TİCARİ İŞLEMLER VE VARLIK KAYNAK YAPISINA ETKİLERİ Ticari işlemler (mali nitelikli işlemler); İşletmenin aktif ve pasif değerleri üzerinde değişiklik yaratan veya yaratabilecek faaliyetlerdir. Muhasebeyi ilgilendiren bu işlemlerin bir kısmı yalnızca varlıkların yapısını (bileşimini) değiştirirken, toplam işletme varlığının tutarını değiştirmez. Bir kısım işlemler ise hem varlık ve/veya kaynak yapısını, hem de toplam tutarı değiştirecek niteliktedir. Her iki tür işlemlerin varlık ve kaynak yapıları üzerindeki etkilerini VARLIK = KAYNAK denklemi içinde bilanço üzerinde göstermek, muhasebenin temel mantığını kavramak bakımından uygun olacaktır.

İŞLETMEDE VARLIK KAVRAMI İşletmelerin faaliyette bulunabilmesi ve varolabilmesi için sahip olduğu tüm ekonomik değerler İŞLETMENİN VARLIKLARI olarak ifade edilir. Bu varlıklar kimler tarafından sağlanırsa sağlansın artık işletme sahiplerine ait değil, işletmeye ait varlıklardır. Varlıklar; işletmenin sahip olduğu ekonomik değerleri kapsadığı için ekonomik yapının bir göstergesidir.

İŞLETMEDE KAYNAK KAVRAMI işletmeye varlık sağlayan gerçek ya da tüzel kişilerin hakları vardır. İşletmenin varlıkları bazı kaynaklardan sağlanır, bu kaynakları sağlayan kişilerinde varlıklar üzerinde hakları bulunur. Varlıklar üzerindeki haklar da İŞLETMENİN KAYNAKLARINI ifade eder. Kaynaklar; işletmenin kullandığı finansal kaynakları kapsadığı için finansal yapının bir göstergesidir.

İşletmede VARLIK = KAYNAK olur İşletmede VARLIK = KAYNAK olur. İşletme varlıkları, işletmenin faaliyetlerine bağlı olarak sürekli değişmeler gösterir. İşletmenin faaliyetleri sonucunda sahip ya da ortakları tarafından sağlanan varlıklar artarsa işletmenin sahibi olan kişilerinde hakları artar.

Varlıklardaki artış işletmenin kârı olarak ortaya çıkar Varlıklardaki artış işletmenin kârı olarak ortaya çıkar. İşletmede bunun tersi bir durumun yaşanması karşısında da işletme sahibi ya da ortaklarının hakları azalır. İşletmenin varlıklarındaki bu azalış işletmenin zarara uğradığını belirtir.

Varlıklar işletmede; MEVCUTLAR VE ALACAKLAR olmak üzere iki gruba alır Varlıklar işletmede; MEVCUTLAR VE ALACAKLAR olmak üzere iki gruba alır. MEVCUTLAR işletmenin varlıklarının fiziki ekonomik değerleridir. ALACAKLAR işletmenin üçüncü kişilere verdiği varlıkların henüz bedelinin alınmamasından doğan alacak haklarıdır.

AKTİF HESAPLARIN TÜRLERİ Aktif hesaplar içerisinde yer alan varlık hesaplarının ticari faaliyetlerde kullanılma, devir olma ve paraya çevrilebilme hızları birbiri ile aynı değildir. Bu nedenle ; aktif hesaplar dönen varlıklar ve duran varlıklar olmak üzere iki gruba ayrılır. Bilanço hesapları faaliyet döneminin sonunda izleyen faaliyet dönemine aktarılır. Bilanço hesapları yalnızca bir faaliyet dönemine ait olarak kullanılan hesaplar değildir.

PASİF HESAPLARIN TÜRLERİ İşletmede kaynaklar da ; ÖZ KAYNAKLAR (SERMAYE) VE YABANCI KAYNAKLAR (BORÇLAR) olmak üzere iki gruba ayrılır. ÖZ KAYNAKLAR (SERMAYE) işletme sahip veya ortaklarının varlıklar üzerindeki haklarını ifade eder. YABANCI KAYNAKLAR (BORÇLAR) üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını ifade eder. Üçüncü kişilere, onlardan mal ya da para biçiminde henüz bedeli ödenmeden alınan varlıklar nedeniyle borçlanılır.

MUHASEBENİN TEMEL DENKLEMİ VARLIKLAR = KAYNAKLAR MEVCUTLAR + ALACAKLAR = ÖZ KAYNAKLAR + YABANCI KAYNAKLAR (MEVCUTLAR +ALACAKLAR) – YABANCI KAYNAKLAR = ÖZ KAYNAKLAR

BİLANÇO Bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıkları (aktif) ile bu varlıkların kaynağını oluşturan üçüncü kişilerin alacak haklarını (borçlar) ve işletme sahibi/ ortaklarının haklarını (öz kaynaklar) (pasif) gösteren finansal durum tablosudur. Bilançonun varlıkları oluşturan tarafı “aktif”, borçlardan ve öz kaynaklardan oluşan kaynak tarafı ise “pasif olarak adlandırılır. Belirli bir dönemin sonunda düzenlendiği tarihteki durumu yansıtan bilanço “statik” bir mali tablodur.

TİCARİ İŞLEMLER VE VARLIK KAYNAK YAPISINA ETKİLERİ Bilanço ; “ Hesap Tipi Bilanço “ ya da “Rapor Tipi Bilanço” olmak üzere iki tipte düzenlenebilir. Hesap Tipi Bilanço ; Aktif değerlerin (varlıklar) sol tarafta, pasif değerlerin (kaynaklar) sağ tarafta yer aldığı bilançodur. Rapor Tipi Bilanço; Aktif değerler yukarıda, pasif değerler de aktifi takip eden bir paragraf olarak onun altında yer aldığı bilançodur.

Ticari işlemlerin muhasebe denklemi eşitliği doğrultusunda bilançoda yer alan hesapları nasıl etkilediğini aşağıdaki basit örneklerle hesap tipi bilanço üzerinde izleyelim.

Bay Ali Güven 600.- TL nakit sermaye ile ticari mal alım ve satımı yapmak üzere 08.10.2012 tarihinde bir işletme kurmuştur. AKTİF 08.10.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 600 Sermaye 600 Dönen Varlıklar 600 Öz Kaynaklar 600 AKTİF TOPLAMI 600 PASİF TOPLAMI 600 VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR = SERMAYE

İşletme 20. 10. 2012 tarihinde peşin olarak 200 İşletme 20.10.2012 tarihinde peşin olarak 200.- TL‘ lık ticari mal satın almıştır. AKTİF 20.10.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 400 Sermaye 600 Ticari Mal 200 Dönen Varlıklar 600 Öz Kaynaklar 600 AKTİF TOPLAMI 600 PASİF TOPLAMI 600 Peşin ticari mal alışında bilanço denkliği bozulmamış, varlık yapısı kendi içinde değişmiş, ancak varlık toplamı ile kaynak toplamı aynı kalmıştır. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR = SERMAYE

İşletme 12. 11. 2012 tarihinde peşin olarak 100 İşletme 12.11.2012 tarihinde peşin olarak 100.-TL’ lık demirbaş eşya satın almıştır. AKTİF 12.11.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 300 Sermaye 600 Ticari Mal 200 Dönen Varlıklar 500 Öz Kaynaklar 600 Demirbaş eşya 100 Duran Varlıklar 100 AKTİF TOPLAM 600 PASİF TOPLAMI 600 Peşin demirbaş eşya alışında bilanço denkliği bozulmamış, varlık yapısı kendi içinde değişmiş , ancak varlık toplamı ile sermaye toplamı aynı kalmıştır. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR = SERMAYE

İşletme 20. 11. 2012 tarihinde 100. -TL’ lık ticari malı 80 İşletme 20.11.2012 tarihinde 100.-TL’ lık ticari malı 80.-TL peşin, 70.-TL kredili olmak üzere 150.-TL’ na satmıştır. AKTİF 20.11.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 380 Sermaye 600 Ticari Mal 100 Kar 50 Alacaklar 70 Dönen Varlıklar 550 Öz Kaynaklar 650 Demirbaş eşya 100 Duran Varlıklar 100 AKTİF TOPLAMI 650 PASİF TOPLAMI 650 Bu ticari işlemle varlıkların yapısı ve tutarı değişirken ticari malın satış fiyatı ile maliyet fiyatı arasındaki fark tutarı kadar kar pasifte bir kaynak olarak yer almıştır. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR +ALACAKLAR = SERMAYE + KAR

İşletme 17. 12. 2012 tarihinde 100. -TL’ lık ticari malı 30 İşletme 17.12.2012 tarihinde 100.-TL’ lık ticari malı 30.-TL peşin, 60.-TL kredili olmak üzere 90.-TL’ na satmıştır. AKTİF 17.12.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 410 Sermaye 600 Alacaklar 130 Kar 50 Dönen Varlıklar 540 Zarar (10) Demirbaş eşya 100 Duran Varlıklar 100 Öz Kaynaklar 640 AKTİF TOPLAMI 640 PASİF TOPLAMI 640 Bu ticari işlemle varlıkların yapısı ve tutarı değişmiştir. Ticari malın satış fiyatı ile maliyet fiyatı arasındaki fark tutarı kadar zarar aktifte, bir kaynak kaybı olarak yer almıştır. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR + ALACAKLAR = SERMAYE + KAR - ZARAR

İşletme 23.12.2012 tarihinde 500.-TL’ lık ticari malı 300-TL peşin, geri kalan kısmı kredili olmak üzere satın alınmıştır. AKTİF 23.12.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 110 Sermaye 600 Ticari Mallar 500 Kar 50 Alacaklar 130 Zarar (10) Dönen Varlıklar 740 Öz Kaynaklar 640 Demirbaş eşya 100 Borçlar 200 Duran Varlıklar 100 Yabancı Kaynaklar 200 AKTİF TOPLAMI 840 PASİF TOPLAMI 840 Bu ticari işlemle varlıkların yapısı ve tutarı değişmiştir. Ticari malın alışı kredili olduğu için kaynaklarda borçlarda yer almıştır. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR + ALACAKLAR = (SERMAYE + KAR - ZARAR) + YABANCI KAYNAKLAR

İşletme 25.12.2012 tarihinde 130.-TL’ lık alacağını peşin olarak tahsil etmiştir AKTİF 25.12.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 240 Sermaye 600 Ticari Mallar 500 Kar 50 Dönen Varlıklar 740 Zarar (10) Demirbaş eşya 100 ÖzKaynaklar 640 Borçlar 200 Duran Varlıklar 100 Yabancı Kaynaklar 200 AKTİF TOPLAMI 840 PASİF TOPLAMI 840 Bu ticari işlemle varlıkların yapısı ve tutarı değişmemiştir. Alacağın tahsili yalnız varlık hesaplarını etkilemiştir. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR + ALACAKLAR = (SERMAYE + KAR - ZARAR) + YABANCI KAYNAKLAR

İşletme 28.12.2012 tarihinde 200 -TL’ lık borcunu nakit olarak ödemiştir. AKTİF 28.12.2012 Tarihli GÜVEN İŞLETMESİ KURULUŞ BİLANÇOSU PASİF Kasa 40 Sermaye 600 Ticari Mallar 500 Kar 50 Dönen Varlıklar 540 Zarar (10) Demirbaş eşya 100 Öz Kaynaklar 640 Duran Varlıklar 100 AKTİF TOPLAMI 640 PASİF TOPLAMI 640 Bu ticari işlemle varlıkların yapısı ve tutarı değişmiştir. Borcun ödenmesiyle hem varlık hem de kaynak hesapları etkilenmiştir. VARLIK = KAYNAK MEVCUTLAR + ALACAKLAR = SERMAYE + KAR - ZARAR

MUHASEBENİN TEMEL DENKLEMİ MEVCUTLAR + ALACAKLAR = ÖZKAYNAKLAR+ YABANCI KAYNAKLAR MEVCUTLAR + ALACAKLAR = SERMAYE + KAR SERMAYE = MEVCUTLAR + ALACAKLAR – KAR SERMAYE = MEVCUTLAR + ALACAKLAR – YABANCI KAYNAKLAR - KAR SERMAYE =ZARAR + MEVCUTLAR + ALACAKLAR – BORÇLAR - KAR

AKTİF = PASİF VARLIKLAR= KAYNAKLAR BİLANÇO EŞİTLİĞİ AKTİF = PASİF VARLIKLAR= KAYNAKLAR