AYDINLANMA

Alexander Gershenkron: “challenge and response” Gelişme “gelişme fırsatları geri kalmışlıkla doğrudan oranlıdır” Alexander Gershenkron: Economic Backwardness in Historical Perspective “challenge and response” Toynbee

Merkantilizm Bullion (külçe), bullionism Ticaret fazlası Kendine yeterlilik Çözüm: tasarruf ucuz al pahalı sat ham al mamul sat

Aydınlanmanın tetikleyicileri Bilimsel devrim (Scientific Revolution) Matbaa ve bilginin yaygınlaşması Gelişen orta sınıf (burjuvazi) “Aydınlatılmış” aristokratlar

Siyasal felsefenin temel soruları Devlet nasıl var? Devlet neden var? Devleti meşru kılan nedir? En iyi devlet biçimi nedir?

AYDINLANMA YAKLAŞIMI Devlet ve Otorite sorgulanır “Sivil Toplum” “Temsil Edilme” “Seçme hakkı” “Doğal Haklar”

Neden İngiltere’de? İngiliz siyasal geleneği Magna Carta (1215) Parlamento İngiliz İç Savaşı (1642-49) Charles I, Parlamentoya karşı Thomas Hobbes düşünmeye başlar! Leviathan (1651) The Glorious Revolution (1688) James II, Parlamentoya karşı John Locke da düşünür! Second Treatise of Civil Government (1690)

Thomas Hobbes (1588-1679) İnsan doğası bencildir Çatışma > korunma > kurallar Kural koyucu: devlet (Leviathan) Hakların bir kısmının devlete teslimi, “birey” in itaat görev ve yükümlülükleri

John Locke Second Treatise of Civil Government Tüm insanlar doğadan özgür ve eşittir. (Kadınlar hariç ) Hiç bir fert bir diğerinden üstün ve üstünde olamaz Doğa yasaları insan aklına da uygundur Yaşama, özgürlük ve mülkiyet hakları insanın vazgeçilmez “doğal” haklarıdır John Locke (1632-1704)

John Locke (1632-1704) Doğa yasaları İnsanın temel gereksinimi Yaşama ve mutluluğu arama hakkı “devlet” bunu gerçekleştirmekle GÖREVLİ Bu görev bir “SÖZLEŞME” dir Devletin varlık nedeni “meşruiyet” i dir Devlet görevini yerine getirmiyorsa Reddetme ve DEĞİŞTİRME hakkı vardır

Hobbes versus Locke Ortaklıklar: “doğa hali” doğal haklar toplumsal sözleşme Farklılıklar: İnsan davranışı? Duygular (Hobbes) Akıl (Locke) En iyi yönetim? mutlak monarşi (Hobbes) anayasal devlet (Locke) Hobbes Locke

Ve Newton Canlı varlıklar da fizik cisimlerin ve evrenin tabi olduğu yasalara tabidirler. Bu yasaların bilinmesi ile toplumlar da aynı düzen ve belirlilikle sürdürülebilirler 1643-1727

Aydınlanma & Bilimsel Devrim Evren, “AKIL”la çözümlenebilir “DOĞAL YASALAR”la vardır “BİLİM” bunları bulur ve kullanır Tek OTORİTE bilim ve bilimsel deneyimdir Bu yaklaşımda “bilinmeyen”e “belirsizlikler”e ve belirleyici bir “TANRI” ya yer yoktur İnsan ve toplum sonsuza dek geliştirilebilir

COGITO Gelenekler ve eski düşünceler > OUT Pozitif ve deneysel bilgi > IN “Açıkça ve bilimsel olarak doğrulanmamış hiçbir bilgi doğru değildir” Rene Descartes: cogito ergo sum “I think therefore I am”

Immanuel Kant What is Enlightenment? 1784 Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir yetişkin olamama durumundan kurtulmasıdır. Bu durum , insanın kendi aklını bir başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kullanamayışıdır. Bu duruma düşmesi kendi kabahatidir; bunun nedenini aklın kendisinde değil, aklını başkasının kılavuzluğu ve yardımı olmaksızın kullanmak kararlılığını ve yürekliliğini gösteremeyen insanda aramalıdır. Aydınlanmanın parolası şudur: Sapere Aude! “Bilmeye cesaret et!” Immanuel Kant What is Enlightenment? 1784

Jean Jacques Rousseau The Social Contract (1762) İnsan doğal halinde eşit ve özgürdür Bunu korumak toplumsal sözleşme sonucu devletin görevidir Tarih boyunca güçlüler eşitsizliği sürekli kılmıştır Devlet güçlü ve zengin bir azınlığın değil herkesin hakları ve eşitliğini korumalıdır

Aydın “despot” luğu ! “AYDINLANMIŞ OLAN AYDIN AYDINLATMAK ZORUNDADIR” Toplumu yönetmek “aklın yolu”ndan geçer bizdeki “aklın yolu birdir” gibi değil İnanılan tek şey “ gelişme” (progress) ve “değişim” (change) Osmanlıya yansıması: “terakki” “AYDINLANMIŞ OLAN AYDIN AYDINLATMAK ZORUNDADIR”

Tıp okuyanlar için Aydınlanma  Descartes : Rasyonalizm Klinik bulgunun analizi Newton : Ampirisizm Vakadan teşhise Voltaire : Hümanizm Hasta odaklılık Rousseau : Ortak yarar “Hizmet” olarak sağlık Diderot : Ansiklopedi Standartlaştırma

THE END http://hum.yeditepe.edu.tr Prof. Erdal Yavuz Yeni gelenler için klavuz: “Humanities” ders notları ve konferans sunumlarına Yeditepe web de “Eğitim” sayfasından ulaşabilirsiniz. Doğrudan adresi: http://hum.yeditepe.edu.tr Prof. Erdal Yavuz