İlk Haritalar Avrupa ortaçağının bilim düşmanlığı döneminde, başka şeyler gibi haritacılığın da Arap kültür çevresi içinde geliştiği görülür. Haritacılık alanında verilebilecek başka erken örnekler arasında Polinezyalılar’ın deniz haritalarıyla, Meksika’da yaşamış olan Aztekler’in haritaları vardır.

1375

1488

1507

1513

Piri Reis’in Avrupa Haritası

1531

Kaşgarlı Mahmud’un Haritası Kaşgârlı Mahmud'un Divan-ü Lugat't-Türk adlı eserine ilave ettiği ilk Türk Dünya Haritasında, Türklerin yaşadığı bölgeler ile, bunların ilişkide bulundukları bazı ulus ve ülkeler gösterilmiştir. Bu harita Orta Asya'nın büyük bir kısmını, Çin ve Kuzey Afrika'yı içermektedir. Batı yönünde Volga Nehri'ne dayanmaktadır. Dünya’nın tepsi gibi düz, ancak yuvarlak olduğu kabul edilen bu harita bir kroki özelliğindedir. Haritada dağlar kırmızı, denizler yeşil, kumluk sahalar sarı, ırmaklar mavi renklerle gösterilmiştir. Haritanın ana merkez noktasını Türk hükümdarlarının oturdukları Balasagun şehri teşkil etmektedir.Yakınında gösterilerek adı belirtilmeyen göl ise Isıg gölüdür.

HARİTA: Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının, kuşbakışı görüntüsünün belirli bir ölçekle küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.

PROJEKSİYON TİPLERİ

DÜZLEM PROJEKSİYON Düzlem Projeksiyon: Kuzey Kutbu gibi tek bir noktadan dokunarak yerküreyi kağıt üzerine yansıtır. Bu haritalarda meridyenler kutup noktasında kesişen ışın demetleri şeklindedir. Kutup noktasından uzaklaştıkça şekiller büyük ölçüde bozulur.

KONİK PROJEKSİYON Konik Projeksiyon: Yerkürenin bir koniye yansıtılmasıyla yapılır. Haritaya aktarılacak bölge, koninin köşesine isabet eder. Boylam çizgileri düz çizgiler, enlem çizgileri ise paralel yaylar olarak görülür. Genellikle doğu - batı mesafesinin fazla olduğu bölgeler için kullanılır. Bu yöntemle çizilen haritalarda şekiller bozulur, ancak alanlar korunur. Genellikle orta enlemler ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır.

SİLİNDİRİK PROJEKSİYON Silindirik Projeksiyon: Dünya yüzeyinin Ekvator çizgisi boyunca temas ettiği bir silindire yansıtılması ile yapılır. Enlem ve boylam çizgileri Dünya’nın gerçek devir yönünü gösterdiğinden bu tarz haritalar genellikle denizcilikte ve havacılıkta kullanılır.Ancak Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe enlemlerin boyutları bozulur.

PARÇALI PROJEKSİYON Parçalı Projeksiyonlar (Winkel Projeksiyonu): Yeryüzünün birden fazla parçaya ayrılmasıyla oluşturulan, karasal alanlardaki boyut ve şekil bozulmalarının en aza indirildiği ve böylece gerçeğe yakın Dünya görüntüsünün elde edildiği haritaların çiziminde kullanılır. Bozulmalar daha çok okyanus alanlarında görülür.

Not: Harita çiziminde hata oluşmasının nedenleri; Küresel olan yüzeyin düzlem üzerine aktarılması, Yeryüzü şekillerinin çok büyük olması, küçülme yapılması, Yeryüzü şekilerinin engebeli olması

Gerçek alan: Yer şekilleri dikkate alınarak hesaplanır. İzdüşüm alan: Yer şekilleri dikkate alınmadan her yer düz kabul edilerek hesaplanır. Türkiye’nin gerçek alanı: 814.548 km² Türkiye’nin izdüşüm alanı: 779.462 km² Fark: 35.126 km² İzdüşüm Uzunluk

İller İzdüşüm Alanı (km²) Gerçek Alanı (km²) Fark (km²) X 6.370 11.400 5.030 Y 9.800 11.900 2.100 İllerin izdüşüm alanları aynı haritadan hesaplandığı için hata oranı ölçeğe bağlı değildir. Bu durumda bozulmanın temel nedeni yerşekillerinin farklı olmasıdır. Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki farkın daha fazla olduğu X ilinin haritasında bozulma daha çoktur. Bu durum bize X ilinde yerşekillerinin engebeli olduğunu gösterir. Farkın az olduğu Y ili ise yerşekilleri bakımından daha engebesiz, sade görünümlü olmalıdır.

HARİTANIN ELEMANLARI Çizilen bütün haritalarda yer bulmak, bir yer hakkında bilgi sahibi olmak, yön ya da mesafe belirlemek amacıyla şu elemanların bulunması zorunludur: Konu Başlığı: Haritanın hangi coğrafi dağılışı gösterdiğini (konusunu), nereye ait olduğunu ve ne zaman yapıldığını açıklar. Ölçek: Gerçek uzunluk ve alanların haritaya sığdırılabilmek için kaç kez küçültüldüğünü gösterir. Yön Oku: Bir okla yön belirler. Atlas ve duvar haritaları yönlerine oturtularak çizildiğinden üst kısımları daima kuzeyi gösterir ve yön okuna gerek yoktur. Coğrafi Koordinatlar: Haritada çizili yerin, Dünya üzerindeki matematik konumunu bulmamızı sağlar. Lejand: Haritada çeşitli coğrafi dağılışları göstermek için kullanılan özel işaretlerin, anlamlarının açıklandığı harita işaret tablosudur.

ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR: Ayrıntıları gösterme gücüne göre farklılaşırlar ve şu isimleri alırlar: a) Planlar: Ölçeği 1/20.000’e kadar olan, kentlerin - yerleşme merkezlerinin gösteriminde kullanılan ve en çok ayrıntıya yer veren haritalardır. Not: Planlar ölçek kullanılarak çizilmeleri nedeniyle kabataslak çizimler olan Kroki’den ayrılırlar.

KROKİ

KROKİ

PLAN

b) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/20. 000 ile 1/100 b) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/20.000 ile 1/100.000 arasında değişen ve topografya koşullarının gösteriminde kullanılan haritalardır. c) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/100.000 ile 1/500.000 arasında değişen ve genellikle bir tek ülkeyi ya da bölgeyi göstermekte kullanılan haritalardır. d) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500.000’den daha küçük olan, kıtaların veya Dünya’nın tamamının gösterilmesinde kullanılan, geniş alanları gösterdikleri için ayrıntıları gösterme gücü en zayıf olan haritalardır.

daha geniş arazi parçaları gösterilebilir Ölçek küçüldükçe haritalada daha geniş arazi parçaları gösterilebilir Ölçek küçüldükçe haritaların kağıtta kapladığı alan daralır ve ayrıntıları gösterme gücü azalır

KULLANIM ALANLARINA GÖRE HARİTALAR 1. GENEL HARİTALAR

2. ÖZEL HARİTALAR

HARİTALARDA HESAPLAMALAR A. ÖLÇEK HESAPLAMALARI ÖLÇEK: Haritalardaki küçültme oranıdır. İki tür ölçek vardır: Kesir Ölçek: Payı paydasından küçük olan basit kesir ile ifade edilen ölçektir. Ölçekte Pay, harita uzunluğunu; payda ise gerçek uzunluğu (arazi uzunluğunu) ifade eder. Birimi cm’dir. Ölçek = HARİTA UZUNLUĞU (cm) GERÇEK UZUNLUĞU (cm)

2.Çizgi (Grafik) Ölçek: Harita uzunluğunun çizgi, gerçek uzunluğu ise bu çizginin dereceleri şeklinde gösterildiği ölçeklerdir. Harita uzunluğu cm değerinde gösterilirken gerçek uzunluklar m ya da km değerinde ifade edilir. 1 0 1 2 3 4 km I I I I I I 5cm

UZUNLUKLARIN HESAPLANMASI a)Harita Uzunluğundan Gerçek Uzunluğun Hesaplanması: Gerçek Uzunluk = Harita Uzunluğu . Ölçek Paydası GU = HU. ÖP b) Gerçek Uzunluktan Harita Uzunluğunun Hesaplanması: Gerçek Uzunluk Harita Uzunluğu = Ölçek Paydası GU HU = ÖP

ALAN HESAPLAMASI a)Harita Alanından Gerçek Alanın Hesaplanması: Gerçek Alan = Harita Alanı . (Ölçek Paydası)² GA = HA . (ÖP)² b) Gerçek Alandan Harita Alanının Hesaplanması: Gerçek Alan Harita Alanı = (Ölçek Paydası)² GA HA = (ÖP) ²

c) Alan Hesaplamalarından Ölçeğin Bulunması :

EĞİM HESAPLAMASI

HARİTALARDA YÜZEY ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ RENKLENDİRME YÖNTEMİ TARAMA YÖNTEMİ GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ KABARTMA YÖNTEMİ İZOHİPS YÖNTEMİ

RENKLENDİRME YÖNTEMİ

GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ TARAMA YÖNTEMİ GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ

KABARTMA YÖNTEMİ

İZOHİPS YÖNTEMİ

. 10 40 30 20 50 − DENİZ

İzohipslerden profil çıkarma