTK(*) sözcüsü Ertuğrul Karakaya, öğrencisi olduğu üniversiteye girmeye çalışırken jandarma tarafından arkadan vuruldu, düştüğü yerde süngülendi. (*) Öğrenci Temsilcileri Konseyi Ertuğrul, Hasan Tan döneminin henüz ilk şehidiydi.

Ölümle noktalanan direniş, Rektörün istifasını getiriyor 22 Haziran 1977 Hasan Tan, Rektör olarak göreve başladığı 14 Şubat 1977’den 4 ay sonra istifa etti.

Hasan Tan gitmişti, ama kabus henüz sona ermemişti... Hasan Tan tarafından üniversiteye “işçi” olarak alınan militanlar, dehşet ve ölüm saçmaya devam edeceklerdi. ODTÜ, 9 aylık kabusunu yarılamamıştı bile...

Toparlanma dönemi Prof. Temel Çakaloz Rektör Vekili olarak atandı. Öğretim üyeleri, ODTÜ-ÖTK ve ODTÜ işçilerinin bağlı olduğu Sosyal-İş sendikası, el ele Hasan Tan döneminin kalıntılarının temizlenmesi için mücadeleye girdiler.

Mütevelli Heyet’ten Hasan Tan döneminde istifa eden üyelerin yerine atamaların yapılması, Öğrencisiyle, öğretim üyesiyle, çalışanlarıyla ODTÜ’yü kucaklayacak bir Rektör’ün atanması, ... ve öncelikli olarak sayıları 350’yi bulan Hasan Tan’ın “işçi”lerinin ODTÜ’den temizlenmesi gerekiyordu.

ODTÜ’de eğitim yeniden başlıyor... 14 Temmuz 1977 Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, Mütevelli Heyetin boş bulunan 5 üyeliğine yapılan atamaları onayladı. 27 Eylül 1977 ODTÜ’ye bu rektörü atayarak bu kabusun yaşanmasına neden olan Mütevelli Heyet Başkanı Ahmet Sonel istifa etti. 5 Ekim 1977 Prof. Nuri Saryal, Rektör Vekilliğine atandı. Saryal, 7 Kasım 1977’de eğitim-öğretime başlanacağını açıkladı. Hasan Tan’ın atanmasıyla kesilen eğitim, 9 ay sonra yeniden başlayacaktı.

Ancak acılar henüz bitmemişti. ODTÜ açılmış, eğitim-öğretim başlamıştı. Bununla birlikte Hasan Tan döneminde işe alınan militanlar, ODTÜ’den çıkartılamamıştı. 2 Aralık 1977 Rektörlük binasının yanında forum için toplanan öğrencilerin üzerine Rektörlük binasının 5. katından atılan bomba, büyük gürültüyle patladı. Bombanın ardından yaylım ateşi açıldı. 52 öğrenci yaralandı. Yaralı öğrencilerden İbrahim Baloğlu, 11 Aralık 1977 günü hastanede yaşamını yitirdi. Olayın ardından 14 Şubat 1977 tarihinden sonra ODTÜ’de işe alınanların tümünün işine son verildi. 9 ay süren kabus, acılarla bitmişti.

ODTÜ’nün ikinci Rektörü (1961) Prof ODTÜ’nün ikinci Rektörü (1961) Prof. Seha Meray, 2 Mayıs 1977’de şöyle demişti: “... Birkaç yıl sonra, o güzel ODTÜ kampusuna belki bir anıt dikilebilir. Bu anıta, “UNUTMAYALIM” başlığı altında şunlar yazılabilir belki: 1976-1977 yıllarında ... üniversitemizi çağın gerisine sürükleme çabalarına üniversitemiz öğretim üyelerinin, öğrencilerimizin ... bilinçli desteği ile engel olunmuştur...”

Bugün Rektörlük binasının yanında, öğrencilerin üzerine bombanın düştüğü yerde, gökyüzüne yükselen 9 direkten oluşan bir anıt var.

Bu anıt, öğrencisi, öğretim üyesi ve çalışanlarıyla ODTÜ’nün 9 aylık direnişini simgeler. Fotoğraflar: Aydın Tiryaki (CHE’81)

Anıt tasarımı: Mehmet Asatekin, Mimarlık Fakültesi öğretim üyesi

Bu sunu, arşivlerimizdeki belgelerden ODTÜ’nün 50. kuruluş yıldönümünde ODTÜ öğrenci belleğine katkı amacıyla hazırlanmıştır. 1956 – 2006 ODTÜ’nün kuruluşunun 50. yılı bellek dizisi - 2 Hazırlayanlar Levent TOSUN (Makina Müh. ’70) Nermin FENMEN (Kimya Müh. ’80) Müzik: Zülfü LİVANELİ, “Dert Beni”- “Koçkozanoğlu” 14 Şubat 2006, Ankara