DERSİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTA TASARIMI AKSARAY ÜNİVERSİTESİ MEÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTA TASARIMI DERSİ 2010-2011 EĞİTİM-ÖĞRETİM DÖNEMİ

Teorik dersler 2 80 Uygulamalar 2 Ödevler 20 DERSLER VE SINAVLAR Ders saati Sınav % Teorik dersler 2 80 Uygulamalar 2 Ödevler 20

NELER ÖĞRENECEĞİZ? Klasik harita? Bilgisayar destekli harita ? Haritalar bilgisayara nasıl aktarılır? Coğrafi veri elementleri? Veri modelleri, vektör ve raster veriler? Sayısallaştırma Yazılım ve donanımlar Arcview? Netcad?

Önemli bir hatırlatma: Eğer bilgisayarınız istediğinizi yapmazsa sakın USANMAYIN ve VAZGEÇMEYİN. Bilgisayarla dövüşmeden SABIRLA problemi çözmeye çalışın!

HARİTA NEDİR? İnsanlar yaşadıkları mekanları ancak tanıyabildikleri ölçüde bilirler. İnsanların çevresini tanıma olgusu çok eski çağlardan günümüze kadar süregelmektedir. Başlangıçta mağara duvarlarına yapılan çizgisel şekiller, zamanla daha anlaşılır bir duruma sokularak, artık kağıt üzerine değişik figür ve kalıplarla aktarılabilir bir duruma getirilmiştir. İnsanoğlu, çağlar boyunca üzerinde yaşadığı dünyayı ve çevresini daha iyi tanıyabilmek için devamlı olarak yeni araçlar ve metotlar geliştirmiştir. Bunlar içerisinde en kalıcı ve geçerli olanı haritadır.

HARİTA NEDİR? En basit anlamda harita; arazinin belirli bir ölçeğe göre küçültülerek, kağıt üzerinde gösterilmesi olarak tanımlanır. Ya da diğer bir ifadeyle, Jeodezi bilimi tekniklerine göre doğal ve yapay detayları ölçülmüş yeryüzü parçasının, belli bir oran dahilinde küçültülerek, yatay bir düzleme iz düşümünün, çizgi ve özel işaretlerle gösterilmiş şekline harita denir.

HARİTALARDA ÖLÇEK KAVRAMI Harita belli bir ölçek dahilinde küçültüldüğü için, harita ve arazi arasında daima matematiksel bir ilişki vardır. Bu ilişkinin en temel öğesi ölçektir. Herhangi bir haritanın ölçeği; harita üzerinde ölçülen iki nokta arasındaki bir mesafenin, yeryüzündeki gerçek noktalar arasındaki mesafeye olan oranıdır. Diğer bir ifadeyle, Ölçek = Haritadaki uzunluk / Arazideki uzunluk Ö=S / S ve Ö=1/M M: Ölçek faktörü Harita ölçeği kullanıcı açısından çok önemlidir. Çünkü araziye bakışı uzaklaştırılıp yakınlaştırdığından, yeryüzüne ait detayların gereğinde kağıt üzerinde daha belirgin görülmesini sağlar. Ölçek paydası büyüdükçe haritanın kaplayacağı alan büyür, ancak buna karşın detaylardaki belirginlik azalır. Bunun tersi durumda, ölçek paydası küçüldükçe haritanın kaplayacağı alan küçülür, ancak detaylar daha belirgin gözükür.

Harita ölçekleri çeşitli türde olabilir Harita ölçekleri çeşitli türde olabilir. Bunlar; sayısal-kesir ölçek, grafik ölçek, geometrik ölçek olmak üzere üç çeşittir. Sayısal –kesir ölçek; 1/500, 1/1.000, 1/25.000 gibi kesirli şekildedir. Pay, harita üzerindeki uzunluğu, payda ise bunun karşılığı olan arazideki gerçek uzunluğu gösterir. Çizgi /grafik Ölçek; Haritalardaki küçültme oranını bir çizgi üzerinde gösteren ölçek türüdür. Geometrik ölçek; Planlar ve büyük ölçekli haritalar üzerindeki ölçümlerin arazi üzerindeki gerçek değerlerine daha yakın çevrilebilmek amacıyla oluşturulan ölçek türüdür. Çizgi Ölçek Geometrik Ölçek 1: 6100 m, 2: 3090 m, 3: 4340 m

Harita Üretim Aşamaları Harita yapımı başlangıçta uzun süreli ve külfetli arazi çalışmalarını gerektirir. Bu çalışmaların temel amacı, dünyanın biçimini, büyüklüğünü ölçülerle tespit edip, dünya üzerinde bulunan çeşitli tabii ve suni tesislerin konumlarını matematiksel hesaplamalarla tanımlamaktır. Harita yapımı dört temel faaliyetten oluşur. Bunlar; a) arazide sabit nokta ağı tesisi, b) ayrıntı noktalarının ölçülmesi, c) hesap işlemleri ve d) harita çizim işlemleridir. 1 / 50.000 1 / 10.000 1 / 1.000

Harita üretimi için gerekli ölçülerin ve hesapların yapılması Jeodezi ve Fotogrametri/Harita Mühendisliği bilgisi gerektirdiği gibi, haritaya son şeklini vererek ona sanatsal nitelik kazandırmak ta kartoğrafya biliminin görevidir. Uluslararası Kartoğrafya Birliği (ICU) tarafından kartoğrafya kavramı, haritaları ilgilendiren ilmi verilerin işlenmesi ve sanat çalışmalarını kapsayan, harita yapım sanatı, bilim ve teknolojisi şeklinde tanımlanmıştır.

GELENEKSEL-KLASİK HARİTACILIK Haritaların klasik harita üretim teknikleri ile üretiminde, birçok kartografik işlemler uzman kartograflar tarafından insan gücü ile gerçekleştirilmektedir. Klasik harita üretiminde çizimler, uygun altlıklar üzerine çeşitli çizim ve kazıma uçları kullanılarak gerçekleştirilmekte ve üretimde birçok fotomekanik işlemleri ve ara atlıkların kullanımını gerektirmektedir. Temel elemanlar: İnsan gücü ve yeteneğidir. Aletler mekaniktir.  Bir haritayı üretmek için gerekli verilerin toplanmasından haritanın basılmasına kadar olan süreçte deneyimli personel, klasik ölçme ve çizim aletleri ve kağıt bazlı ürün önem kazanır.  Bilgisayar desteği ve üretime doğrudan etkisi yoktur. Örneğin jeodezik ölçü değerlerinin ve nokta koordinatlarının bilgisayarda tutulmasının üretime etkisi olmamakta, sadece verilere hızlı ulaşmak için kullanılmaktadır.  Aynı bilgi ve belgeler farklı yerlerde arşivlenir.  Büyük depolama alanları gerekir. Bilgiler sadece bir defa elde edilebilir özelliğe sahiptir.  Basım ve kartoğrafik işlemler insan gücüne ve tecrübesine dayanır.

Çizim Araçları: Çelik cetvel Gönyeler Eğri cetvelleri Trilinler Çizim Altlıkları: Resim kağıtları, resim kartonları, alüminyum kağıtlar, sentetik kağıtlar: Yazı kağıtları, dayanıklı olmamaları ve atmosferik etkilerle boyut değiştirmeleri nedeniyle çizim altlığı olarak kullanılamazlar. Kağıt genelde havanın neminin artması yada azalması nedeniyle boyut değiştirir. Saydam kağıtlar: aydınger kağıtlar, milimetrik kağıtlar ve muşamba kağıtlar Plastik levhalar: Sıcaklıktan etkilenmeyen , sentetik maddeden yapılmış saydam levhalar. Asetat levhalar Termoplastik-polyester levhalar Çizim Araçları: Çelik cetvel Gönyeler Eğri cetvelleri Trilinler

5. Grafos: Çini mürekkebi doldurularak dolma kalem gibi kullanılan ve her çizgi kalınlığı için ayrı uçları bulunan bir çizim aracıdır. 6. Pergeller 7. Ölçek ve ölçek cetvelleri: Arazide yapılan ölçüler çizilirken belli bir oranda küçültülürler. Bu küçültme oranına ölçek denir.

Yazı Normları Yazı şablonları Daire şablonları Elips şablonları Haritanın kolay anlaşılması için harita üzerindeki objelerin yazı ile belirtilmesi gerekir. Bunlar şehir, yöre, yapı, yol, deniz, göl, nehir, dere isimleri ile nirengi, poligon, nivelman röper noktası numara ve yüksekliklerini gösteren rakamlar, eşyükseklik eğrilerinin ve takeometrik olarak ölçülmüş noktaların kotları, ada ve parsel numaralarıdır. Yazıların büyüklüğü ve uzunluğu kural olarak haritadaki boyutlara uygun olacak ve çizimi boğmayacak şekilde olmalıdır. Klasik haritacılıkta yazılar genelde yazı şablonları ile yazılır. Şablonlarla yazı yazılmasında şablon bir cetvel kenarında kaydırılarak harfler teker teker yazılır. Örnek şablonlar: Yazı şablonları Daire şablonları Elips şablonları

PAFTA AÇMA Çizim, boyut değiştirmeyen şeffaf astralon ve benzeri altlıklara veya aliminyumlu resim kağıtlarına yapılması esastır. Ancak işin mahiyetine göre aydınger kağıdı veya resim kağıdı da kullanılabilir. Bunun dışında çoğaltılacak haritalar için çoğaltma tekniğine uygun altlıklarda kullanılır. Üzerine harita veya plan çizilmiş altlıklara “pafta” adı verilir. Paftalar kullanış maksatlarına göre çeşitli boyut ve şekillerde olabilirler (70x90, 50x70 cm2 v.s. gibi). Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği:Pafta altlığı boyutları; 1/5000 ölçeği için 50 cm x 70 cm, 1/2000, 1/1000 ve 1/500 ölçekleri için 70 cm x 90 cm’dir. Soru: Aksaray ili (80x80) kaç adet 1/25.000 ölçekli bir harita dan oluşur. Genellikle paftaların kenarlarında 5 cm’lik kısımları boş bırakılarak kalan çizim alanı her 10 cm’de bir koordinat çizgileri ile karelere bölünür. Bu çizgilere verilecek koordinat değerleri yüzün katları olacak şekilde seçilir. Paftanın kuzey kenarında; ortaya yer adı, sağa pafta numarası ve alt kenarda orta yere de ölçek yazılır. Eğer ölçü konusu bir tek paftaya sığabilecek büyüklükte ise çizim alanının pafta içinde ortalanması veya paftanın belli bir yerine gelmesi istenebilir. Bunun için konunun en büyük ve en küçük ordinat ve apsis değerleri tespit edilerek konu arzu edilecek yere gelecek şekilde koordinat çizgilerine değerler verilir.

KOORDİNATOGRAF koordinatograflarla Nirengi ve poligon noktaları çizilir. Koordinatograflar koordinatı hesaplanmış çok sayıda noktanın paftalar üzerine çizilmesine olanak sağlar. Sağlam ve çok kalın bir resim tahtası olan bir masa üzerinde birbirine dik iki kızak üzerinde hareket eden düzenle noktanın koordinatları tespit edilir. Bazılarında masa alttan aydınlatılabilecek şekilde ve mat camlıdır. Bu suretle sentetik levhalara çizim yapıldığında alttan aydınlatılarak çizimin görünmesi kolaylaştırılmış olur. Masaların büyüklükleri 50X50 cm den 150X200 cm’lik bir alana kadar çizim yapabilecek şekilde olanları vardır. Elde edilen çizimin hassasiyeti ±0.03 ile 0.05 mm arasındadır.