ADLİ KALEM Türk yargı sistemi içerisinde Anayasa yargısı, idari yargı, askeri yargı ve adli yargı olmak üzere dört çeşit yargı mevcuttur. Tüm yargı birimlerinde kayıtların tutulduğu ve yazışmaların idare edildiği bürolar bulunmaktadır. Yargısal hizmetler “Kalem” olarak adlandırılan bu bürolardan yürütülür. Adli kalem hizmeti ise yargı sistemlerimizden adli yargı biriminin içerisinde yer alan, adli yargı ilk derece Mahkemeleri ile bu mahkemeler bünyesinde kurulmuş olan Cumhuriyet başsavcılıklarına ve adalet komisyonlarına bağlı kalemler de yürütülen hizmetlerdir.

Adli yargı ilk derece mahkemeleri hukuk ve ceza mahkemeleri olarak iki çeşittir. Mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı ile ağır ceza mahkemelerinin bulunduğu yargı çevresinde görev yapmak üzere adalet komisyonu kurulur. Adli yargıda genel olarak üç çeşit kalem bulunur. Bunlar hukuk mahkemeleri kalemi, ceza mahkemeleri kalemi ve Cumhuriyet başsavcılığı kalemidir. Adalet komisyonu olan adliyelerde bir de adalet komisyonu kalemi bulunur. İlke olarak her kalemde bir yazı işleri müdürü ve ihtiyaç durumuna göre yeteri kadar zabıt kâtibi bulunur.

ADLİ KALEM MEVZUATI Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütününe mevzuat denir. Adli yargı mahkemeleri ve Cumhuriyet başsavcılıkları bünyesinde yürütülen her bir kalem hizmeti farklı görev ve yetki alanlarına sahip olduğundan, adli yargı kalem hizmetlerini belirleyen yasal düzenlemeler de oldukça dağınık durumdadır. Bundan dolayı, kalem hizmetlerini düzenleyen tüm yasaları içine alacak şekilde “adli kalem mevzuatı” terimi kullanılmıştır.

ADLİ KALEM HİZMETLERİ Adalet hizmetlerinin yürütüldüğü adli yargı mahkemelerine ve Cumhuriyet başsavcılıklarına bağlı memurların çalıştığı mekânlar (bürolar) adli kalem olarak adlandırılır. Kalem; sözlük anlamı, yazışmaların idare edildiği büro; bir resmî dairede yazıların yazıldığı ve gelen yazıların toplandığı yerdir. Adli kalem bürolarında, dosya ve evrak düzenlemesi yapıldıktan sonra UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) sistemine kaydı yapılarak arşivlenir. Ayrıca taranan belgelerin dijital kayıtları UYAP sistemindeki dosyalarına aktarılır. Gelen evrak kabul edilerek ilk işlemleri başlatılır. Gerekli yazışmalar ile hâkimler veya Cumhuriyet savcılarının emir ve talimatları bu alanda yerine getirilir. Ayrıca adli kalem büroları, adli, idari, mali, muhasebe ve muhafaza hizmetlerinin yürütüldüğü yerlerdir.

Adli kalem büroları aşağıdaki hizmetlerin görüldüğü yerledir: Adlî Hizmetler; adli yargı sistemi içerisinde yürütülen tüm yargısal faaliyetlerdir. Bu faaliyetler, adli yargı mahkemeleri ile Cumhuriyet başsavcılıklarına bağlı tüm kalemler tarafından yürütülür. Örneğin; şüphelinin ifadesinin alınması, ara karar gereği kamu kurumu veya tüzel kişilere müzekkere yazılması, gerekçeli kararın taraflara tebliğ edilmesi gibi adli işlemler adli hizmetleri yürüten kalemlerce yerine getirilir. Malî Hizmetler; adli yargının parasal faaliyetlerin yerine getirilmesidir. Bu hizmet vezne teşkilatı bulunan yerlerde vezneler, bulunmayan yerlerde ise vezne işlerine bakan hukuk mahkemeleri yazı işleri müdürleri tarafından yerine getirilir. Harç ve vergi tahsili yapılarak Maliye’ye yatırılması, yargılama giderlerinin karşılanması amacıyla taraflardan tahsil edilen paraların (gider ve delil avansları), emanet para hesabı tutularak ödemelerin bu hesaptan yapılması gibi işlemleri malî hizmetlere örnek olarak gösterebiliriz.

İdarî Hizmetler; adli yargıda yönetim ile ilgili verilen hizmetlerdir İdarî Hizmetler; adli yargıda yönetim ile ilgili verilen hizmetlerdir. Bu hizmetler adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonları tarafından yürütülmektedir. Örneğin; yazı işleri müdürünün veya zabıt kâtibinin görev yapacağı birimin belirlenmesi, izin ve rapor gibi işlemlerinin yürütülmesi idari hizmetlerdendir. Muhasebe Hizmetler; adli yargının yürütülmesinde ihtiyaç duyulan mal ve hizmet alımlarının yapılması, harcamaların genel bütçeden karşılanarak ilgililere ödenmesi, personellerin maaşları hesaplanarak ödenmesinin sağlanmasına yönelik hizmetlerdir. Bu hizmetler, idari işler müdürü bulunan yerlerde idari işler müdürleri, bulunmayan yerlerde ise yazı işleri müdürleri tarafından yürütülür. Örneğin; koltuk, masa ve dolap gibi demirbaş eşyaların alınması, kırtasiye ihtiyaçlarının karşılanması vb. işlemler muhasebe hizmetlerindendir.

Muhafaza Hizmetleri; tereke veya emanet memurluğunda bulunan para, kıymetli evrak ve eşyaların geçici olarak korumaya alınarak, mahkeme kararı veya cumhuriyet savcılarının emir ve talimatları doğrultusunda gerekli işlemlerin yapılmasıdır. Bu tür hizmetler yazı işleri müdürleri veya emanet memurları tarafından ifa edilmektedir. Örneğin; ölenin üzerinden çıkan altınların mirasçılarına teslim edilene kadar tereke hâkimliği yazı işleri müdürünün kasasında muhafaza edilmesi, suçta kullanılan bıçağın müsadere edilene kadar emanet memurluğu deposunda saklanması vb. işlemler muhafaza hizmetlerindendir.

Adli yargı kalemlerinde, adli hizmetlerin yanı sıra yürütülen birtakım hizmetler yönünden konuyu ele aldığımızda adli kalemler genel olarak altı çeşittir. Bu kalemleri aşağıdaki şekilde sayabiliriz. 1. Hukuk mahkemeleri kalemi; yazı işleri müdürü, yeteri kadar zabıt kâtibi, mübaşir ve hizmetli bulunur. 2. Ceza mahkemeleri kalemi; yazı işleri müdürü, yeteri kadar zabıt kâtibi, mübaşir ve hizmetli bulunur. 3. Cumhuriyet başsavcılığı kalemi; yazı işleri müdürü, yeteri kadar zabıt kâtibi, mübaşir ve hizmetli bulunur. 4. İdari işler kalemi; idari işler müdürü, yeteri kadar memur ve hizmetli bulunur. 5. Bilgi işlem kalemi; bilgi işlem müdürü, yeteri kadar memur, mühendis, teknisyen ve hizmetli bulunur. 6. Adalet komisyonu kalemi; komisyon yazı işleri müdürü, yeteri kadar zabıt kâtibi, memur, mühendis, teknisyen ve hizmetli bulunur. Büyük şehir adliyelerinde ihtiyaç durumuna göre daha fazla kalem kurulabilir. Her kalemde bir müdür ve yeteri kadar memur bulunur.

ADLİ KALEM PERSONELİ Yazı işleri müdürü, idari işler müdürü, bilgi işlem müdürü, adalet komisyonu müdürü, zabıt kâtibi,mübaşir, hizmetli, emanet memuru, veznedar, UYAP uzmanı. Kalem hizmetleri, ilgisine göre Cumhuriyet başsavcısı, mahkeme başkanı ve hâkimin denetimi altında yürütülür. Gerektiğinde Cumhuriyet başsavcısı Cumhuriyet savcısına, mahkeme başkanı da üyelere, işbölümüne göre kalem hizmetlerinin yürütülmesinin denetlenmesinde görev verebilir. İşlerin yürütülmesinden kaynaklanan sorunlardan kalem personeli ile birlikte ilgili hâkim veya Cumhuriyet savcısı da sorumludur.

Adli Yargı Adalet Memurları A.Özlük İşleri Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonları Tarafından Yürütülenler Yazı işleri müdürü, • İdari işler müdürü, • Bilgi işlem müdürü, • Zabıt kâtibi (icra dairesi ve cezaevi kâtipleri de bu kapsama dâhil), • Memurlar (emanet memuru, veznedar, mübaşir, hizmetli, tahsildar, tebligat memuru, infaz ve koruma başmemuru, infaz koruma memuru, ambar memuru, hayvan sağlığı memuru, santral memuru, şoför, sağlık memuru) • Hemşire, • Laborant, • Mühendis, • Teknisyen, teknisyen yardımcısı, tekniker, • Aşçı, • Kaloriferci • Bekçi gibi çeşitli alanlarda görev yapanları adalet personeli

Özlük İşleri Adalet Bakanlığınca Yürütülenler • İcra müdürü ve yardımcıları, • Ceza infaz kurumu müdürleri, • Denetimli serbestlik ve yardım merkezi şube müdür ve büro şefleri • Veri hazırlama ve kontrol işletmenleri, • Doktorlar, • Mühendisler, • Teknisyenler, öğretmenler vd.

ADLİ KALEM PERSONELİNİN YETKİ VE GÖREVLERİ Yazı İşleri Müdürlerinin Görev ve Yetkileri Yazı işleri müdürü, hizmetlerin verimli ve düzenli bir şekilde yürütülmesi için zabıt kâtipleriyle, memur ve diğer görevlilere işlerin öğretilmesi de dâhil olmak üzere her türlü tedbiri alır. İlgili yazı işleri müdürü ve personel işin birikmesi veya gecikmesinden birlikte sorumludur.

Zabıt Kâtiplerinin Görev ve Yetkileri Zabıt kâtibinin başlıca görevi tutanak yazmaktır. Adli yargı ilk derece mahkemeleri ile Cumhuriyet başsavcılıklarında bulunan zabıt kâtipleri yazı işleri müdürlerinin yönetimi, hâkim ve savcıların denetim ve gözetimi altında çalışırlar. Soruşturma, kovuşturma ve yargılama aşamasında, hâkimler ve Cumhuriyet savcıları her türlü tutanağı (ifade, sorgu, iddianame, keşif, tensip, duruşma, inceleme, gerekçeli karar vb. tutanaklar.) zabıt kâtiplerine yazdırırlar. Tutanak, hâkim ve zabıt kâtibi tarafından derhâl imzalanır.

Zabıt kâtipleri mahkemede veya mahkeme dışında hâkim ya da Cumhuriyet savcısı huzuruyla yapılacak bütün işlemlerde ve tutanak yazımında hazır bulunmak ve tutanağın altını imzalamak zorundadırlar (HMK m. 157). Çünkü bu durum tutanağın hukuken geçerlilik şartı olup soruşturma, kovuşturma ve yargılama işlemleri ancak tutanakla ispat edilir.

Zabıt kâtiplerinin tutanak düzenlemekten başka diğer önemli görevleri de aşağıdaki şekilde sıralanabilir. • Duruşma, sorgu ve keşiflere (bu işlemler zabıt kâtibinin iştirakı olmaksızın yerine getirilemez) katılmak, hâkimler veya savcılar tarafından yazdırılanlar ile doğrudan yazılmasına izin verilen beyanları tutanağa yazmak, elektronik kayıtlarını yapmak, UYAP sisteminde yazdığı tüm tutanak, müzekkere ve kararları gecikmeksizin onaya sunmak, onay yetkisi kendisine ait olan işleri derhal yerine getirmek, onay yetkisi kendisinde ve amirinde bulunan (müşterek yetki) işlerde amirinin talimatı doğrulusunda hareket etmek, • Mahkemelerin ara kararlarını yerine getirmek, • Gerekçeli kararları hâkimin, iddianame gibi soruşturmayı sona erdiren kararları Cumhuriyet savcısının bildirdiği şekilde yazmak, • Yargılaması devam eden (karara çıksa dahi henüz kesinleşmemiş) veya teftiş görmediği için ya da vesayet gibi kesinleşmekle birlikte henüz arşive kaldırılmamış dosyaları, düzenli ve eksiksiz bir şekilde muhafaza etmek,

Tamamlanıp kesinleşen dosyaları arşive kaldırtmak, • Tarafların dosyaları incelemesine nezaret etmek ve dosya inceleme tutanağını düzenlemek, • Karar ve tutanakları dikkat ve itina ile yazarak imzasız (güvenli elektronik veya ıslak) bırakmamak, • Res’en ya da ara karar gereği kişilere veya kurumlara gönderilen müzekkerelerden cevabı gelmeyenlerin veya cevap verilmesine karşın, istenilen bilgi ve belgelerin gönderilmediği müzekkerelerin tekitini yapmak, • Dizi pusulası düzenlemek (Dosya içerisindeki evraka sıra numarası vermek suretiyle listelenmesi) • İncelenip iade edilmek üzere, bilirkişiye veya başka mercilere gönderilen dosyaların gömlek (gölge) dosyasını oluşturmak

Kalemde yapılan tebligatları Tebligat Kanunu’na uygun düşecek tarzda düzenlemek, • Tebliğ masrafının pul olarak verilmesi halinde, pul miktarını, kim tarafından ne zaman verildiğini duruşma tutanağının altına şerh düşerek imzalamak ve teslim edenin de imzasını almak, • Tebliğ masrafı pul olarak tahsil edildikten sonra, kalemde tebliğ yapılması veya tebliğden vazgeçilme neticesinde dosyada kalan pullar ile masraf fazlası artan pulların tutanak karşılığında derhal ilgilisine iade etmek, • Çıkarılacak tebligatlarda ilgilisine göre yasal meşruhatını yazmak, meşruhatın okunaklı olmasına dikkat etmek,

Dava, kovuşturma veya soruşturma ile ilgili düşünce ve görüşlerini açıklamamak, UYAP kapsamında kendisine verilen şifreleri hiç kimseye bildirmemek, başkasına ait şifrelerle işlem yapmamak, Kendisine teslim edilen bilgisayar ve malzemelerini itina ile kullanmak, bakımını yapmak ve ilgisi bulunmayan kişilere kullandırmamak, • Adalet Bakanlığı Müsteşarlığının 123 sayılı Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığının 124/1 Sayılı Genelgeleri doğrultusunda hareket etmek, • UYAP iş listesini günlük takip ederek iş birikimine ve evrakın uzun süre işlemsiz kalmasına sebebiyet vermemek, • Mevzuattan kaynaklanan veya hâkim, Cumhuriyet savcısı ya da yazı işleri müdürünün vereceği diğer görevleri yerine getirmek,

Zabıt kâtibinin aynı işte hâkim ile birlikte reddi veya çekinmesinin istenmesi hâlinde, hâkim hakkında ret veya çekinmeyi inceleyecek olan merci, her ikisi hakkında karar verir. Davada görevli zabıt kâtibi; aşağıdaki hâllerde sebepleri bildirerek görevden çekinebilir. • Kendisine ait olan veya doğrudan doğruya ya da dolayısıyla ilgili olduğu davada, • Aralarında evlilik bağı kalksa bile eşinin davasında, • Kendisi veya eşinin altsoy veya üstsoyunun davasında, • Kendisi ile arasında evlatlık bağı bulunanın davasında, • Üçüncü derece de dâhil olmak üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı kalksa dahi kayın hısımlığı bulunanların davasında, • Nişanlısının davasında, • İki taraflardan birinin vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı sıfatıyla hareket ettiği davada,

Zabıt kâtibinin; yukarıda belirtilen görevden çekinme durumunun bulunması veya aşağıdaki sebeplerin varlığı hâlinde ise ret talebinde bulunulabilir. Ret talebi, zabıt kâtibinin görev yaptığı mahkeme tarafından karara bağlanır. Bu konuda verilecek kararlar kesindir. • Davada, iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş olması, • Davada, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye kanunen gerekmediği hâlde görüşünü açıklamış olması, • Davada, tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş olması, • Davanın, dördüncü derece de dâhil yansoy hısımlarına ait olması, • Dava esnasında, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması,