Prof.Dr. Kemal GÜVEN Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Moleküler Biyoloji ABD Başkanı

Genel Anlamda Çevre Sorunları Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Katı Atık Sorunu Sıvı Atık Sorunu Gürültü Kirliliği

HAVA KİRLİLİĞİ

HAVA KİRLİLİĞİ Hava kirliliği; canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve/veya maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır. Bir başka deyişle hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. İnsanların çeşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen üretim ve tüketim aktiviteleri sırasında ortaya çıkan atıklarla hava tabakası kirlenerek, yeryüzündeki canlı hayatı olumsuz yönde etkilenmektedir.

ŞEHİRLERİMİZDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİN TEMEL NEDENLERİ FABRİKALAR OTOLAR PARFÜMLER YANLIŞ ISINMA

ŞEHİRLERİMİZDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİN TEMEL NEDENLERİ

Hava Kirliliğinin Başlıca Nedenleri Evsel Isıtma ; Ülkemizde özellikle ısınma amaçlı, düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması ve yanlış yakma tekniklerinin uygulanmasi hava kirliliğine yol açmaktadır. Linyit, fuel-oil, taş kömürü, odun türü yakıtların emisyonu. Endüstriyel Faaliyetler; Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması (baca filtresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmaması Enerji üretim tesisleri, Gübre, demir-çelik, çimento, petrokimya ve metan endüstrileri gibi sanayii işletmeleri hava kirliliğinde rol oynarlar Motorlu araçlar; Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine paralel olarak, sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları, hava kirliliğinde önemli bir faktör oluşturmaktadır. SO, NO, CO, organik kirleticiler, kurşun ve partiküler madde. Ziraai ilaçlar, radyoaktif maddeler

Primary Pollutants Secondary Pollutants Sources Natural Stationary CO CO2 SO2 NO NO2 Most hydrocarbons Most suspended particles SO3 HNO3 H2SO4 H2O2 O3 PANs Most and salts NO3 – Mobile SO4 2

Ultraviolet radiation Solar radiation Ultraviolet radiation NO Nitric oxide H2O Water NO2 Nitrogen dioxide Hydrocarbons O2 Molecular oxygen HNO3 Nitric acid PANs Peroxyacyl nitrates Aldehydes (e.g., formaldehyde) O3 Ozone O Atomic

Nitrogen fixation by human processes 1920 1940 1960 1980 2000 50 100 150 200 Year Nitrogen fixation by human processes

Hava Kirliliğinin İnsan SağlığıÜzerindeki Etkileri Havada taşınan kurşun, ozon, CO, SO2, Hidrokarbonlar, Kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum yollarını etkileyerek bronşlarda iltihaplanma ve dolayısıyla nefes darlığına (örn. astım) ve sıkıntılara yol açabilmektedir. Akciğer kanserinin ortaya çıkmasında büyük bir rolü vardır. Ayrıca, kansızlık, kalp yetmezliği gibi hastalıklara da yol açar. En ilginç olanı kirliliğin yoğun olarak yaşandığı yerlerde kurşundan dolayı beyin etkilendiğinden şiddet olaylarında 3 kat artış gözlendiği kaydedilmiştir. Erken ölüm insidansında artış

Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır. Örneğin; kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını engellediği, kanda ve idrarda birikerek sağlığı olumsuz yönde etkilediği, karbonmonoksit (CO)'in ise, kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilinmektedir. Bununla birlikte kükürtdioksit (SO2)'in, üst solunum yollarında keskin, boğucu ve tahriş edici etkileri vardır. Özellikle duman akciğerden alveollere kadar girerek olumsuz etki yapmaktadır. Ayrıca kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlı olup; özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve ormanlara zarar vermektedir.

Tablo. Hava Kirliliği ve Risk Grupları v Bebekler ve gelişme çağındaki çocuklar v Gebe ve emzikli kadınlar   v  Yaşlılar v v   Kronik solunum ve dolaşım sistemi hastalığı olanlar v v   Endüstriyel işletmelerde çalışanlar v v   Sigara kullananlar v v Düşük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar

Çevre Üzerindeki Diğer Etkileri Asit Yağmuru Ozone Eksilmesi Küresel ısınma

Acid Rain Chemistry Wind Transformation to sulfuric acid (H2SO4) and nitric acid (HNO3) Nitric oxide (NO) Acid fog Ocean Sulfur dioxide (SO2) and NO Windborne ammonia gas and particles of cultivated soil partially neutralize acids and form dry sulfate and nitrate salts Dry acid deposition (sulfur dioxide gas and particles of sulfate and nitrate salts) Farm Lakes in deep soil high in limestone are buffered Lakes in shallow soil low in limestone become acidic Wet acid deposition (droplets of H2SO4 and HNO3 dissolved in rain and snow)

Emission Acid deposition SO2 H2O2 PANs NOX O3 Others Direct damage to leaves and bark Reduced photosynthesis and growth Increased Susceptibility to drought, extreme cold, insects, mosses, and disease organisms Soil acidification Leaching of Soil nutrients Release of toxic metal icons Root damage Reduced nutrient and water uptake Tree death Groundwater

Acid rain contains high levels of sulfuric or nitric acids contaminate drinking water and vegetation damage aquatic life erode buildings Alters the chemical equilibrium of some soils

Hava Kirliliğini Önlemek İçin Alınabilecek Tedbirler: ·        Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması sağlanmalı, ·     Evleri ısıtmak için yüksek kalorili kömürler kullanılmalı, her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmeli, ·  Pencere, kapı ve çatıların izolasyonuna önem verilmeli, ·        Kullanılan sobaların TSE belgeli olmasına dikkat edilmeli, ·        Doğalgaz kullanımı yaygınlaştırılarak, özendirilmeli, ·        Kalorisi düşük olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı engellenmeli, ·        Kalorifer ve doğalgaz kazanlarının periyodik olarak bakımı yapılmalı, ·        Kalorifercilerin ateşçi kurslarına katılımı sağlanmalı, ·         

Yeni yerleşim yerlerinde merkezi ısıtma sistemleri kullanılmalı, ·  Yeşil alanlar arttırılmalı, imar planlarındaki hava kirliliğini azaltıcı tedbirler uygulamaya konulmalı, ·    Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı, Bütün bu etkenlerin yanında; atıkların uygun olmayan tesislerde yakılarak bertaraf edilmesinin önlenmesi, sanayi tesisi yer seçiminin yerleşim alanları dışında ve hakim rüzgarlar dikkate alınarak yapılması, imar planlarında bu alanların çevresinde yapılaşmaların önlenmesi ve araçların egzoz emisyon ölçümlerinin periyodik olarak yapılması sağlanmalı, bununla birlikte; alternatif enerji kullanan motorlu taşıtlar geliştirilmeli ve özendirilmelidir. (LPG vb.)

“HERHANGİ BİR İNSANIN ÖLÜMÜ BENİ DE YARALAR EY İNSANLAR, ÇÜNKÜ PARÇASIYIM BEN İNSANLIĞIN, SORMA KİMİN İÇİN ÇALIYOR ÇANLAR OLA Kİ SENİN İÇİNDİR, SANA DA TEHLİKE VAR” John DONNE