İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:7

Döviz Piyasası

Döviz Piyasası 1. Spot döviz kuru 2. Vadeli forward döviz kuru 3. Kurun değerlenmesi 4. Kurun değer kaybetmesi Kur değerlenir, ülkenin mallarının fiyatları dışarıda ve ithal malların fiyatları . 1. Yerli işletmelerin rekabet gücünü azaltır. 2. Yerli tüketicilerin tüketim gücünü arttırır.

Uzun Vadede Döviz Kurları Uzun Vadede Döviz Kurları Nasıl Belirlenir ? Alternatif açıklamalar: Tek Fiyat Kanunu Satın Alma Gücü Paritesi

Tek Fiyat Kanunu Farklı ülkelerde üretilen özdeş mallar tek bir fiyata sahip olmalıdır. Örnek: Amerikan çeliği ton başına $100, Japon çeliği ton başına 10,000. Eğer kur E= 50 yen/$ ise o zaman fiyatlar: Amerikan Çeliği Japon Çeliği ABD’de $100 $200 Japonya’da 5000 yen 10,000 yen Eğer kur E= 100 yen/$ ise o zaman Amerikan Çeliği Japon Çeliği ABD’de $100 $100 Japonya’da 10,000 yen 10,000 yen Tek fiyat kanunu  E = 100 yen/$

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) SAGP Yerli fiyat seviyesi 10% , yerli para kuru 10% 1. Tek fiyat kanununun genel fiyat seviyesine uygulanmasıdır. 2. Uzun dönemli kur hareketleri açısından kimi zaman açıklayıcı olmakla beraber, kısa vade için zayıf bir habercidir. SAGP Yaklaşımının Sorunları 1. Her iki ülkedeki tüm mallar özdeş değildir: Örn. Toyota ve Chevy. Dolayısıyla aynı fiyata sahip olmaları gerekmez. 2. Fiyatları ülke genel fiyat seviyesine yansıyan birçok mal ve hizmet ülkeler arası ticaret edilmemektedir: konut, toprak, saç taraşı, lokanta fiyatları. Dolayısıyla bu mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişim genel fiyat seviyesinin artmasına neden olsa dahi kura etkisi çok sınırlı olacaktır.

SAGP: ABD ve İngiltere SAGP Teorisine göre bir ülkedeki CPI yükseliyorsa ülke parasının değer kaybetmesi gerekir. 1973-99 arası İngiltere’de fiyatlar yüzde 85 artarken sterlin dolar karşısında yüzde 45 değer yitirmiştir. Teorinin öngördüğünden (yüzde 85) daha düşük.

Uzun Vadede Döviz Kurunu Etkileyen Faktörler Temel Prensip: Eğer bir etken yabancı mallara göre yerli malların talebini arttırıyorsa , ülkenin para birimi değerlenir, E .

Kısa Vadede Döviz Kurları Uzun vadede döviz kurlarının seyrinde ülkelerin ithalat ve ihracat rakamları etkili olurken kısa vadede varlık piyasası yaklaşımı (alternatif varlıkların getirisi) ön plana çıkarılmaktadır. Bir yıl gibi kısa vadede elde yerli veya yabancı varlık tutulmasına ilişkin kararlar döviz kurunun belirlenmesinde dış ticaret dengesinden daha büyük rol oynarlar. Kısa vadede döviz kurunun belirlenmesine dair temel yaklaşım: - Faiz Paritesi Koşulu

Yerli ve Yabancı Mevduatların Beklenen Getirisi Mevcut dolar ve Euro mevduatlarının sürdürülebilmesi için ikisinin de beklenen getirileri arasında fark olmamalıdır. ABD yerli ülke: Yerli banka mevduatları dolar cinsinden. iD=dolar mevduatının faizi, iF= Euro mevduatının faizi (Eet+1 – Et)/Et= Dolar/Euro kur kazancı Bireylerin Beklenen Getirileri (Re) Francois (Avrupalı) Al $ Mevduatı iD + (Eet+1 – Et)/Et iD Euro Mevduatı iF iF – (Eet+1 – Et)/Et Göreli Re iD – iF + (Eet+1 – Et)/Et iD – iF + (Eet+1 – Et)/Et

Faiz Paritesi Koşulu Sermaye mobilitesinin olduğu bir ortamda $ ve Euro mevduatlar tam ikamedir. Euro mevduatlarının yıllık faizi doların değerindeki beklenen artış ile dolar mevduatlarının faizinin toplamına eşit olacaktır. iD = iF – (Eet+1 – Et)/Et Örnek: Eğer iD = 10% ve $ ‘ın değerindeki beklenen artış, (Eet+1– Et)/Et, = 5%  iF = 15%

RF (Yabancı Paranın Getirisi) Eğrisinin Türetilmesi Varsayalım ki, iF = 10%, Eet+1 = 1 euro/$ Noktalar: A: Et = 0.95, RF = .10 – (1 – 0.95)/0.95 = .048 = 4.8% B: Et = 1.00, RF = .10 – (1 – 1.0)/1.0 = .100 =10.0% C: Et = 1.05, RF = .10 – (1 – 1.05)/1.05 = .148 = 14.8% RF eğrisi bu noktaları birbirine bağlar ve yukarı doğru eğimlidir çünkü Et yükseldikçe yabancı paranın (F) değerindeki artış beklentisi , RF  RD Eğrisinin Türetilmesi Noktalar B, D, E, RD = 10%: yatay eksene dik bir eğridir.

Döviz Piyasasında Denge E* noktasında RD = RF Eğer Et > E*, RF > RD, $ satılır, Et  Eğer Et < E*, RF < RD, $ alınır, Et 

RF Eğrisinin Kayması Aşağıdaki durumlarda RF sağa kayar 1. iF : çünkü her Et değeri için RF , yerli para değer yitirir. 2. Eet+1 : Her Et değerindeki RF  Eet+1  neden olabilecek faktörler 1) Yurt içi P , 2) Tarife ve Kotalar  3) İthalat, 4) İhracat , 5) Verimlilik 

RD’nin Kayması RD’nin sağa kayması 1. iD ; çünkü her Et değeri için RD  Yurt içi e sabit varsayılır, böylece yurt içi reel faizler 

RF ve RD’yi Kaydıran Faktörler

e  Nedeniyle i  Artışına Tepki 1. e , Eet+1 , yabancı para kurunda F artış beklentisi, RF sağa kayar. 2. iD , RD sağa kayar Ama e  > iD  için, yurtiçi reel faiz oranı , Eet+1  iD   RF sağa > RD sağa ve Et 

Ms  Etkisi 1. Ms , P , Eet+1  yabancı paranın değerlenmesi beklentisi , RF sağa kayar. 2. Ms , iD , RD sola kayar, 2 noktasında denge oluşur ve Et  Paranın yansızlığı ilkesince uzun vadede para arzındaki bir seferlik artış fiyat düzeyinde de aynı düzeyde artışa neden olacak, reel para arzı sabit kalacak, böylece nominal ve reel faizler sabit kalacaktır. Dolayısıyla, 3. Uzun vadede, iD eski seviyesine döner , RD tekrar sağa kayar , 3 noktasında denge oluşur. Bu durum döviz kurunda hedef aşımı (overshooting) olarak da tanımlanır.

Döviz Kurları Neden Fazla Dalgalanmaktadır? 1. Gelecekteki kura dair beklentilerin Eet+1 dalgalanması. 2. Döviz Kurunda Hedef Aşımı : Para arzının arttırılması kısa vadede uzun vadeye göre kurun daha fazla düşmesine neden olur. Alternatif açıklama: Kısa vadede yurt içi faiz oranları düştüğünde döviz piyasasındaki dengenin oluşması için yabancı mevduatlardan beklenen getirinin düşmesi gerekir. Dolayısıyla yabancı mevduat faizlerinin düşmesi ya da yabancı paranın değer kaybetmesi beklenecektir. Yurt dışı faiz oranlarını verili olarak alırsak bu durum yerli paranın (dolar) değerlenmesi beklentisini doğuracaktır. Bu da ancak cari döviz kurunun uzun vadeli değerinin altına düşmesiyle mümkündür.