PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA MERKEZİ ELEKTRİK PİYASASINDA MALİ UZLAŞTIRMA UYGULAMALARI 26/05/2005 PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA MERKEZİ http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp pmu@teias.gov.tr

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Geçici Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 4. Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı 5. Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

GÜNDEM Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 1.1 PMUM-Tarihçe 1.2 Misyonumuz 1.3 PMUM’un Görevleri 1.4 PMUM-Bugüne Kadar Yürüttüğü Faaliyetler 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Geçici Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 4. Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı 5. Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

PMUM – Tarihçe Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi, 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanununa göre “…Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda, gerçekleşen alım-satımlar ile sözleşmeye bağlanmış miktarlar arasındaki farkları esas alarak, piyasada faaliyet gösteren tüzel kişilerin borçlu yada alacaklı oldukları tutarları hesaplamak suretiyle, mali uzlaştırma sistemini çalıştırır.“ hükmü gereğince, TEİAŞ-Elektrik Piyasa Hizmetleri ve Mali Uzlaştırma Dairesi Başkanlığı olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Misyonumuz Güvenilir, etkin ve verimli bir piyasa işletim sistemi tesis etmek,işlerliğini ve gelişimini sağlamak. Ve bu suretle ülkemiz elektrik piyasasının arzulanan arz güvenliği ile rekabet seviyesine ulaşmasına katkıda bulunmaktır.

PMUM’un Görevleri PMUM, piyasa işletmecisidir ve Piyasa katılımcılarının Kayıt ve İkili anlaşma bildirimlerinin işleme konulması, Saatlik sistem marjinal fiyatları ile her bir uzlaştırma dönemi için aylık sistem dengesizlik fiyatının hesaplanması, İkili anlaşma bildirimlerinin, kabul edilen yük alma ve yük atma tekliflerinin ve katılımcıların sisteme verdikleri ve sistemden çektikleri uzlaştırmaya esas elektrik enerjisi miktarlarının dikkate alınması suretiyle, alacak ve borç miktarlarının hesaplanması, bildirimlerinin hazırlanması ve alacak-borç ve teminat yönetimi işlemlerinin yürütülmesi, EPDK tarafından talep edilecek raporların hazırlanması ve yayımlanması vb. işleri yürütür.

PMUM – Bugüne Kadar Yürüttüğü İşler Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında TEBLİĞ (revize) Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında TEBLİĞ Sanal Uygulama 30 Mart 2003 4 Kasım 2003 1 Aralık 2003

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları 2.1 Mali Uzlaştırma Nedir? 2.2 Tebliğe göre Mali Uzlaştırmanın Temel Prensibi 2.3 Katılımcılar 2.4 İkili Anlaşmalar 2.5 Yedek Tedarik 2.6 İletim ve Dağıtım Sistemi Kayıpları Uygulaması 2.7 Ölçüm 2.8 Mali Uzlaştırmanın Gerçekleştirilmesi Geçici Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 4. Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı 5. Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Mali Uzlaştırma Nedir? Mali Uzlaştırma, piyasa katılımcılarının; İkili anlaşma bildirimleri, Sisteme verdikleri ve/veya sistemden çektikleri uzlaştırmaya esas elektrik enerjisi miktarları, dikkate alınarak belirlenen enerji açık ve/veya enerji fazlalarına ilişkin olarak alacaklı ve/veya borçlu oldukları tutarların belirlenmesi ve ilgili mali işlemlerin gerçekleştirilmesi amacıyla, PMUM tarafından yürütülen faaliyetleri ve bu faaliyetler için gerekli idari işlemleri içerir.

Tebliğe göre Mali Uzlaştırmanın Temel Prensibi Elektrik enerjisinin, üretim lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından üretildiği zaman dilimi içerisinde tüketilmesi esastır.Mali Uzlaştırma; taraflar arasında yapılan ikili anlaşmaların türüne göre, üretileceği ve tüketileceği PMUM’a bildirilen miktarlardan sapma olması durumunda; - Elektrik enerjisi açığı tespit edilen katılımcının, elektrik enerjisi açığının karşılanması sonucu ödemesi gereken tutarın, - Elektrik enerjisi fazlası tespit edilen katılımcıya, sisteme aktardığı enerji karşılığı ödenecek tutarın her bir uzlaştırma dönemi itibarıyla aylık bazda PMUM tarafından hesaplanması şeklinde yapılmaktadır.

GÜNDEM 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları 2.1 Mali Uzlaştırma Nedir? 2.2 Tebliğe göre Mali Uzlaştırmanın Temel Prensibi 2.3 Katılımcılar - Yenilenebilir Üretim Kaynaklarına Dayalı Üretimin Avantajları 2.4 İkili Anlaşmalar 2.5 Yedek Tedarik 2.6 İletim ve Dağıtım Sistemi Kayıpları Uygulaması 2.7 Ölçüm 2.8 Mali Uzlaştırmanın Gerçekleştirilmesi http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar Üretim Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler Otoprodüktörler ve Otop.Grupları İletim Lisansı Sahibi İletim Şirketi Dağıtım Lisansı Sahibi Dağıtım Şirketleri Toptan Satış Lisansı Sahibi TETAŞ ve Özel Toptan Satış Şirketleri PMUM

PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Üretim Şirketleri OTOPRODÜKTÖR TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ ÜRETİM ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ SERBEST TÜKETİCİ

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Otoprodüktör TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ OTOPRODÜKTÖR OTOPRODÜKTÖR SERBEST TÜKETİCİ OTOPRODÜKTÖR GRUBU ENERJİSİNİN %25 İNİ SERBEST TÜKETİCİLERE SATABİLİR OTOPRODÜKTÖR ÜRETİM ŞİRKETİ Otoprodüktörler tesislerinin eksik enerjilerini Dağıtım Şirketlerinden alabilirler.

PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ SERBEST TÜKETİCİ ve GRP.ORT Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Otoprodüktör Grupları OTOPRODÜKTÖR TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ OTOPRODÜKTÖR GRUBU PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ SERBEST TÜKETİCİ ve GRP.ORT

PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Toptan Satış Şirketleri İTHALAT OTOPRODÜKTÖR TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ OTOPRODÜKTÖR TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETİ OTOPRODÜKTÖR GRUBU SERBEST TÜKETİCİ ÜRETİM ŞİRKETİ İHRACAT

Düzenlemeye tabi tarife üzerinden satış yapmaktadır. Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - TEDAŞ Bölgelerinde tüketime sunulan bir önceki yıla ait tüketimin %20 sinden fazla olmamak üzere üretim tesisi kurabilirler. SERBEST TÜKETİCİLER TETAŞ İletime / Dağıtıma bağlı S.T.’lere tarife üzerinden TEDAŞ OTOPRODÜKTÖRLER Düzenlemeye tabi tarife üzerinden satış yapmaktadır. YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR SERBEST OLMAYAN TÜKETİCİLER

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - TETAŞ EÜAŞ DAĞITIM ŞİRKETLERİ KAYSERİ VE CİVARI Yİ / YİD / İHD TETAŞ SERBEST TÜKETİCİLER (İletime Bağlı) İHRACAT İTHALAT

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Yap İşlet / Yap İşlet Devret / İşletme Hakkı Devri TETAŞ YAP İŞLET DEVRET İŞLETME HAKKI DEVRİ

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar - Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Tesisleri ÜRETİM ŞİRKETİ TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ TOPTAN SATIŞ ŞİRKETİ YENİLENEBİLİRLER DAĞITIM ŞİRKETİ DAĞITIM ŞİRKETİ Bir takvim yılında, lisanslarında yer alan öngörülen ortalama yıllık üretim miktarını geçmemek kaydıyla elektrik enerjisi satın alabilirler. OTOPRODÜKTÖR GRUBU SERBEST TÜKETİCİ OTOPRODÜKTÖR

Mevcut Piyasa Yapısı EÜAŞ TETAŞ İthalat TEDAŞ ve KAYSERİ %18 Serbest Tüketici (Dağıtımdan Bağlı) OTOPRODÜKTÖRLER OTOP. GRUP ÜRETİM ŞİRKETİ %18 EÜAŞ Serbest Tüketici (İletimden Bağlı) %46 %4 TETAŞ %37 Yİ / YİD / İHD İhracat %0.3 Serbest Olmayan Tüketici %77.7 İthalat %79 %0.3 TEDAŞ ve KAYSERİ

Mali Uzlaştırma Uygulamaları Mali Uzlaştırma Uygulamalarının başlatıldığı Aralık 2003 döneminden bu güne kadar geçen süreçte; KATILIMCI SAYISI DEĞİŞİM TABLOSU Dönemi Otoprodüktör Otop. Grubu Üretim Şirketi Toptan Satış Şirketi Aralık 2003 40 31 4 2 2004 70 32 14 13 Mart 2005 72 29 18

Mali Uzlaştırma Uygulamaları ENERJİ ALIM-SATIMLARINDA TEDARİKÇİLERİN YÜZDELİK (%) PAYI 10 30 34 56 ÜRETİM OTOP. OTOP. GRUBU TOPTANCILAR TOPLAM Serbest Tüketici (Normal) 6,91 6,16 35,10 51,82 100 24,18 0,00 38,00 37,83 0,13 99,87 14,54 84,46 36,00 6,27 57,67 0,05 ENERJİ ALIMI Serbest Tüketici (Talep Birleştirme) OTOP. TESİSİ OTOP. GR. ORT. TOPTANCILAR

Serbest Tüketici 4628 sayılı Enerji Piyasası Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle 24866 Sayılı Serbest Tüketici Yönetmeliği yayımlanmış ve Liberal piyasa yapısına geçiş için en önemli ve öncelikli adım atılarak tüketicilere tedarikçilerini seçme hakkı tanınmıştır.

Serbest Tüketici İletim sistemine doğrudan bağlı olan tüketiciler, Bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik enerjisi tüketimleri serbest tüketici limitini geçen tüketiciler, c) İçinde bulunulan yılda gerçekleşen toplam elektrik enerjisi tüketimleri serbest tüketici limitini geçen tüketiciler. Ayrıca, aşağıdaki talep birleştirme hallerinde, ilgili tüzel kişinin serbest tüketici niteliği kazandığı kabul edilir; a) Aynı veya farklı dağıtım bölgelerindeki birden fazla tüketim noktasında aynı tüzel kişiliğe ait toplam elektrik enerjisi tüketiminin bir önceki takvim yılına ait serbest tüketici limitini geçmesi, b) Kontrol ilişkisiyle tek bir tüzel kişiye bağlı olan tüzel kişilerin, aynı veya farklı dağıtım bölgelerindeki birden fazla tüketim noktasında bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik enerjisi tüketimlerinin serbest tüketici limitini geçmesi ve ikili anlaşmayı tedarikçi ile kontrol ilişkisiyle bağlı olunan tüzel kişinin yapması, c) Bir araya gelerek tek bir tüzel kişilik oluşturan birden fazla tüketicinin bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik enerjisi tüketimlerinin serbest tüketici limitini geçmesi, tedarikçi ile söz konusu tüzel kişiliğin ikili anlaşma yapması ve söz konusu tüketicilerin elektrik enerjisi tüketimlerinin tek bir ortak sayaçtan ölçülmesi.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Lisans Yönetmeliğinin 30. maddesinin son bendine göre perakende satış şirketleri serbest olmayan tüketicilere satış amacıyla yapılan enerji alımlarında, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinde üretilen enerjisi satış fiyatı; TETAŞ’ın satış fiyatından düşük veya eşit olduğu ve daha ucuz bir enerji kaynağı olmadığı takdirde öncelikle bu enerjiyi almakla yükümlüdür.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Bu tip üretim tesisleri ortakları ve/veya serbest tüketiciler ile yaptıkları ikili anlaşmalar için mali uzlaştırmaya tabi olmakla birlikte toptan satış şirketleri ve/veya perakende satış şirketlerine satışları mali uzlaştırmaya tabi değildir. Müşterileri ile yaptığı ikili anlaşmadaki taahhüdünden daha fazla üretim yapan bu tip üreticilerin fazla enerjileri için toptan satış şirketleriyle anlaşma yapmaları beklenmektedir.

Üretim, Otoprodüktör ve Otoprodüktör Mali Uzlaştırmada Yedek Tedarik Üretim, Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grubu lisansı sahibi tüzel kişiler; - Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler - Toptan satış faaliyeti gösteren tüzel kişiler yedek tedarik anlaşması yapabilirler.

Kayıp Uygulamaları

Ölçüm Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğin Geçici 1. maddesine göre asgari olarak üç zamanlı okuma yapabilen elektronik sayaçlar yeterli görülmüştür. G-DUY kapsamında faaliyet gösterecek katılımcıların sayaçlarının ve sayaç yerlerinin Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ Üçüncü Bölümde yer alan hükümlere uygun olması gerekmektedir. G-DUY uygulamaları için; dengeleme birimi olan üretim tesislerinin sayaç okumaları saatlik kayıtların alınması yoluyla ve el terminalleri kullanılarak, uzlaştırmaya esas veriş çekiş birimlerinin sayaç okumaları ise üç zamanlı aylık olarak yapılacaktır. N-DUY uygulamaları için;hem dengeleme birimi olan üretim tesislerinde hem de uzlaştırmaya esas veriş çekiş birimlerinde yer alan sayaçlar saatlik olarak “Uzaktan Erişim” ile okunacaktır.

Ölçüm / Sayaç Bağlantı Yerleri “Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ” sayaç bağlantı yerlerini tanımlamakta, ancak ne Sayaç Tebliği ne de Uzlaştırma Tebliği ikili anlaşmaya gereği okunacak sayaçların, yerlerinin mevzuata uygun olmaması durumunda ne yapılacağını düzenlememiştir.

Mali Uzlaştırma Uygulamaları Mali Uzlaştırma Uygulamaları, Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ’in (Tebliğ) 12. maddesinde belirtildiği şekilde gerçekleştirilmektedir. Buna göre; İlgili madde uyarınca, (1 +2 + 3) < (4 + 5) ise enerji açığı vardır ve bu eksik enerji YAL Fiyatlarına (1 +2 + 3) > (4 + 5) ise enerji fazlası vardır ve bu fazla enerji YAT Fiyatlarına tabi tutulur.

Uygulama 1 Birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılar için; Bu uygulamada, birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçları, tüketim portföylerine ilave edilir. Böylelikle bu tip katılımcılar, tüketim portföyünde yer alan tam yada sabit miktarlı anlaşmalar kapsamında gerçekleşen tüketimlerin yanı sıra çekiş sayaçlarına da tedarik yapma imkanına sahip olurlar. Buna göre enerji açığı yada fazlası (1) < (4+5+6) yada (1) > (4+5+6) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır Çekiş sayaçlarına yapılan tedarikte , mahsuplaşmanın önlenmesi için çaprazlama metoduna başvurulur. Mali uzlaştırma, Veriş1’in Çekiş2’yi, yada Veriş 2’nin Çekiş1’i karşılaması yada karşılayamaması durumu göz önüne alınarak yapılır.

Uygulama 2 Bir tane üretim tesisine sahip olan katılımcılar için; Bu uygulamada, bir tane üretim tesisine sahip olan, katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçlarında ölçülen tüketim miktarları, tüketim portföylerine ilave edilmeksizin yük alma fiyatlarına tabi tutulurlar. Mali Uzlaştırma esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı yada fazlası (1) < (4 + 5) yada(1) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığı için yük alma,enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır.

esasına uygun olarak yapılır Uygulama 3 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik yada sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için; Bu uygulamada, üretilen enerjinin öncelikle otoprodüktör tesislerinde tüketilen enerjiyi karşılaması esastır. Otoprodüktörler tarafından üretilen enerjinin, Otoprodüktör tesislerinin ihtiyacı olan enerjiyi karşılayamaması durumunda, açık kalan enerji TEDAŞ tarafından tedarik edilmekte ve faturalandırılmaktadır. Tesislere nakledilen enerjide açık ortaya çıkması durumunda, sisteme verilen enerji, iletim ve /veya dağıtım sistemi kayıp katsayısı uygulanarak indirgenir. Tesislerde tüketilen enerjinin karşılanması ve fazlalık ortaya çıkması durumunda ise ; bu fazla enerji,tam tedarik yada sabit miktarlı satış anlaşmaları kapsamında gerçekleşen satış miktarları ile karşılaştırılır. Bunun sonucu enerji fazlası çıkması durumunda bu fazla enerjiye yük atma fiyatları, enerji eksiği çıkması durumunda ise bu eksik enerjiye yük alma fiyatları uygulanır. Öte yandan Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında ölçülen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Alma fiyatları uygulanmamaktadır. Bu enerjiye TEDAŞ tarafından ilgili tarife uygulanmaktadır. Mali uzlaştırma; esasına uygun olarak yapılır

Uygulama 4 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait herhangi bir otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik yada sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunmayan Otoprodüktörler için; Bu uygulamada, alış yada satış tarafında herhangi bir anlaşması ya da herhangi bir tesisi bulunmayan otoprodüktörlerin sisteme verdikleri enerjiye yük atma fiyatları uygulanır. Bu tip Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında ölçülen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Alma fiyatları uygulanmamaktadır. Bu enerjiye TEDAŞ tarafından ilgili tarife uygulanmaktadır.

Uygulama 5 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi bulunmamakla birlikte tam tedarik yada sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için; Bu uygulamada Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında tüketilen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Alma fiyatları uygulanmamaktadır. İkili anlaşmalar kapsamında Serbest tüketicilere yapılan enerji naklinde ortaya çıkan enerji açığına Yük Alma fiyatları uygulanır. Mali uzlaştırma , esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1 ) < (4 + 5) yada (1 ) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılar için; Uygulama 6 Bu uygulamada, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı birden fazla üretim tesisine sahip katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçları, tüketim portföylerine ilave edilir. Böylelikle bu tip katılımcılar, tüketim portföyünde yer alan tam ya da sabit miktarlı anlaşmalar kapsamında gerçekleşen tüketimlerin yanı sıra çekiş sayaçlarına da tedarik yapma imkanına sahip olurlar. Buna göre enerji açığı yada fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5 +6) yada (1 +2 + 3) > (4 + 5 +6) formülüne göre hesaplanır. İkili anlaşmalar kapsamında enerji nakli yapılan serbest tüketicilerin enerji ihtiyaçları karşılandıktan sonra artan enerji için yada herhangi bir serbest tüketicisi olmayan üreticilerin sisteme verdikleri enerji için yük atma fiyatları uygulanmaz. Bu tip üreticiler, fazla enerjilerini yada üretimlerinin tamamını toptan satış ya da perakende satış şirketlerine satabilirler. Bu satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük atma fiyatları uygulanır.

Uygulama 7 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı bir adet üretim tesisine sahip olan katılımcılar için; Bu uygulamada, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı bir adet üretim tesisine sahip katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçlarında ölçülen tüketim miktarları, tüketim portföylerine ilave edilmeksizin yük alma fiyatlarına tabi tutulurlar. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı yada fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5) yada (1 +2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Bu uygulamada da, İkili anlaşmalar kapsamında enerji nakli yapılan serbest tüketicilerin enerji ihtiyaçları karşılandıktan sonra artan enerji için yada herhangi bir serbest tüketicisi olmayan üreticilerin sisteme verdikleri enerji için yük atma fiyatları uygulanmaz. Bu tip üreticiler, fazla enerjilerini yada üretimlerinin tamamını toptan satış yada perakende satış şirketlerine satabilirler. Bu satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük atma fiyatları uygulanır

Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için; Uygulama 8 Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için; Bu uygulama ,Toptan satış şirketlerinin alım ve satım yönünde ikili anlaşmalar kapsamında yapmış olduğu enerji nakilleri için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı yada fazlası (2 + 3) < (4 + 5) yada (2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Bu alış ve satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır

Uygulama 9 TEDAŞ Abonesi olan, birden fazla üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik yada sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için; Bu uygulamada, otoprodüktör tesislerinin yanı sıra santrallerin çekiş sayaçları da tüketim portföyüne dahil edilir. Üretilen enerjinin öncelikle tesislerin ve santrallerin çekiş sayaçlarının tüketimlerini karşılaması esastır. Üretilen enerjinin, tesislerin ve santral çekiş sayaçlarının ihtiyacı olan enerjiyi karşılayamaması durumunda, açık kalan enerji TEDAŞ tarafından tedarik edilmekte ve faturalandırılmaktadır. Nakledilen enerjide açık ortaya çıkması durumunda, sisteme verilen enerji, iletim ve /veya dağıtım sistemi kayıp katsayısı uygulanarak indirgenir. Enerjinin karşılanması ve fazlalık ortaya çıkması durumunda ise ;bu fazla enerji,varsa tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları kapsamında gerçekleşen satış miktarları ile karşılaştırılır. Bunun sonucu enerji fazlası çıkması durumunda bu fazla enerjiye yük atma fiyatları, enerji eksiği çıkması durumunda ise bu eksik enerjiye yük alma fiyatları uygulanır. esasına uygun olarak yapılır.

Uygulama 10 İkili anlaşmalar kapsamında yurtdışına enerji nakli yapan Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için; Bu uygulama ,satış portföyünde yurtdışı satışları bulunan Toptan satış şirketleri için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı yada fazlası (1+ 2 + 3) < (4 + 5 + 6) yada (1+ 2 + 3) > (4 + 5 + 6) formülüne göre hesaplanır. Bu alış ve satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır

Tedarikçisi bir başka piyasa katılımcısı olan Otoprodüktörler Uygulama 11 Tedarikçisi bir başka piyasa katılımcısı olan Otoprodüktörler Bu uygulama, tesislerine ve/veya serbest tüketicilerine yaptıkları enerji naklinde ortaya çıkan enerji açıklarına ve/veya santral çekiş sayaçlarına bir başka piyasa katılımcısının tedarikçi olduğu Otoprodüktörler için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı yada fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5) yada (1 +2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığının tedarikçiler tarafından karşılanmasından dolayı, enerji açıklarına yük alma fiyatları uygulanmaz. Ortaya çıkan enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır.

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Geçici Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 G-DUY’a göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı 5. Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme G-DUY’a göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3 Kasım 2004 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine göre sanal uygulaması süren Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı : %10-%15 Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF Gün Öncesi Planlama %85-%90 Fiyat Belirleyici YAL/YAT İkili Anlaşmalar SDF Üretici Tüketici Tedarikçi

Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme G-DUY’a göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3 Kasım 2004 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine göre sanal uygulaması süren Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı : İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI DENGELEME VE UZLAŞTIRMA PİYASASI %10-%15 Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF Gün Öncesi Planlama %85-%90 Fiyat Belirleyici YAL/YAT İkili Anlaşmalar SDF Üretici Tüketici Tedarikçi

Sistem İşletmecisi (MYTM) Piyasa İşletmecisi (PMUM) G-DUY’a göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı Sistem İşletmecisi (MYTM) Piyasa İşletmecisi (PMUM) Dengeleme Piyasası Dengeleme İşleminin Uzlaştırılması Dengesizliklerin Uzlaştırılması Gerçek Zamanlı Dengeleme Gün Öncesi Planlama Bir Gün Öncesi Teslimat Günü İkili Anlaşmalar Gerçek Zaman

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

ÜRETİM = TÜKETİM (+ Kayıplar) Dengeleme ÜRETİM İLETİM DAĞITIM / TÜKETİM Sistem Frekansı = 50 Hz Arz Değişimleri Talep Değişimleri ÜRETİM = TÜKETİM (+ Kayıplar)

Dengeleme – Yeni Piyasa Yapısındaki Uygulamalar Otop/Otop Grubu Üretim Programları Dengeleme Birimlerinin Üretim Programı, Teknik Parametreleri Ve Teklifleri Arz Kaynakları Durumu Sistem Frekansı Yİ, YİD, İHD Üretim Gerekleri DSİ Su Kullanım Limitleri Sistem Kısıt Tahminleri Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçekleşen Talep Sistem Kısıtları Talep Tahmini Gün Öncesi Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme İthalat, İhracat Dengeleme Piyasası – Kaynak Optimizasyonu Yan Hizmetler – Sistem İşletim Öncelikleri

Günlük Yük Eğrisi ……………..

Dengeleme – Mevcut Uygulamalar

Dengeleme – Mevcut Uygulamalar

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Dengeleme Dengeleme, elektrik enerjisi arz ve talebini gerçek zamanlı olarak dengede tutmak amacıyla, sistem işletmecisi tarafından yürütülen; Yük alma tekliflerinin değerlendirilerek kabul edilmesi suretiyle, dengeleme birimlerinin üretimlerinin artırılması, (b) Yük atma tekliflerinin değerlendirilerek kabul azaltılması, (c) İlgili mevzuat hükümleri ve zorunlu ve/veya ticari yan hizmetler anlaşmaları çerçevesinde frekans kontrol ve talep kontrol hizmetinin temin edilmesi, Dengeleme Piyasası Yan Hizmetler faaliyetlerini ve bu faaliyetler için gerekli teknik ve idari işlemleri içerir.

Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Üretim Şirketleri Otoprodüktörler Otoprodüktör Grupları Aylık Yük Alma, Yük Atma Teklifleri Günlük Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Teknik Parametreler Bir Gün Sonrası için Yük Alma / Atma Talimatları Gerçek Zamanlı Yük Alma / Atma Talimatları Gün Öncesi Üretim Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme Bir Gün Sonrası İçin Dengeleme Birimleri Üretim Tahmini Sistem Frekansı Değişimleri Sistem Kısıtları & Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçek Zamanlı Talep Değişimleri Gerçek Zamanlı Arz Değişimleri

Dengeleme Birimi Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne göre; Bağımsız olarak yük alabilen, yük atabilen ve Bağımsız olarak ölçülebilen üretim tesislerinden ya da ünitelerden aşağıdakilerden her biri dengeleme birimidir: a) Toplam 100 MW ve üzerinde kurulu güce sahip bir üretim tesisi, b) 50 MW ve üzerinde kurulu güce sahip ünite, c) Bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde tanımlanan limitlerin altında kurulu güce sahip olmakla birlikte, ilgili piyasa katılımcısı tarafından talep edilen ve talepleri MYTM tarafından uygun bulunan üretim tesisleri ve/veya üniteler.

Dengeleme Birimi - Muafiyetler Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne göre aşağıda belirtilen üretim tesisleri dengeleme birimi olmaktan muaftır: a) Kanal veya nehir tipi hidroelektrik üretim tesisleri, b) Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisleri, c) Güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri, d) Dalga enerjisine dayalı üretim tesisleri, e) Gel-git enerjisine dayalı üretim tesisleri, f) Kojenerasyon tesisleri, g) Akışkan yataklı teknolojiye dayalı üretim tesisleri.

Dengeleme Mekanizması Bilgi Gereksinimleri Dengeleme Sistemi Katılımcıları dengeleme amaçlı olarak aşağıdaki bilgileri MYTM’ye bildirirler: Aylık Olarak Yük alma, yük atma teklif fiyatları Günlük Olarak Günlük Üretim Programı Teknik Parametreler

Yük Alma (YAL) / Yük Atma (YAT) Fiyatları GÜNDÜZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PUANT 12 13 14 15 16 GECE 17 18 19 20 21 22 23 24 17:00-18:00 18:00-19:00 19:00-20:00 20:00-21:00 21:00-22:00 06:00-07:00 07:00-08:00 08:00-09:00 09:00-10:00 10:00-11:00 11:00-12:00 12:00-13:00 13:00-14:00 14:00-15:00 15:00-16:00 16:00-17:00 22:00-23:00 23:00-00:00 00:00-01:00 01:00-02:00 02:00-03:00 03:00-04:00 04:00-05:00 05:00-06:00 GÜN 1 2 3 4 … 28 29 30 31 YAL1 YAL 2 YAL1 YAL 2 YAL1 YAL 2 YAT1 YAT2 YAT1 YAT2 YAT1 YAT2

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) Zaman(saat) MW YAL1 YAL2 YAT1 YAT2 Emre Amade Kapasite (EAK) II Minimum kararlı üretim düzeyi (MKÜD) I Yük Alma Teklif Fiyatı 1 (YAL1): MKÜD seviyesine kadar yapabileceği üretim artışı için talep ettiği fiyat. Yük Alma Teklif Fiyatı 2 (YAL2): MKÜD seviyesinin üzerinde yapabileceği üretim artışı için talep ettiği fiyat. Yük Atma Teklif Fiyatı 1 (YAT1): MKÜD seviyesinin altında yapabileceği üretim azalması için ödemeyi teklif ettiği fiyat. Yük Atma Teklif Fiyatı 2 (YAT2): MKÜD seviyesinin üzerinde yapabileceği üretim azalması için ödemeyi teklif ettiği fiyat.

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) Dengeleme Biriminin planlanmış üretiminin olması durumu: KGÜP=0 MW EAK MKÜD Emre Amade Kapasite II YAL2 Minimum Kararlı Üretim Düzeyi I YAL1 KGÜP Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Dengeleme Birimi’ne sadece yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesine kadar artırmak için teklif edilen fiyat; YAL1: YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için teklif edilen fiyat; YAL2: YTL/MWh’tır. Zaman(saat)

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) Dengeleme Biriminin planlanmış üretiminin KGÜP=MKÜD olması durumu: Dengeleme Birimi’nin üretimi 0’a indirilerek yük attırılabilir yada üretimi MKÜD ile EAK arasında bir seviyeye artırılarak yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL2 YTL/MWh’tır. MW EAK MKÜD II YAL2 KGÜP YAT1 I Zaman(saat)

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) Dengeleme Biriminin planlanmış üretimin MKÜD ile EAK arasında bir seviyede olması durumu: (MKÜD< KGÜP < =EAK) Dengeleme Birimi’nin üretimi MKÜD’e kadar bir seviyeye ya da 0’a indirilerek yük attırılabilir ya da üretimi KGÜP ile EAK arasında bir seviyeye artırılarak yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP’ten MKÜD’e kadar bir seviyeye azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT2 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD’ten 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL2 YTL/MWh’tır. MW EAK YAL2 YAL2 KGÜP II MKÜD YAT2 YAT2 I YAT1 YAT1 Zaman(saat)

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) Dengeleme Birimi için ilgili dönemde yapılması planlanmış üretimin KGÜP= EAK olması durumu: MW İlgili dönem için Dengeleme Birimi’ne sadece yük attırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP’ten EAK ile MKÜD arasında bir seviyeye azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT2 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD’ten 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. EAK KGÜP II YAT2 MKÜD I YAT1 Zaman(saat)

MKÜD < KGÜP <=EAK Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları (YTL/MWh) MW EAK MKÜD zaman KGÜP = 0 EAK MKÜD zaman KGÜP = MKÜD MW YAL2 YAL2 II II YAL1 KGÜP I YAT1 I KGÜP MW EAK MKÜD zaman MKÜD < KGÜP <=EAK MW EAK MKÜD zaman KGÜP = EAK YAL2 KGÜP YAT2 KGÜP II II YAT2 YAT1 YAT1 I I

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kabul edilebilecek yük alma, yük atma teklifleri için referans seviyeyi oluşturur. MYTM tarafından yürütülecek bir gün sonrası ve gerçek zamanlı dengeleme faaliyetleri için baz oluşturur. Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi (MW) Bitiş Zamanı Bitiş Seviyesi 00:00 Başlangıç Seviyesi 1 Bitiş Zamanı 1 Bitiş Seviyesi 1 Başlangıç Zamanı 2 Başlangıç Seviyesi 2 Bitiş Zamanı 2 Bitiş Seviyesi 2 ... Başlangıç Zamanı N Başlangıç Seviyesi N 24:00 Bitiş Zamanı N

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Dengeleme biriminin yüklenme ve yük düşme hızı 1MW/dak.’dır. Dengeleme birimi bir önceki gün yapmış olduğu programa göre saat 00:00’da 50MW seviyesinde olacak ve saat 06:00’a kadar bu seviyede çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 06:00’da yüklenmeye başlayacak ve yükünü 100MW seviyesine kadar çıkaracaktır. Dengeleme birimi saat 17:10’a kadar 100MW seviyesinde çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 17:10’da yüklenmeye başlayacak ve yükünü 150MW seviyesine kadar çıkaracaktır. Dengeleme birimi saat 21:00’a kadar 150MW seviyesinde çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 21:00’da yük düşmeye başlayacak ve yükünü 50MW seviyesine düşürecektir. Dengeleme birimi saat 24:00’e kadar üretimini 50MW seviyesinde gerçekleştirecektir.

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Örneği:

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Örneği: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi (MW) Bitiş Zamanı Bitiş Seviyesi 00:00 50 06:00 06:50 100 17:10 18:00 150 21:00 22:40 24:00

Günlük Üretim Programı (MW veya MWh) 1 2 3 4 5 6 7 8 50 100 150 200 MW Saat 10 9 11 12 G-DUY Md. 35 Önerilen Başlangıç Bitiş Saat MW 50 2 4 100 5 150 8 9 10 11 Saat MWh 1 50 7 150 2 8 3 62.5 9 125 4 87.5 10 100 5 11 6

Teknik Parametreler Teknik Parametreler: Minimum Kararlı Üretim Düzeyi Emreamade Kapasite Yüklenme Hızı Yük Düşme Hızı Diğer Teknik Parametreler Teknik parametreler dengeleme sistemi katılımcıları tarafından belirlenir ve MYTM’ye bildirilir. Teknik parametreler dengeleme birimi bazında bildirilir. Normal işletme koşullarında dengeleme birimlerine verilen talimatların ilgili dengeleme birimine ilişkin teknik parametreler ile tutarlı olması esastır.

Teknik Parametreler Minimum Kararlı Üretim Düzeyi: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi 00:00 30 06:00 60 17:10 90 21:00

Teknik Parametreler Emreamade Kapasite: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi 00:00 110 12:00 165

Teknik Parametreler KGÜP, MKÜD, EAK:

Teknik Parametreler Yüklenme Hızı: Yük Düşme Hızı: Yük Seviye Aralığı Hız (MW/dak.) 55 15 110 12 165 10 Yük Düşme Hızı: Yük Seviye Aralığı Hız (MW/dak.) 55 20 110 15 165 12

Teknik Parametreler Devrede olmayan dengeleme biriminin senkronize olup yüklenmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-e) Devrede olan dengeleme biriminin YAL talimatını yerine getirmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-f) Devrede olan dengeleme biriminin YAT talimatını yerine getirmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-g) Dengeleme biriminin YAT talimatı ile 0 yüke indirilmesi durumunda, yeniden yüklenmeye başlamadan önce 0 yükte kalması gereken minimum süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-h) Dengeleme biriminin YAL talimatı ile MKÜD seviyesine ya da MKÜD seviyesinin üzerine çıkarılması durumunda, dengeleme biriminin yeniden yük düşmeye başlamadan önce MKÜD seviyesinde ya da MKÜD seviyesinin üzerinde kalması gereken minimum süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-i)

tarafından iptal edilebileceği en son zaman Teknik Parametreler Devrede olmayan (0 yükteki) dengeleme birimine verilen YAL talimatı: MW YAL talimatının yerine getirilmeye başlaması için gereken süre: 20 dak. (Madde 36-f) Yüklenme eğrisi 12:35 12:55 13:00 zaman Talimatın MYTM tarafından iptal edilebileceği en son zaman Devrede olmayan dengeleme biriminin senkronize olup yüklenmeye başlaması için gereken süre: 5 dak. (Madde 36-e)

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Dengeleme Faaliyetlerine İlişkin Prosedür ve Formlar Geçiş Dönemi Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin uygulamasına ilişkin prosedür ve formlar TEİAŞ web sitesinde görüşe açılmıştır: DP.01 – YAL, YAT Teklif Fiyatlarının Bildirilmesi Prosedürü DP.02 – Bir Gün Sonrası için Üretim Planlama Prosedürü DP.03 – Gerçek Zamanlı Dengeleme Prosedürü DP.04 – Dengeleme Faaliyetlerine İlişkin Sonuçların PMUM’a Bildirilmesi Prosedürü

YAL, YAT Teklif Fiyatlarının Bildirilmesi

Talep Tahmininin Bildirilmesi

GÜP ve Teknik Parametrelerin Bildirilmesi

Bir Gün Sonrası Üretim Planının Hazırlanması ve Bildirilmesi

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetler 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Gün Öncesi Planlama Dengeleme birimleri tarafından karşılanacak talep belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Dengeleme birimleri tarafından karşılanacak talep belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Sistemin yük ihtiyacı belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Sistemin yük ihtiyacı belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Her bir dengeleme birimi için YAL1, YAL2, YAT1, YAT2 miktarları belirlenir.

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi TL/kWh 87.000 YAL İhtiyacı 2.000 MW 79.750 TL/kWh 79.750 72.500 65.250 TL/kWh 65.250 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 36.250 TL/kWh 36.250 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 7.250

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi YAT İhtiyacı 1.000 MW TL/kWh 87.000 79.750 72.500 65.250 58.000 TL/kWh 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 TL/kWh 43.500 36.250 29.000 TL/kWh 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 TL/kWh 14.500 MW 7.250

Saatlik Sistem Marjinal Fiyatları GÜNDÜZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PUANT 12 13 14 15 16 GECE 17 18 19 20 21 22 23 24 17:00-18:00 18:00-19:00 19:00-20:00 20:00-21:00 21:00-22:00 06:00-07:00 07:00-08:00 08:00-09:00 09:00-10:00 10:00-11:00 11:00-12:00 12:00-13:00 13:00-14:00 14:00-15:00 15:00-16:00 16:00-17:00 22:00-23:00 23:00-00:00 00:00-01:00 01:00-02:00 02:00-03:00 03:00-04:00 04:00-05:00 05:00-06:00 GÜN 1 2 3 4 … 28 29 30 31 MARJİNAL FİYAT (YAL) MARJİNAL FİYAT (YAL) MARJİNAL FİYAT (YAL) YAL1 YAL2 YAL1 YAL2 YAL1 YAL2 YAT1 YAT2 YAT1 YAT2 YAT1 YAT2 MARJİNAL FİYAT (YAT) MARJİNAL FİYAT (YAT) MARJİNAL FİYAT (YAT) Üç uzlaştırma dönemine ait (aylık) sistem dengesizlik Fiyatının hesaplanmasında baz alınan 31 gün X 24 saat = 744 adet saatlik sistem marjinal fiyatları.

Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük Talebi >GÜP 1.Saat Sistem yönü = Yük alma Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük Tahmini ve Toplam GÜP 18.000 19:00 18:00 saat MW GÜP 19.000 Yük/Talep YAL YAL/YAT Merdiveni 500 800 MW 15 25 YTL/MWh 20 1400 1.000 SMF = 25 YTL/MWh

Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük Talebi >GÜP 2.Saat Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük Tahmini ve Toplam GÜP 18.000 20:00 19:00 saat MW GÜP 18.600 Yük/Talep YAL YAL/YAT Merdiveni 500 800 MW 15 25 YTL/MWh 20 1400 600 SMF = 20 YTL/MWh

Yük Talebi >GÜP 25x1000+20x600 1000+600 SDF = =23,125 YTL/MWh DENGELEME KATILIMCI 1 DENGELEME KATILIMCI 2 DENGELEME KATILIMCI 3 GÜP 11000 İA 12600 GÜP 9000 İA 9000 GÜP 16000 İA 16000 1.Saat SMF YAL 500 25x YAL 300 YAL 200 2.Saat SMF YAL 500 20x YAL 100 Endeks 12000 Endeks 9400 Endeks 16200 EDM 1600 x23,125 22.500 YTL 37.000 YTL 9.500 YTL 5.000 YTL 25x1000+20x600 1000+600 PMUM SDF = =23,125 YTL/MWh 37.000 YTL 22.500 YTL 9.500 YTL 5.000 YTL 37.000 YTL 37.000 YTL

Yük Talebi >GÜP

Yük Atma (YAT) Teklifleri Yük Talebi < GÜP 1.Saat Sistem yönü = Yük atma Yük Atma (YAT) Teklifleri Yük Tahmini ve Toplam GÜP 19.000 03:00 02:00 saat MW GÜP YAT 18.000 Yük/Talep YAT/YAL Merdiveni 400 700 1.100 50 40 30 MW YTL/MWh 1.000 SMF = 10 YTL/MWh

Yük Atma (YAT) Teklifleri Yük Tahmini ve Toplam GÜP Yük Talebi < GÜP 2.Saat Yük Atma (YAT) Teklifleri Yük Tahmini ve Toplam GÜP MW 19.500 GÜP YAT 19.000 Yük/Talep YAT/YAL Merdiveni saat 03:00 04:00 400 700 1.100 50 30 MW YTL/MWh 40 500 SMF = 15 YTL/MWh

Yük Talebi <GÜP 10x1000+15x500 1000+500 SDF = = 11,66 YTL/MWh DENGELEME KATILIMCI 1 DENGELEME KATILIMCI 2 DENGELEME KATILIMCI 3 GÜP 12000 İA 12000 GÜP 9000 İA 9000 GÜP 17500 İA 16000 x10 YAT 300 YAT 400 1.Saat SMF x15 YAT 400 YAT 100 2.Saat SMF Endeks 11600 Endeks 8600 Endeks 16800 x11,66 EDM 1500 4.000 YTL 4.000 YTL 4.500 YTL 17.500 YTL 9.000 YTL PMUM 4.000 YTL 17.500 YTL 10x1000+15x500 1000+500 4.500 YTL SDF = = 11,66 YTL/MWh 9.000 YTL 17.500 YTL 17.500 YTL

Yük Talebi <GÜP

Gerçek Zamanlı Dengeleme Sistem arz – talep dengesinde gerçek zamanda meydana gelen değişimler: Öncelikli olarak Yan Hizmetlerden Bunu takiben Dengeleme Piyasasından karşılanır. Gerçek zamanlı YAL, YAT tekliflerinin değerlendirilmesinde Gün Öncesi Planlama ile aynı kriterler geçerlidir. Gerçek zamanlı YAL, YAT tekliflerinin değerlendirilmesinde dengeleme birimlerinin teknik parametreleri öncelik alır. Sistem İşletmecisi sistem güvenliğini temin etmek için Acil Durum Talimatları verebilir.

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması 3.1 Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı 3.2 Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.3 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.4 G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.5 Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.6 Sanal Uygulama Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Sanal Uygulama Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin sanal uygulaması, 8 Kasım 2004 günü, saat 00:00 itibariyle başlatılmıştır. Katılımcıların kayıt, teklif ve bildirimlerini www.teias.gov.tr web sayfasından “Piyasa Mali Uzlaştırma” linki kullanılarak yapılabilmelerine olanak sağlanmıştır.

Sanal Uygulama Sanal uygulama sürecine katılan katılımcılar tarafından gönderilen Yük Alma-Yük Atma (aylık üç zamanlı) Teklif Fiyatları, Günlük Üretim Programları ve Teknik Parametreleri değerlendirilerek hesaplanan; - Sistem Saatlik Marjinal Fiyatı - Ortalama Sistem Dengesizlik Fiyatı - Çeşitli Piyasa Parametreleri ile bunlara ilişkin tablo ve grafikler anılan TEİAŞ web sayfasında sürekli güncellenerek yayımlanmaktadır.

Piyasa Katılımcısı Başvuru G-DUY Web Uygulaması > Kayıt İşlemleri > Onay Öncesi İşlemler Piyasa Katılımcısı Başvuru Piyasa Katılımcı Bilgileri Lisans bilgileri Vergi Bilgileri Banka Bilgileri İrtibat Sorumlusu Bilgileri Kayıt Yetkilisi Bilgileri doldurularak kaydet butonu tıklanır. Böylece başvuru tamamlanmış olur.

- Dengeleme Birimi için standart parametrelerin girildiği ekrandır. G-DUY Web Uygulaması > Kayıt İşlemleri > Onay Öncesi İşlemler > D.Birimi Ekleme Teknik Parametreler - Dengeleme Birimi için standart parametrelerin girildiği ekrandır. - Emreamade kapasite, minimum kararlı üretim düzeyi saatlik bazda girilir. Dengeleme biriminin kapasitesine göre yüklenme hızı ve yük düşme hızı da girilip, kaydedilir.

G-DUY Web Uygulaması > Kayıt İşlemleri > Onay Öncesi İşlemler Ölçüm Sistemi Ekleme Bir UEVÇBye ait fiziksel olarak birbirine yakın ve veriş-çekiş işlevlerine göre gruplandırılan sayaçlara Ölçüm Sistemi diyoruz. Bir Ölçüm Sistemini eklerken, öncelikle hangi UEVCB’ye ait olduğu seçilir. “Ölçüm Sistemi Yerleşim Bilgileri” başlığı altındaki alanlara adres bilgileri ve sorumlu bilgileri girilir. Ardından ölçüm sistemine ait sayaçlardan sorumlu kurum, bağlantı noktası(bağlantı noktası comboda varsa oradan seçilir, yoksa “Bağlantı Noktası Fider Adı” alanına girilir), enerji durumu ve gerilim bilgileri de girilir ve kaydedilir.

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (G-DUY) ve Sanal Uygulaması Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY )Piyasa Yapısı 4.1 N-DUY için Öngörülen Piyasa Yapısı 4.2 Yeni Piyasa Yapısının Temel Taşları 4.3 Rekabetçi Enerji Piyasasının Unsurları 4.4 Elektrik Piyasası Evrimi Vizyonumuz Sözü edilecek olan yukarıdaki başlıklara ilişkin hususlar, görüşme aşamasında olup karar verilmemiş hususlardır.Taslak haline getirildiğinde kamuoyuna duyurulacaktır. http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı %0-%5 GÖ PTF Sistem İşletmecisi Tarafından %10-%15 Gün Öncesi Piyasası Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF İkili Anlaşma Fiyatları Finansal ürünler %80-%85 YAL/YAT İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi Taslak ön çalışması

N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI GÜN ÖNCESİ PİYASA %0-%5 Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme GERÇEK ZAMANLI PİYASA FİNANSAL PİYASA GÖ PTF %10-%15 Gün Öncesi Piyasası SMF SDF İkili Anlaşma Fiyatları Finansal ürünler %80-%85 İkili Anlaşmalar Ulusal enerji politikaları ve piyasa şartlarına bağlı olarak fiziksel Piyasaların kurulmasından 1-3 yıl sonra Finansal Piyasalara geçiş öngörülmektedir. YAL/YAT Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi Taslak ön çalışması

Nihai Dönemde Öngörülen Piyasa Yapısı Piyasa İşletmecisi (PMUM) Sistem İşletmecisi (MYTM) Piyasa İşletmecisi (PMUM) Vadeli İşlemler Piyasaları Dengeleme İşleminin Uzlaştırılması Dengesizliklerin Uzlaştırılması 1. Forward İşlemleri 2. Futures İşlemleri 3. Opsyon İşlemleri Spot Piyasası Dengeleme Piyasası İkili Anlaşmalar Yıllar Öncesine Kadar Bir Gün Öncesi Teslimat Günü Gerçek Zaman İki Gün Öncesi Taslak ön çalışması

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine (G-DUY) ve Sanal Uygulaması Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) Piyasa Yapısı 4.1 N-DUY için Öngörülen Piyasa Yapısı 4.2 Yeni Piyasa Yapısının Temel Taşları - Gün Öncesi Piyasası - Dengeleme Mekanizması - Tüketim Tarafının Piyasaya Katılımı - Vadeli İşlemler Piyasası 4.3 Rekabetçi Enerji Piyasasının Unsurları 4.4 Elektrik Piyasası Evrimi 5. Vizyonumuz http://www.teias.gov.tr/mali/maliuz.asp

Piyasa Yapısının Temel Taşları Dengeleme Mekanizması Tüketim Tarafının Teklif Vermesi Gün Öncesi Piyasası Sınır Ticareti Bölgesel Pazar Vadeli İşlemler Piyasası Taslak ön çalışması

İki Piyasa Kavramı: Gün Öncesi Piyasası Gün Öncesi Spot Piyasası Gerçek Zamanlı Piyasa Spot Fiyat GZ Fiyat MW YTL/MWh Dengesizlik Hesabı YTL/MWh MW Fiyat Miktar Teklif Formu Kaynak Taahhüdü Ölçülen Üretim Dengesizlik Spot Satış Sözleşmesi Fiyat (YTL/MWh) Saat 300 150 21 20 30 500 07-18 18-24 1-06 İşlem Günü - 1 İşlem Günü Fiyat / miktar teklifleri Teklifler ve iletim kapasiteleri dikkate alınarak fiyat belirlenir Bağlayıcı sözleşmeler – merkezi olmayan yük dağıtımı Mali uzlaştırma, sözleşme miktarı ve fiyat üzerinden yapılır. Fiyat=enerji fiyat +/- iletim kapasite ücreti Üretim ve tüketim taraflarının yük arttırma ve azaltma tekliflerine dayalı Gerçek Zamanlı Piyasa Dengesizlik = Sözleşme Miktarı – Ölçülen Miktarı. Mali uzlaştırma, dengesizlik miktarı ve gerçek zamanlı (GZ) fiyat üzerinden yapılır. Taslak ön çalışması

Gün Öncesi Piyasasının Amacı Şeffaf ve ayrımcı olmayan elektrik ticareti için pazar yeri Türkiye’de işlem gören elektrik için güvenilir fiyat endeksi üretmek İletim kapasitesinin kullanımını optimize etmek Komşu ülkeler ve Türkiye arasındaki ticareti kolaylaştırmak Türkiye elektrik sisteminde ilk dengeyi sağlamak için bir araç olmak Elektrik piyasasının izlenmesi için bir araç olmak Türkiye elektik piyasasındaki rekabeti teşvik etmek Taslak ön çalışması

Gün Öncesi Piyasası Prensipleri Portföy bazlı teklif verme Gün öncesi ihale bazlı Saatlik Bölgesel - Türkiye’de bir yada birden fazla fiyat bölgesi Taslak ön çalışması

İki Piyasa Kavramı: Gün Öncesi Piyasası Gün Öncesi Spot Piyasası Gerçek Zamanlı Piyasa Spot Fiyat GZ Fiyat MW YTL/MWh Dengesizlik Hesabı YTL/MWh MW Fiyat Miktar Teklif Formu Kaynak Taahhüdü Ölçülen Üretim Dengesizlik Spot Satış Sözleşmesi Fiyat (YTL/MWh) Saat 300 150 21 20 30 500 07-18 18-24 1-06 İşlem Günü - 1 İşlem Günü Fiyat / miktar teklifleri Teklifler ve iletim kapasiteleri dikkate alınarak fiyat belirlenir Bağlayıcı sözleşmeler – merkezi olmayan yük dağıtımı Mali uzlaştırma, sözleşme miktarı ve fiyat üzerinden yapılır. Fiyat=enerji fiyat +/- iletim kapasite ücreti Üretim ve tüketim taraflarının yük arttırma ve azaltma tekliflerine dayalı Gerçek Zamanlı Piyasa Dengesizlik = Sözleşme Miktarı – Ölçülen Miktarı. Mali uzlaştırma, dengesizlik miktarı ve gerçek zamanlı (GZ) fiyat üzerinden yapılır. Taslak ön çalışması

Dengeleme Mekanizması Gerçek zamanda sistemde meydana gelen değişikleri (ünite devre dışı kalması, sistem kısıt oluşması, acil durumlar vb.) doğrultusunda Sistem İşletmecisi, önce yan hizmetleri sağlayan katılımcılarına daha sonra Dengeleme Birimlerine Yük Alma ve/veya Yük Atma talimatlar göndererek arz ve talebi gerçek zamanlı dengeler. Taslak ön çalışması

Dengeleme Prensipleri Denge Sorumluluğu – planlama aşaması Üretim İkili anlaşma alımı Gün Öncesi Piyasası Alımı İthalat Tüketim İkili anlaşma satışı Gün Öncesi Piyasa Satışı İhracat Gerçek Zamanda denge sorumluluğu yoktur. Gerçek zamanda en az ucuz olan dengeleme kaynaklarının kullanılması Her piyasa katılımcısının değil, tüm piyasanın dengelenmesi Tek gerçek zamanlı fiyat : Maliyetleri gereğinden fazla karşılama yoktur. Düşük risk Taslak ön çalışması

Fiyat Hesaplama Prensipleri Saatlik fiyat, birleştirilmiş alım tekliflerinin birleştirilmiş satış tekliflerini dengelediği seviyede sabitlenmiş olur. Birleştirilmiş price MWh fiyat participant 4 participant 3 participant 2 participant 1 ! Arz ve talebin eşitlendiği noktadaki denge fiyatı Katılımcı 1 Katılımcı 2 Katılımcı 3 Katılımcı 4 Taslak ön çalışması

Planlama Sistem İşletmecisi Birleştirilmiş Programlar Yük Tahmini Üretici 1 Üretici N Otoprodüktör 1 Otoprodüktör N Üretim Programları: İkili anlaşmalar ve Gün Öncesi Piyasası satışları Gerçek zamanlı dengeleme teklifleri Primer yedekler Hızlı yedekler Sistem İşletmecisi Birleştirilmiş Programlar Yük Tahmini 18000 Program Yük tahmini 17000 16000 MWh 15000 14000 13000 12000 Taslak ön çalışması Zaman (saat) Time

Üretim / tüketim eşleştirilmesi Ayarlanmış program 15 dakikalık ayarlamalar MW Ayarlanmamış program Zaman Uzlaştırma – her saat Yük değişimleri – sürekli Üretim planlamasının iyileştirilmesi ihtiyacı Ayarlanmış Planlama: Planlama aşaması 15 dakikalık ayarlamalar: Gerçek zaman aşaması Taslak ön çalışması

Gerçek Zamanlı Piyasa Planlanmış Üretim Gerçekleşen Tüketim MWh 18000 Planlanmış Üretim 17000 Gerçekleşen Tüketim 16000 MWh Planlanmış Tüketim 15000 14000 13000 Zaman 12000 Planlama aşamasındaki dengesizlik, planlanan üretim ve yük tahmini arasındaki farka eşittir. Gerçek zamanlı dengesizlik, üretim/ithalat için gerçekleşen değerler ve tüketim/ihracat için gerçekleşen değerler arasındaki farka eşittir. Gerçek zamanlı kısıt yönetimi Arıza durumları 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Taslak ön çalışması

Dengeleme Piyasasında Fiyatların Oluşumu Fiyatlar, “doğal” piyasa koşullarında oluşmalıdır. Böylece ; - Tüketicilerin , tüketim miktarı ve tasarruf konusunda - Üreticilerin , üretim miktarı ve yatırım konusunda doğru kararlar almasını sağlayacak sinyaller verebilir , bu anlamda piyasanın gerçek arz-talep durumunu yansıtabilir. Taslak ön çalışması

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması Nedir? Piyasa fiyatlarında meydana gelen/gelebilecek değişikliğe tüketim tarafının karşılık/tepki verebilmesidir. Talep Azaltma (Yük atma), Yük Kaydırma (Örneğin, Puant’tan Gece’ye), Kaynak Değiştirme (Alternatif yakıt ve/veya kendi üretimi) Talebin, piyasa fiyatına tepkisi “elastisite” ile ölçülür. Taslak ön çalışması

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı 2002 yılında PJM, ABD piyasasında tüketim tarafı katılımı saatlik fiyatları %12’den fazla düşürmüştür. Kaliforniya krizi esnasında tüketim tarafının zamanında %5 oranında tüketimini azaltarak piyasaya katılmış olsaydı en yüksek toptan satış fiyatını %50 oranında düşürebilirdi. Perakende tarafındaki 10%’luk yük azalması 1998/99’da ABD Midwest’te yaşanan aşırı fiyat yükselmesini %60 oranında önleyebilirdi. Kaynak: IEA (Uluslararası Enerji Ajansı) Taslak ön çalışması

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı Türkiye’de tüketim tarafı fiyata tepki vermek suretiyle %10’lık talep azaltması toptan satış elektrik fiyatını en az %25 oranında indirebilir. 2004 Yılı Ani puant: 23.485 MW Marjinal Maliyet: 65.0 YTL/MWh %10’lık Talep Azalması: 21.137 MW Marjinal Maliyet: 48.0 YTL/MWh Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı Taslak ön çalışması

Sonuç olarak ... Arz sıkışması durumunda tüketim tarafının piyasaya katılması piyasa verimliliğini arttıracaktır. Altyapının daha verimli kullanımı, son tüketici fiyatlarının düşmesi,arz güvenliğinin artması ve daha az kısıtlı piyasalar için tüketim tarafının piyasaya katılımı önemli bir kaynaktır. Tüketim tarafının eşit ve verimli bir şekilde piyasaya katılması için piyasa tasarımı ve düzenleme politikaları önem arz etmektedir. Teknik ve teknolojik altyapının (sayaç, uzaktan okuma vs.) yeterli bir seviyede olması tüketim tarafının piyasaya katılması için ön koşuldur. Taslak ön çalışması

Teminat Gereksinimleri Katılımcılar Gün Öncesi Piyasası’nda ticaret yapabilmek için güvence sağlamalıdır. Teminat; - Nakit olarak, - Banka garantisi olarak sağlanabilir. Teminat, katılımcıların ödeme yapmamasına karşı Piyasa İşletmecisi’nin riskini güvence altına alır. Taslak ön çalışması

İkili Anlaşma Bildirimi Teminatlar Piyasa katılımcılarının uzlaştırmaya ilişkin yükümlülüklerine karşılık teminat verme zorunluluğu vardır. Piyasa katılımcılarının kayıt işlemleri ve uzlaştırmaya esas ikili anlaşma bildirimleri ile riske maruz değerlerinin değişmesi durumunda verdikleri teminatları güncellemeleri gerekmektedir. İkili Anlaşma Bildirimi Satış Alış Veriş Çekiş Kapasite Risk Bir piyasa katılımcısının ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeme riski; - çekiş kapasitesi ve - satışa ilişkin ikili anlaşma bildirimlerinin büyüklüğü ile orantılıdır. Taslak ön çalışması

Teminat N-DUY uygulamasında PMUM, TEİAŞ adına, katılımcılardan, uzlaştırmaya ilişkin yükümlülüklerine karşılık teminat alır. Teminatın sağlanamaması halinde, uzlaştırmaya esas veriş-çekiş birimi kaydı ve uzlaştırmaya esas ikili anlaşma bildirimi işlemleri tamamlanmaz. Teminatlarla ilgili tüm masraflar ilgili katılımcı tarafından karşılanır. Taslak ön çalışması

Rekabetçi Enerji Piyasasının Unsurları Piyasa oyuncuları Üretim Şirketleri Dağıtım Şirketleri Toptan ve Perakende Satış Şirketleri İletim Şirketi Sistem Operatörü ve Mali Uzlaştırma Merkezi Alt Piyasalar İkili Anlaşmalar Piyasası Dengeleme Piyasası Gün Öncesi Piyasası Gerçek Zamanlı Dengeleme Piyasası Düzenleyici Unsurlar Kanunlar, Yönetmelikler ve Tebliğler Düzenleyici Kurum Temel Özellikleri Piyasa faaliyetlerinin çeşitliliğine göre birbirinden farklı piyasa oyuncuları mevcuttur. Devletin piyasadaki rolü piyasa oyuncularının piyasada etkin bir şekilde faaliyetlerini gerçekleştirebilmelerinin sağlamakla sınırlıdır. Piyasa oyuncuları faaliyetlerini gerçekleştirmeleri sırasında ikili anlaşmalar, dengeleme mekanizması vb. gibi bir takım enstrümanlara ihtiyaç duymaktadırlar. Piyasa oyuncularının birbiri ile ve piyasa ile ilişkileri kanunlarla ve düzenleyici kurum tarafından denetlenmektedir.

Rekabetin Önemi Piyasada rekabetin olmadığı ve piyasanın bir iki firmadan oluştuğu düşünüldüğünde ise, bu firmalar tekel konumunda olacağından fiyatları aşırı derecede artırabilecek, bunun sonucunda ikili anlaşmaların sayısında azalma olabilecek ve tüm katılımcılar ürettikleri elektriği sistem dengesizliğine vermek isteyeceklerdir.Bu da sistemde aksamalara neden olacaktır. Bu nedenlerden dolayı üretim, iletim ve dağıtımın tüm aşamalarında rekabetin artırılması maliyeti düşürücü,etkinliği artırıcı etkiler yapacaktır ve bu da fiyatların düşmesine neden olacaktır.

Piyasa Katılımı Zaman Çizelgesi Bir gün öncesine kadar Bir gün öncesi Gerçek zaman Dengeleme talimatları Fiyat riskine karşı koruma ve Elektrik portföyünün finansal optimizasyonu Gerçek zaman için kendi günlük üretim programının hazırlanması Elektrik portföyünün fiziksel optimizasyonu Uzun Vadeli Yatırım Teşviki ve Arz Güvenliği Üretim Optimizasyon Sistem Güvenliği

G-DUY ve NİHAİ DUY Karşılaştırılması Taslak ön çalışması

Vizyonumuz 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile belirlenen hedeflere ulaşmak üzere; Elektrik sektöründe verimi arttırmak ve maliyeti düşürmek üzere rekabeti teşvik etmek Elektrik arz güvenliğini ve istikrarı sağlamak Sektörün mali sürdürülebilirliğini sağlamak için maliyet esaslı fiyatların oluşacağı mekanizmaları oluşturmak Özel sektörün piyasaya katılması ve yatırım yapmasını sağlayacak,arz talep dengesini yansıtan uzun dönemli fiyat sinyalleri verecek mekanizmalar oluşturmak Talep tarafının piyasaya katılımını ve fiyat tepkisini sağlayacak mekanizmalar oluşturmak

N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı %0-%5 Gerçek Zamanlı SMF GÖ PTF Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme İkili Anlaşma Fiyatları %10-%15 Gün Öncesi Piyasası Finansal ürünler %80-%85 YAL/YAT İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi Taslak ön çalışması

Vadeli İşlemleri Piyasası Vadeli İşlemler Piyasası, ilerdeki bir tarihte elektrik teslimatının yapılması için yapılmış olan sözleşmelerin alınıp satıldığı piyasalardır. İdeal piyasa koşullarında oluşan günlük fiyatlar, gelecekte oluşması mümkün olan fiyatlar hakkında bir fikir vermektedir. Ancak ileriye yönelik fiyatların oluşması ve gelecekteki fiyat değişimlerinin doğurduğu risklerden korunma ihtiyacı son derece önemlidir. Bu ihtiyacın karşılanabilmesi için Vadeli İşlemler Piyasaları en uygun piyasalardır. Neden Vadeli İşlemler Piyasası? Piyasa katılımcılarının fiyat riskinden korunmak için gereken risk yönetimi enstrümanları sunmak, dolayısıyla fiyat istikrarı sağlamak Uzun vadeli kapasite yatırımı teşvik etmek Vadeli İşlem Piyasalarında forward, futures ve opsiyon işlemleri yapılmaktadır.

Forward ve Futures Sözleşmeler Arasındaki Farklar 1. Sözleşme Koşulları Forward sözleşmesine konu olan elektriğin miktarı, teslimat tarihleri ve sözleşme koşulları taraflar arasında serbestçe belirlenir. Futures sözleşmelerinde, sözleşmeye konu elektriğin miktarı, teslimat tarihleri ve sözleşme koşulları standarttır. 2. Sözleşme Tarafları Herhangi iki taraf arasındaki özel Bir sözleşmedir. Müşteri ile Takas Kurumu Arasındaki standart bir sözleşmedir. 3. Likidite/İkinci El Piyasası Forward sözleşmenin ikinci el piyasası yok sayılacak kadar sığdır. Futures sözleşmeler piyasada kolayca el değiştirebilir. 4. Uzlaştırma (kazanç veya kayıp) Forward sözleşme pozisyonundan doğan kazanç veya kayıp sadece elektirğin teslimat günü gerçekleşir. Futures sözleşmelerde günlük netleştirme (mark-to-market) uzlaştırması yapıldığından kazanç veya kayıp günlük olarak gerçekleşir. 5. Teminat Forward sözleşmelerde teminatlar sözleşmenin yapıldığı tarihte bir Kere belirlenir. Futures sözleşmelerde teminatlar günlük fiyat hareketini yansıtacak şekilde güncellenir.

Futures Uzlaştırması Futures sözleşmelerinin uzlaştırması Günlük olarak günlük netleştirme (mark-to-market) (Gün sonunda oluşan kapanış fiyatına göre marjin hesap bakiyelerinin yeniden düzenlemesidir) uzlaştırması; Sözleşmenin teslimat tarihinden sonra nihai spot referanslı nakdi uzlaştırmadan oluşur. Günlük netleştirme (mark-to-market) uzlaştırması her bir sözleşmenin piyasa fiyatının günlük değişimden doğan kazanç veya kaybı kapsamaktadır. Sözleşmenin sona erdiği tarihinde yapılan nihai uzlaştırma ise teslimat tarihindeki spot fiyat ile futures sözleşmenin en son kapanış fiyat arasındaki farkı kapsamaktadır.

Futures Uzlaştırması Futures İşlem Dönemi Teslimat Dönemi Futures Piyasa Fiyatı 288 Sözleşme Fiyat Nihai Uzlaştırmada Elde Etti 285 275 Günlük Netleştirme 270 270 Uzlaştırmada elde Spot Fiyat 260 etti Spot Piyasadaki Maliyeti Net Maliyet Bir Saat Zaman +10 +5 -5 +15 +3 Günlük Netleştirme Uzlaştırması Nihai Uzlaştırma

Opsiyon İşlemleri Opsiyon İşlemleri ile elektriğin belirli bir süre içinde, belirli bir fiyata satın alma veya satma hususunda satıcı tarafından alıcıya hak tanınmış olmaktadır. Opsiyon Sözleşmesi satın alan bir katılımcı kullanım fiyatı denilen belirli bir fiyat üzerinden, Opsiyon İşlemi yaparak kaybının en fazla ne kadar olabileceğini bilmektedir. Opsiyon İşlemleri alıcı tarafa yükümlülük getirmez fakat hak verir. Bu hakkı satın almak için Opsiyon alan taraf Opsiyon satan tarafa piyasa koşullarında arz ve talebe bağlı olarak oluşan opsiyon primi öder. Opsiyon alan bir yatırımcı alım yada satım hakkını kazançlı ise kullanacak, kazançlı değil ise kullanmayacaktır. Buna karşın, Opsiyon satan taraf ise yükümlülük altındadır. Opsiyon satın alan tarafın hakkını kullanmak istemesi durumunda satan taraf yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır. Opsiyon satın alan yatırımcı kaybının en fazla ödediği opsiyon primi kadar olacağını bilirken, Opsiyon satan tarafın riski sınırlı değildir.