İŞTİRAKLERDEKİ YATIRIMLAR(TMS-28)

STANDARTIN AMACI Bu standardın amacı iştiraklerdeki yatırımların muhasebeleştirilmesine ilişkin esasların belirlenmesidir.Ancak risk sermayesi yatırım kuruluşları yatırım fonları ve yatırım amaçlı sigorta fonları gibi işletmeler tarafından elde bulundurulan ve 39 no’ lu Finansal Araçlar Muhasebeleştirme ve Ölçme Standardı kapsamında olan iştirak yatırımları bu standardın kapsamında değildir.

TANIMLAR İştirak: Yatırımcı işletmenin adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de dahil olmak üzere iş ortaklığı veya bağlı ortaklık niteliğinde olmayan ancak üzerinde önemli etkisinin bulunduğu işletmelerdir. Konsolide Finansal Tablolar: Bir grubun tek bir iktisadi işletmenin finansal tabloları gibi sunulan finansal tablolardır. Kontrol: Faaliyetlerinden fayda sağlamak amacıyla bir işletmenin faaliyet ve finansal politikalarını yönetme gücünü ifade eder.

TANIMLAR Özkaynak Yöntemi: İştirakteki yatırımın başlangıçta elde etme maliyeti ile muhasebeleştirilerek,sonrasında bu tutarın yatırım yapılan iştirakin net varlıklarında yatırımcı işletmenin payına düşen kısmı yansıtılacak şekilde düzeltildiği ve böylece yatırımcı işletmenin kar veya zararının yatırım yapılan işletmenin kar veya zararından kendisine düşen payı kapsadığı muhasebeleştirme yöntemidir. Müşterek Kontrol: Bir ekonomik faaliyet üzerindeki kontrolün sözleşmeye dayalı olarak paylaşımıdır.

TANIMLAR Bireysel Finansal Tablolar: Bir ana ortaklık bir iştirak yatırımcı veya müştereken kontrol edilen bir işletmede ortak girişimci tarafından hazırlanan ve yatırımların yatırım yapılan işletmenin net varlıkları ve raporlanan faaliyet sonuçları yerine doğrudan özkaynak payı esas alınarak hesaplandığı finansal tablolardır. Önemli Etki: Yatırım yapılan işletmenin finansal ve faaliyetle ilgili politikaların belirlenmesi kararlarına katılma gücü olup bu politikaları tek başına yada bir başka taraf ile ortak kontrol etme gücünü ifade etmemektedir. Bağlı Ortaklık: Adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de dahil olmak üzere başka bir işletme tarafından kontrol edilen işletmelerdir.

ÖNEMLİ ETKİ Bir yatırımcının doğrudan yada dolaylı olarak yatırım yapılan işletmenin oy hakkının %20 yada daha fazlasını elinde tutması durumunda aksi açıkça ortaya konulamadığı sürece, söz konusu yatırımcının önemli etkisi bulunduğu kabul edilir.Diğer yandan yatırımcının doğrudan yada dolaylı olarak yatırım yapılan işletmenin oy hakkının %20’ sinden daha azını elinde bulundurması durumunda ise; böyle bir etkinin açıkça ortaya konulamadığı sürece,söz konusu yatırımcının önemli etkisinin bulunmadığı kabul edilir.

ÖNEMLİ ETKİ Yatırım yapılan bir işletmeye başka bir yatırımcı tarafından önemli tutarda veya mutlak çoğunlukla sahip olunması, yatırımcı işletmenin önemli etkiye sahip olmasına engel teşkil etmez.Örneğin; A işletmesi B işletmesinin %30’una ve C işletmesi ise B işletmesinin %51’ine sahip ise A işletmesinin B işletmesi üzerinde önemli etkinliğe sahip olduğu düşünülmektedir. Ancak B’ nin %51’ine sahip olan C işletmesi, finansal ve faaliyet politikalarının belirlemesi bakımından A’ nın katılımını hukuken devre dışı bırakırsa söz konusu önemli etkinlik ortadan kalkmış olmaktadır.

ÖNEMLİ ETKİ Aşağıdaki hususların bir yada birden fazlasının varlığı halinde bir yatırımcı işletmenin “önemli etkisinin” bulunduğu kabul edilir: Yatırım yapılan işletmenin yönetim kurulu yada eşdeğer idari organında temsil edilme Temettüler yada diğer dağıtım kararları dahil olmak üzere işletmenin politika belirleme süreçlerine katılama Yatırımcı işletme ile yatırım yapılan işletme arasında önemli işlemlerin gerçekleştirilmesi İşletmeler arasında yönetici personel değişimi İşletme için gerekli teknik bilginin sağlanması

TABLOSAL GÖRÜNÜM Oy Hakkı Yatırımcının Durumu Yatırım Yapılan Şirket %50’den büyük Kontrol gücü var Bağlı ortaklık %20-%50 arası Önemli etki var İştirak %20’den küçük Kontrol gücü veya önemli etki yok Bağlı menkul kıymet

İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi ve Raporlanması Ülkemizde iştiraklerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili yapılan düzenlenmesinde iki yöntem söz konusudur.Bunlardan ilki maliyet yöntemi ikincisi ise özkaynak yöntemidir.Standarda göre iştiraklerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasında özkaynak yöntemi kullanılır.Ülkemizdeki düzenlemelerde az da olsa yer aldığından maliyet yöntemine kısaca değineceğiz.

MALİYET YÖNTEMİ Maliyet yönteminde,iştirak maliyet bedeli ile yatırım yapan şirketin bilançosuna dahil edilmektedir.Yatırım yapan şirket iştirakten kâr payı tahsil ettikçe bir faaliyet dışı gelir unsuru olarak raporlamaktadır. Yatırım yapılan şirketin kâr veya zarar durumunun çok değişken,buna karşılık kar payı dağıtımı politikasının büyük ölçüde sabit olduğu durumlarda maliyet yöntemi,yatırım yapılan şirketin faaliyet sonuçlarındaki gelişmeleri yatırım yapan şirketin finansal tablolarına yansıtmakta yetersiz kalmaktadır.

ÖZKAYNAK YÖNTEMİ Günümüzün artan rekabet koşulları altında işletmeler, faaliyetlerine devam edebilmeleri ve daha uzun yaşayabilmeleri için yeni yatırımlara zorlanmaktadır.İşletmeler için çeşitli açılardan avantajlı olabilecek uygulamalardan birisi de riski dağıtmak amacıyla başka bir işletmeye iştirak etmektir.bu durum yatırım yapan işletmenin,yatırım yaptığı işletmedeki yatırımının tablolarda raporlanması sorununu ortaya çıkarmıştır.iştiraklerin, finansal tablolarda giderek önemli bir paya sahip olması sonucunda,muhasebe ile ilgili düzenleme yapan kuruluşlar,iştiraklerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili yöntemler ortaya koyan standartlar geliştirerek uygulamaya koymuşlardır. Bu derste bu standartta yer alan yöntem özkaynak yöntemi ele alınmıştır.Özkaynak yöntemi, yatırım yapan işletme tarafından, yatırım yapılan işletmedeki iştirak payının finansal tablolarda sunulmasını hedefleyen bir muhasebe yöntemidir.

ÖZKAYNAK YÖNTEMİ Bu yönteme göre, iştirak yatırımı başlangıçta elde etme maliyeti ile kaydedilir.Yatırımcının yatırım yapılan işletmenin kar ya da zararındaki payın finansal tablolara yansıtılmak üzere yatırımın defter değerini artırır ya da azaltır.Ayrıca, yatırımcının yatırım yapılan işletmenin kar ya da zararında alacağı pay, yatırımcının kar ya da zararı olarak muhasebeleştirilir.Yatırım yapan işletme,iştirak ederken 3 farklı durum ortaya çıkabilir.Bunlar :

1-Defter değeri kadar bedel ödenmesi durumu; işletmenin kuruluş aşamasında iştirak edilmesi halinde meydana gelir.Bu durumunda iştirakler hesabı borçlandırılır,ödeme nakit yapıldı ise kasa hesabı alacaklandırılır.Ödeme nakit dışında başka bir ödeme aracıyla yapıldı ise ilgili hesap alacaklandırılır.

*ÖRNEK* Süzen A.Ş. 2007 yılında Biçer A.Ş.’ nin kuruluşu sırasında 100.000 YTL olan kuruluş sermayesinin %40’ na iştirak etmiştir. --------------- / --------------- 240 İştirakler Hesabı 40.000 100 Kasa Hesabı 40.000 -------------- / --------------- Süzen A.Ş.,Biçer A.Ş.’ nin 100.000 YTL sermayesinin %40’nı satın aldığı tarihte, 40.000 YTL ( 100.000*0,40 ) iştirakler hesabına borç nakit ödendiği için kasa hesabına alacak kaydedilmiştir.

2-Kuruluştan sonraki yıllarda iştirak edildiğinde, yatırım yapılan işletmeye defter değerinin üzerinde veya altında ödeme yapılabilir.Yatırım yapılan işletmeye defter değerinin üzerinde ödeme yapıldığında fark öz kaynak şerefiyesi olarak muhasebeleştirilir.Bu durumda iştirakler hesabı borçlandırılır,öz kaynak şerefiyesi hesabı yatırım yapılan işletmenin defter değeri ile yapılan ödeme arasındaki olumlu fark kadar borçlandırılır.Ödeme nakit yapıldı ise kasa hesabı alacaklandırılır.Ödeme nakit dışında başka bir ödeme aracıyla yapıldı ise ilgili hesap alacaklandırılır.

*ÖRNEK* Sermaye 5.000 Geçmiş Yıl Kârları 27.000 Dönem Net Kârı 18.000 Fatsa A.Ş. 15 Mart 2002 tarihli özkaynakları aşağıdaki gibidir: --------------- / --------------- 240 İştirakler Hesabı 20.000 261 Özkaynak Şerefiyesi Hes. 15.000 100 Kasa Hesabı 35.000 -------------- / --------------- Sermaye 5.000 Geçmiş Yıl Kârları 27.000 Dönem Net Kârı 18.000 Biga A.Ş.,Fatsa A.Ş.’nin hisselerinin %40’nı 15 Mart 2002 tarihinde 35.000 YTL ödeyerek satın almıştır;

3-Yatırım yapılan işletmeye defter değerinin altında ödeme yapıldığında aradaki fark yine öz kaynak şerefiyesi olarak muhasebeleştirilir.Bu durumda iştirakler hesabı borçlandırılır öz kaynak şerefiyesi alacaklandırılır.Ödeme nakit yapıldı ise kasa hesabı alacaklandırılır.Ödeme nakit dışında başka bir ödeme aracıyla yapıldı ise ilgili hesap alacaklandırılır.

*ÖRNEK* Sermaye 5.000 Geçmiş Yıl Kârları 27.000 Dönem Net Kârı 18.000 Demiş A.Ş. 15 Mart 2002 tarihli özkaynakları aşağıdaki gibidir: --------------- / --------------- 240 İştirakler Hesabı 20.000 100 Kasa Hesabı 18.000 261 Özkaynak Şerefiyesi Hes. 2.000 -------------- / --------------- Sermaye 5.000 Geçmiş Yıl Kârları 27.000 Dönem Net Kârı 18.000 Söylemiş A.Ş.,Demiş A.Ş.’nin hisselerinin %40’nı 15 Mart 2002 tarihinde 18.000 YTL ödeyerek satın almıştır.

UYGULAMALAR-1 Ritmix şirketi 02 Ocak 2005 tarihinde Elem şirketinin %40’ını 200.000 YTL ye satın almıştır.Böylece Ritmix şirketi,Elem şirketinin faaliyet ve finansal politikaları üzerinde önemli etkiye sahip olmuştur.Bu durumda Ritmix’in yapacağı muhasebe kaydı şöyledir: 1---------- / -------------- 242 İştirakler Hes. 200.000 100 Kasa Hes. 200.000 - --------- / --------------

UYGULAMALAR-1 02 Ocak 2005 tarihi itibariyle Elem şirketinin özkaynakları aşağıdaki gibidir(Tablo 1): *Tablo 1* Elem şirketi 2004 yılına ait dönem net karını 60.000 YTL olarak açıklamış ve bunun 20.000 YTL sini temettü olarak dağıtmıştır. Bu durumdaki özkaynak *Tablo 2* yapısı ise şöyledir(Tablo 2): Sermaye 100.000 Yasal Yedekler 300.000 Geçmiş Yıl Kârları Toplam 500.000 Sermaye 100.000 Yasal Yedekler 300.000 Geçmiş Yıl Kârları Toplam 540.000

UYGULAMALAR-1 Ritmix şirketi iştiraki olan Elem şirketinin özkaynak yapısında meydana gelen bu değişikliği 2005 yılı içerisinde aşağıdaki gibi kaydetmelidir: 2----------- / ------------- 242 İştirakler Hes. 24.000 640 İşt. Temettü Gelirleri 24.000 (60.000*0.40) 3----------- / -------------- 100 Kasa Hes. 8.000 242 İştirakler Hes. 8.000 (20.000*0.40) ----------- / ---------------

UYGULAMALAR-1 242 İştirakler-Elips şirketi 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle Ritmix şirketin bilançosunda 242 İştirakler-Elem hesabının bakiyesi 216.000 YTL olarak görünmektedir.(200.000+24.000-8.000) 242 İştirakler-Elips şirketi (1) 200.000 (3) 8.000 (2) 24.000 ------------ ------------- 224.000 8.000

UYGULAMALAR-2 12 no lu Gelir Vergileri standardı gereğince gelir olarak kaydedilen iştirak temettü gelirleri üzerinden ilgili vergi kesintisinin hesaplanıp, muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.Ritmix şirketinin elde ettiği temettü gelirleri üzerinden ödeyeceği vergi oranının %20 olduğunu varsayalım; 1---------------- / ----------------- 242 İştirakler Hes. 200.000 100 Kasa Hes. 200.000 2----------------- / ----------------- 242 İştirakler Hes. 24.000 640 Temettü Gelirli Hes. 24.000 3----------------- / ---------------- 659 Diğer Gider ve Zararlar 4.800 483 Ertelnmş Vrgi ve Borç. Hes. 4.800 4---------------- / ----------------- 100 Kasa Hes. 8.000 242 İştirakler Hes. 8.000 5----------------- / ----------------- 483 Ertelnmş Vrgi ve Borç. Hes 1.600 360 Öden. Vergi ve Fonlar Hes. 1.600 ------------------ / ------------------

UYGULAMALAR-3 2006 yılında Ritmix şirketi, elindeki iştirak hisselerinin tamamını 230.000 YTL ye satmıştır.Buna göre muhasebe kaydını yapınız: ------------- / --------------- 100 Kasa Hes. 230.000 242 İştirakler Hes. 216.000 679 Diğer Ol.Dışı Gelir 14.000 ve Kârlar Hes. -------------- / ----------------

UYGULAMALAR-4 A şirketi 2015 yılında,B şirketinin kuruluşu sırasında 200.000 YTL olan kuruluş sermayesinin %30 una iştirak etmiştir. -------------- / --------------- 242 İştirakler Hes. 60.000 100 Kasa Hes. 60.000 -------------- / ----------------- B şirketi 2016 yılı sonunda 50.000 YTL tutarında maddi duran varlıklar ile ilgili yeniden değerleme hesaplamıştır. -------------- / ----------------- 242 İştirakler Hes. 15.000 523 iştirakler Yeniden 15.000 Değerleme Değer Artış.Hes. --------------- / ------------------

UYGULAMALAR-4 B A.Ş. 2017 yılında sermayesini %100 arttırarak 400.000 YTL ye yükseltmiştir. Artırılan sermayenin hepsi bedelli olup, tüm ortaklar sermaye artırımına katılmıştır. ----------- / --------------- 242 İştirakler Hes. 60.000 100 Kasa Hes. 60.000 ----------- / ----------------

UYGULAMALAR-4 B A.Ş. 2017 yılı sonunda 20.000 YTL zarar açıklamıştır.Gerekli kaydı yapınız: ------------ / ------------- İştirak Zararları Hes. 6.000 242 İştirakler Hes. 6.000 ------------ / --------------

UYGULAMALAR-4 B A.Ş. 20 Nisan 2017 yılında %20 oranında kâr payı dağıtacağını ilan etmiş fakat herhangi bir ödeme yapmamıştır.Bunun üzerine A A.Ş. Şu muhasebe kaydını yapmıştır: ------------ / -------------- 132 İştiraklerden Al. Hes. 8.000 242 İştirakler Hes. 8.000