Proje Yönetimi ve Etik Siyasal Araştırma Projeleri Örneği Selim Oktar, STRATEJİ|MORI Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Emre Erdoğan, Proje Yöneticisi

İki Soru: Etik nedir? İnsanlar neden etik kurallara uygun davranırlar? “Doğru Nedir?” “Doğru İş Nasıl Yapılır? İnsanlar neden etik kurallara uygun davranırlar? Sunumumuz

Sorumuza İki Farklı Yaklaşım: Doğal/Dini Yaklaşım İnsanlar neden Etik kurallara uygun davranırlar? Sözleşme Yaklaşımı

Doğal/Dini Yaklaşım Toplumun ve doğanın bazı özellikleri bulunmaktadır, bireyler de bu özelliklere uyum sağlamalıdır. Aristo: “Yasa tutkulardan arınmış akıldır” Eflatun: “Bilgi erdemdir. Akıl, vücudun ihtiyaçlarını kontrol etmelidir” Cicero: “Ahlaksız davranışlar kişiliği bozar. Hedonizm, zevk ve sefa düşkünlüğü kişisel uyumumuza zarar verir” Bireyler kurallara uymazlarsa cezalandırırlar. Bu cezanın büyüklüğü onları ahlaksızlıktan caydırır.

Sözleşme Yaklaşımı: Bireyler daha iyi bir toplumda yaşayabilmek için haklarından feragat ederler. “Özgürlüğümüz, başkasının özgürlüğünün başladığı yerde biter”. İnsanlar neyin toplum için iyi olduğunu bilirlerse, o kurallara uygun davranırlar. İnsanları etik kurallara uygun davranmaya itecek güç, eğitimdir.

Etik Sorununa Oyun Teorisi Yaklaşımı Tutuklunun İkilemi: “Siz ve herhangi bir duygusal bağınız olmayan ortağınız bir suç işliyorsunuz. Yakalanıyorsunuz ve karakolda ayrı hücrelerde gözaltına alınıyorsunuz. Bölge savcısı size geliyor ve ortağınıza da teklif ettiğini söylediği şöyle bir öneri getiriyor: ‘İkiniz için de bazı kanıtlarımız var ve ikiniz de diğeri hakkında bir suçlamada bulunmazsa, birer yıl hapiste yatacaksınız. Eğer, sen suçu işlediğini ve ortağının da seninle beraber olduğunu itiraf edersen, işbirliği yaptığın için seni serbest bırakacağız ve o hapiste üç yıl yatacak. Doğal olarak o itirafta bulunursa ve sen susarsan, üç yıl hapiste yatan sen olacaksın, o da hemen hapisten çıkacak. Eğer ikiniz de itiraf ederseniz, ikiniz de ikişer yıl hapiste yatacaksınız’. Bölge savcısı hücreden çıkıyor ve bir saat sonra kararınızı öğrenmek için geri döneceğini söylüyor. Kararınız ne olur?”

Tutuklunun İkilemi: Tutuklu 1 Tutuklu 2 İşbirliği Oyunbozanlık -1 ,-1 -3 ,0 ,-3 -2 ,-2 Eğer savcıya itirafta bulunursanız, ortağınızın kararına göre hapiste 0 ya da 2 yıl kalacaksınız. Eğer bulunmazsanız, yine ortağınızın kararına göre 1 ya da 3 yılınızı hapiste geçireceksiniz. Doğal olarak savcıya itiraf etmek daha iyi bir strateji olarak gözükmektedir. Sizin kararınızın ne olduğunu bilmeyen ortağınız da aynı stratejiyi tercih edeceğinden, oyunun sonucu olarak ikişer yıl hapiste kalacaksınız.

Tutuklunun İkilemi ve Etik Etik kurallara uyup uymama sorunu da “Tutuklunun İkilemi” oyununa benzeyebilir. Her aktör, etik kurallara uymamak daha çıkarına olduğu için ve diğer aktörlerin de uymayacağını varsayacağından, etik davranmama eğiliminde olacaktır.

“İşbirliğinin Evrimi” Axelrod (1984) 62 farklı stratejinin yarıştığı bir turnuva, Kazanan strateji: “Tit for Tat” Rakibin oyunbozanlık yapana kadar işbirliğine git, oyun bozanlığını bir sonraki oyunda oyunbozanlıkla cezalandır, daha sonra yine işbirliğine git. Sonuç: “Evrimden kazançlı çıkabilmenin yolu bu tür bir işbirliğine yönelik davranış sergilemek...”

“İşbirliğinin Evrimi” ve Etik Kısa vadede etik kurallara uymama oyuncular için daha cazip olsa da, orta ve uzun vadede kurallara uymak daha karlıdır. Etik kurallara uymaz, yani oyunbozanlık yaparsanız: Tekrarlanan oyunlarda diğer oyuncu da sizi cezalandırmaya giderler; Oyunbozan stratejisi izlediğiniz diğer oyuncular arasında hızla yayılır, diğer oyuncular da oyuna oyunbozanlık tercihiyle başlarlar; Etik kurallara uymak ne zaman daha cazip olur? Oyun tekrarlandığı zaman, Oyuncular daha hızlı öğrenirlerse, Oyuncular arası bilgi aktarımı daha fazla olursa,

Oyundaki Diğer Aktörler: Paydaş Yaklaşımı Soru: “Şirketler ve onların yöneticileri kime hizmet eder?” Friedman: “Business of the business is business” (Şirketler iş yapmak için vardır) Ancak; Tüketiciler etik davranan firmaların ürünlerini tercih ediyorlar. Uluslar arası şirketler “etik krizleriyle” karşılaşıyorlar.

“Bu dünyada yalnız değiliz” Putnam: Amerikan toplumunda sosyal sermaye erimektedir. Bireyler arası güven ve etkileşim azalmaktadır. Fukuyama: Firmalar rekabet güçlerini sosyal sermayeden ve bireyler arası ve kurumlara güvenden alırlar. Fountain: Sosyal sermaye yaratıcılığı ve ekonomik gücü güdümleyecektir. Aksiyonlarımızdan paydaşlarımız da etkilenir.

Siyasal Araştırma Projeleri: Siyasal araştırmalar: hedef kitlesi kamuoyu olan, kamunun belli konulardaki fikirlerini derlemeyi ve değerlendirmeyi amaçlayan araştırma projeleridir. Siyasal olması, “kirlenmeye” daha açık kılmaktadır.

Aktörler: Proje yürütücüleri: Proje sahipleri: Araştırma şirketleri, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları; Proje sahipleri: Siyasiler, Medya kuruluşları, Devlet kurumları, Yerli-yabancı STK’lar, Üniversiteler

Siyasal Araştırmada Etik: Manipülasyon Elde edilen veri siyasal alanda malzeme olarak kullanılmak istenebilir. Örn: 1994 Seçimleri Manipülasyon yapmak hem teknik olarak kolay, hem de maliyet açısından karlı olabilir. Hem de müşteri memnuniyeti de sağlar. Ancak, manipülasyon yapmamak en çok dikkat edilen etik kriterdir. Neden? Kuvvetli bir “Leviathan” örgüt yok.

Manipülasyon Durumunda.. Paydaşlarımız Etkileri Çalışanlar İş performanslarının düşmesi İş ortakları Kontrol ve koordinasyon için harcanan çabanın azalması, Müşteriler Sonuçların güvenilirliğinin azalması Medya Akademik çevreler Araştırma Şirketleri Kaynak kişiler Yanıt verme eğiliminin azalması

Alınacak Dersler: Merkezi bir “Leviathan” örgüt yok... Etik kurallara uyulmasını, araştırma şirketleri kendilerini sağlamak zorundalar... Manipülasyon yapmak kısa vadede karlı olsa da, orta vadede itibara zarar veriyor. Manipülasyon yapmamız bütün paydaşlarımızı negatif etkileyecek.

Proje Yönetimi İçin Etik Aksiyon Planı Proje süresince, etik kurallara uymak norm olarak kabul edilmeli. Önceden prensipler listesi oluşturulmalı. Prensipler listesi hazırlanırken sadece proje sahibi ve yürütücüsü değil, bütün paydaşlar gözönünde tutulmalı. Prensipler listesi proje başlangıcında belgelendirilmeli.