SIFATLARDA YAPI BASİT SIFATLAR TÜREMİŞ SIFATLAR BİRLEŞİK SIFATLAR a) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar b) Kurallı Birleşik Sıfatlar www.edebiyatogretmeni.net

1) Basİt SIfatlar:  Yapım eki almamış ya da bir başka sözcükle birleşmemiş, kök halindeki sıfatlardır.  Örnek: Doğru söze ne denir? Karşıda, tombul çocuğun yanında bekliyor. Kara Kitap, Orhan Pamuk’un romanıdır. Evi iki arkadaş birlikte soymuş. 

2) Türemİş Sıfatlar:  Yapım eki alan sıfatlardır.Genellikle fiil ve isimlere yapım eki getirilerek yapılır.  Örnek: Ürkek güvercinler, çatılara tünemişti. İşveren, parasız işçi çalıştırmak istiyordu. Yakup Kadri, Kiralık Konak’ta yanlış batılaşmayı eleştirir. Tuzlu ayran, tansiyonu yükseltir. Genç kız, yükselen dalgalara kapılarak azgın denizde kaybolmuş. 

3) BİRleşİk SIfatlar:  En az iki sözcüğün birleşmesinden meydana gelen sıfatlardır.Birleşik sıfatlar iki şekilde oluşturulur:  1) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar 2) Kurallı Birleşik Sıfatlar

1)Anlamca kaynaşmIş bİrleşİk sIfatlar: Sözcüklerin zamanla anlam yönünden kaynaşmasıyla oluşan sıfatlardır.Bu sıfatlar her zaman bitişik yazılır.  Örnek: Külyutmaz öğretmen, kopyacıları yakaladı. boşboğaz insanlar , uyurgezer adam , birçok memur , hiçbir başarı , biraz ekmek , açıkgöz öğrenci …

2)KurallI bİrleşİk sIfatlar: Bu sıfatlar belirli kurallarla oluşan birleşik sıfatlardır.Anlam kaynaşması olmadığı için ayrı yazılırlar.Kurallı birleşik sıfatlar şu şekilde oluşur:  a) Bir sıfat tamlamasının sonuna “-lı, -lık, -sız (isimden sıfat yapım eki)” eklerinden biri getirilerek oluşturulabilir.  Örnek: geniş odalı ev , üç günlük dünya , beş parasız adam 

KurallI bİrleşİk sIfatlar b) Sıfat tamlamasında sıfatla ismin yeri değiştirilip isme iyelik eki (-i) eklenerek yapılır.  Örnek: kırık kanatlı kuş=kanadı kırık kuş temiz kalpli kişiler= kalbi temiz kişiler geniş avlulu ev= avlusu geniş ev yeşil gözlü kız= gözü yeşil kız 

Unutma! Deyimler, ikilemeler, fiilimsi ve edat grupları… tüm sözcük öbekleri bir ismi niteleyip sıfat oluşturursa yapı bakımından birleşik sıfat olur.  Örnek: abuk sabuk laflar                    rüzgarda savrulan saçlar             günlük güneşlik hava aygın baygın bakışlar     üç aylık bebek                       gözden uzak sevgili                      parasız pulsuz damat burnu havada genç                      halden anlayan dost   kiraz gibi dudaklar 

Unutma! Belirtili ve belirtisiz isim tamlamaları ile sıfat tamlamaları da bir ismi niteleyebilir.  Örnek: gümüş rengi araba             amcamın oğlu Mehmet kar beyaz elbise                 üç kasa domates kül rengi bulutlar 

cümledekİ sIfatlarI İnceleyelİm… Eski bir kitabın yaprakları arasında unutulmuş kuru bir gül buldu. 

cümledekİ sIfatlarI İnceleyelİm… gül: isim bir gül: belgisiz sıfat kuru bir gül: niteleme sıfatı eski bir kitabın yaprakları arasında unutulmuş kuru bir gül kitap:isim bir kitap: belgisiz sıfat eski bir kitap: niteleme sıfatı eski bir kitabın yaprakları: B.li İ.T. unutulmuş: sıfat-fiil eski bir kitabın yaprakları arasında unutulmuş: sıfat-fiil grubu

cümledekİ sIfatlarI İnceleyelİm… Eski bir kitabın yaprakları arasında Nit. s.(basit) Belgisiz s.(basit) sıfat-fiil grubu(birleşik sıfat) unutulmuş kuru bir gül Niteleme S.(basit) Belgisiz S.(basit) isim buldu. 

değerlendİrme 1.Yazdığım hiçbir şeyi, yanlış da olsa silmezdim. I      Birçok konuda aynı görüşü paylaşıyoruz seninle.         II      Güle biraz su verince, gülün canlanması gerekiyordu.              III      Bu bilgilere kimi kitaplarda da rastlayabilirsiniz.                        IV      Çoğu günler, çocuklara masal anlatırlardı yaşlı kadınlar.         V    Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangileri basit sıfattır? A)I ve II B)I ve III C)II ve IV D)IV ve V E)II ve V

değerlendİrme 1.Yazdığım hiçbir şeyi, yanlış da olsa silmezdim. I      Birçok konuda aynı görüşü paylaşıyoruz seninle.         II      Güle biraz su verince, gülün canlanması gerekiyordu.              III      Bu bilgilere kimi kitaplarda da rastlayabilirsiniz.                        IV      Çoğu günler, çocuklara masal anlatırlardı yaşlı kadınlar.         V    Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangileri basit sıfattır? A)I ve II B)I ve III C)II ve IV D)IV ve V E)II ve V

değerlendİrme 2. “Kimi zaman sıfat tamlamaları kalıplaşarak birleşik isim oluşturur.” Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu tür bir durum yoktur? A)Sıradağlar, Akdeniz bölgesini boydan boya kaplar. B)Yenilik arayışı olan sanatçılarımız hep bu yüzyılın sanatçılarıdır. C)Ortaçağ, Batı’da bilimin ve felsefenin gelişmediği bir çağ olmuştur. D)Koşuklar, daha çok aşkı ve ilkbahar sevincini anlatırdı. E)Evleri sarıp sarmalayıp gelinduvakları, çiçek açmıştı.

değerlendİrme 2. “Kimi zaman sıfat tamlamaları kalıplaşarak birleşik isim oluşturur.” Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu tür bir durum yoktur? A)Sıradağlar, Akdeniz bölgesini boydan boya kaplar. B)Yenilik arayışı olan sanatçılarımız hep bu yüzyılın sanatçılarıdır. C)Ortaçağ, Batı’da bilimin ve felsefenin gelişmediği bir çağ olmuştur. D)Koşuklar, daha çok aşkı ve ilkbahar sevincini anlatırdı. E)Evleri sarıp sarmalayıp gelinduvakları, çiçek açmıştı.

değerlendİrme 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ikileme farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Otur sana her şeyi bir bir anlatacağım. B)Enine boyuna düşündüm ve karar verdim. C)Son gün sazlı sözlü bir eğlence düzenlemişler. D)Halının üstüne boylu boyunca uzanmıştı. E) Adamcağız, utana sıkıla yanımıza geldi.

değerlendİrme 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ikileme farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Otur sana her şeyi bir bir anlatacağım. B)Enine boyuna düşündüm ve karar verdim. C)Son gün sazlı sözlü bir eğlence düzenlemişler. D)Halının üstüne boylu boyunca uzanmıştı. E)Adamcağız, utana sıkıla yanımıza geldi. (A,B,D,E seçeneklerinde zarf, C’de sıfat)

değerlendİrme 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat kullanılmamıştır? A) Beş parasız adam size nasıl yardım etsin? B)Yüzü yanık bir adam yanına yaklaştı. C)Şu kırmızı kazaklı kız, arkadaşın mı? D)Geniş ve dümdüz ova uzanıyor önümüzde. E) Arka sıradaki öğrenciler dikkatle dinliyorlar.

değerlendİrme 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat kullanılmamıştır? A) Beş parasız adam size nasıl yardım etsin? B)Yüzü yanık bir adam yanına yaklaştı. C)Şu kırmızı kazaklı kız, arkadaşın mı? D)Geniş ve dümdüz ova uzanıyor önümüzde. E) Arka sıradaki öğrenciler dikkatle dinliyorlar.

değerlendİrme 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük isim tamlamasını belirten bir sıfattır? A) Karanlık gecelerin sabahı bir başka olur. B) Derste birkaç sınav sorusu çözdü öğretmenimiz. C) Saçlarının sarı ışıltılarına vurulmuş çocuk. D)Uzun kış gecelerinde masallar anlatırdı büyükannem bize. E) Serin bir eylül günü parkta tanışmıştık onunla.

değerlendİrme 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük isim tamlamasını belirten bir sıfattır? A) Karanlık gecelerin sabahı bir başka olur. B) Derste birkaç sınav sorusu çözdü öğretmenimiz. C) Saçlarının sarı ışıltılarına vurulmuş çocuk. D)Uzun kış gecelerinde masallar anlatırdı büyükannem bize. E) Serin bir eylül günü parkta tanışmıştık onunla.

değerlendİrme 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir belgisiz sıfat, bir belirtisiz isim tamlamasının sıfatı olarak kullanılmıştır? A) Kaç ay, kaç yıl geçti aradan; hâlâ değişmedi bu huyu. B) Yorgun insanların halinden anlamaz mısın? C) Şubat ayı hiçbir yıl bu kadar soğuk geçmemişti. D)Bize hiçbir açıklama yapmadan çekip gitti. E) Programa birkaç sinema eleştirmeni de katılmıştı.

değerlendİrme 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir belgisiz sıfat, bir belirtisiz isim tamlamasının sıfatı olarak kullanılmıştır? A) Kaç ay, kaç yıl geçti aradan; hâlâ değişmedi bu huyu. B) Yorgun insanların halinden anlamaz mısın? C) Şubat ayı hiçbir yıl bu kadar soğuk geçmemişti. D)Bize hiçbir açıklama yapmadan çekip gitti. E) Programa birkaç sinema eleştirmeni de katılmıştı.

değerlendİrme 7. “Güzel” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerden hangisinde sıfat olarak kullanılmıştır? A) Buradaki güzelliği dünyanın hiçbir yerinde göremezsin. B) Güzel güzel konuşurken birden kalkıp gitti. C) Bunca güzel elbisen varken neden hep kot giyiyorsun? D) “Güzelliğinizi neye borçlusunuz?” diye ona sorarlar hep. E) Dersin sonunda müdürün sürpriz yapması çok güzeldi.

değerlendİrme 7. “Güzel” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerden hangisinde sıfat olarak kullanılmıştır? A) Buradaki güzelliği dünyanın hiçbir yerinde göremezsin. B) Güzel güzel konuşurken birden kalkıp gitti. C) Bunca güzel elbisen varken neden hep kot giyiyorsun? D) “Güzelliğinizi neye borçlusunuz?” diye ona sorarlar hep. E) Dersin sonunda müdürün sürpriz yapması çok güzeldi.

değerlendİrme 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması özne göreviyle kullanılmıştır? A) Gece lambasını karanlık odaya götürmelisin. B)Bazı sorular öğrencilerin moralini bozuyor. C)Serkan’ın araba tutkusu birkaç öğrenciyi de etkiledi. D)Onur’la dün büyük bir mağazada karşılaştık. E) Nilay’ın köpeği evdeki bütün koltukları yırtmış.

değerlendİrme 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması özne göreviyle kullanılmıştır? A) Gece lambasını karanlık odaya götürmelisin. B)Bazı sorular öğrencilerin moralini bozuyor. C)Serkan’ın araba tutkusu birkaç öğrenciyi de etkiledi. D)Onur’la dün büyük bir mağazada karşılaştık. E) Nilay’ın köpeği evdeki bütün koltukları yırtmış.

  Sema SAZCI Vali Muammer Güler Anadolu Öğretmen Lisesi