RADYOLOJİDE KALİTE KONTROL VE KALİBRASYON İLKELERİ Gürdoğan AYDIN AHİ EVRAN ÜN. EĞ. AR. HAST. RADYOLOJİ TÜMRAD-DER - TRKD

RADYOGRAFİK KALİTE Radyografik kalite: Bir radyografide, anatomik ve patolojik yapıların görülebilirlik düzeyi. İncelemek istediğimiz normal ya da patolojik yapıları ne kadar iyi görebiliyorsak radyografik kalite o denli yüksektir.

RADYOGRAFİK KAİLTEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER SAÇILMA: Grid oranı Grid ayarı HASTA : Kalınlık Yoğunluk Hareket X- IŞIN TÜPÜ VE JENERATÖRÜ: KVp, mA Zaman Odak nokta boyutu Dalga şekli TEKNİSYEN TEKNİKER FİLM-GÖRÜNTÜLEYİCİ: Tipi Hızı Rezolüsyonu Işık salınım özelliği BANYO-BASKI: Banyo ısısı Banyo süresi Solüsyon kontrastı Baskı dansitesi IŞIN DEMETİNİN GEOMETRİSİ: FFM Obje-film mesafesi Obje-fokus mesafesi Objenin duruşu Kolimasyon

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN DEMETİNİN YAPISI: Işınların dalga boyu Işın demetinin yoğunluğu X-Işını Nasıl Oluşuyor?

GÖRÜNTÜ KALİTESİ Işınların dalga boyu (KVp) etkisi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ Işınların dalga boyu (KVp) etkisi 60 kV - 50 mAs 70 kV - 50 mAs 80 kV - 50 mAs

GÖRÜNTÜ KALİTESİ Işın demetinin yoğunluğu (mAs) etkisi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ Işın demetinin yoğunluğu (mAs) etkisi 70 kV - 25 mAs 70 kV - 50 mAs 70 kV - 80 mAs

GÖRÜNTÜ KALİTESİ OPTİMUM GÖRÜNTÜ 70 kV - 50 mAs

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN GEOMETRİSİ: Işın kaynağının büyüklüğü KÜÇÜK FOKAL SPOT ORTA FOKAL SPOT BÜYÜK FOKAL SPOT Küçük foküs Büyük foküs

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN GEOMETRİSİ: Obje - foküs mesafesi Ters kare kanunu

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN GEOMETRİSİ: Film - Foküs Mesafesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN GEOMETRİSİ: Obje – Film Mesafesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ IŞIN GEOMETRİSİ: Objenin ışın kaynağı yada filme göre duruşu X-IŞINI DİSTORSİYON : OBJENİN GÖRÜNTÜSÜNÜN ORJİNALİNDEN FARKLI OLARAK YANSIMASIDIR

GÖRÜNTÜ KALİTESİ KOLİMASYON Gereksiz ışınlamalar önlenir Görüntü kalitesi artar Saçılma azalır

GÖRÜNTÜ KALİTESİ SAÇILMA Sekonder ışınların filme ulaşması hâlinde, filmde sis düzeyi artmakta ve radyografik kalite düşmektedir. Primer ışınlar çarptıkları her katı cisimden sekonder ışın yayımına neden olur. Ancak; radyodiyognostikte en büyük sekonder ışın kaynağı hastanın kendisidir.

GÖRÜNTÜ KALİTESİ SAÇILMA Işınlanan alan boyutu ile saçılan ışınların artması

GÖRÜNTÜ KALİTESİ SAÇILMA Doku kalınlığı ile saçılan ışınların artması

GÖRÜNTÜ KALİTESİ SAÇILMA Yüksek kVp ile saçılan ışınların artması TÜM RADYOGRAFİK ÇALIŞMALARDA DÜŞÜK kVp SAÇILMAYI EN AZA İNDİREREK GÖRÜNTÜ KALİTESİNİ ARTTIRIR. ANCAK mAs ARTACAĞINDAN ABSORBSİYON ARTAR VE ALINAN DOZ ARTAR. (Dengeli doz)

GÖRÜNTÜ KALİTESİ SAÇILMA Grid saçılan radyasyonun filme ulaşmasına engel olur Grid Film

GÖRÜNTÜ KALİTESİ GRİD ORANLARI Artan grid oranı ile saçılan fotonlar daha fazla durdurulur . Ancak durdurulan primer foton sayısı nedeni ile hasta dozu arttırılır. C A B Grid A ve B 'de aynı sayıda kurşun şerit var Grid B ve C 'de şeritler arasındaki mesafe aynı

GÖRÜNTÜ KALİTESİ FİLM- GÖRÜNTÜLEYİCİ: Tipi Hızı Rezolüsyonu Tek yüzeyli- Çift yüzeyli Hızı Hızlı -Yavaş Rezolüsyonu Uzaysal rezolüsyon Kontrast Rezolüsyonı Işık Salınım özelliği (yapısı) Ranfansatör Dedektör Scı – gos - ccd

GÖRÜNTÜ KALİTESİ BANYO – BASKI Banyo ısısı Banyo süresi Solüsyon kontrastı Baskı dansitesi

GÖRÜNTÜ KALİTESİ + - HASTA: Kalınlık Yoğunluk Hareket Heel etkisi

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ RADYOGRAFİK X-IŞINI SİSTEMLERİ TESTLERİ: Işınlamanın Tekrarlanabilme ve Doğrusallığı Testi Tüp Çıkışı ve Kararlılığı Testi Filtrasyon ve Yarı Değer Kalınlığı Testi Işınlama Zamanının Ölçülmesi kVp Testi X-Işını Alanı Uygunluk ve Diklik testi Odak Nokta Boyu ve Ayırma Gücü Ölçümleri Sızıntı Radyasyon Ölçümü Testi Otomatik Işınlama Kontrolü Grid Ayar Ölçümü

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ KARANLIK ODA TESTLERİ: Güçlendirici Ekran ve Kast Testleri Film Banyo işlemi Karanlık Oda Testleri

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ Işınlamanın Tekrarlanabilme ve Doğrusallığı Testi Amaç: Aynı mesafe ve kVp değerinde aynı mAs değerini veren farklı mA ve Işınlama süresi kombinasyonlarında ışınlamaların karşılaştırılarak, tekrarlanma doğruluğunun iyon odası ile ölçülmesi. mAs mA sn X1 (mGy) X2 (mGy) X3 (mGy) X Ort. 40 100 0,4 1401 1402 1401,3 250 0,16 1388 1390 1389 400 0,1 1393 1397 1398 1396 tekrarlanabilirlilik doğrusallık Genel Kriter: Tekrarlanabilirlik +%5, Doğrusallık +%10sınırları içerisinde olmalı.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ Tüp Çıkışı ve Kararlılığı Testi Amaç: Bir X-ışını sisteminin çıkışının kararlılığı ve ışınlama şartları ile değişimini belirlemek. Tüp Çıkışı Karalılığını belirlemek için aynı ışınlama faktörlerinde (80 kVp, 200mA, 0,2sn) art arda 10 kez ışınlama yapılır. Her şutlamada okunan doz değeri kaydedilir. 10 şutlamanın ortalaması alınır. Ortalamadan sapma değeri bulunur. Genel Kabul: Sapma değeri +%10’u geçmemelidir. Tüp çıkışının kVp , mA ve ışınlama zamanına bağlı olarak değişimi de ayrı ayrı ölçülmelidir.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ Filitrasyon ve Yarı Değer Kalınlığı Testi Amaç: Belirli bir kVp’de yarı değer kalınlığını ölçerek toplam filtrasyonu belirlemek. Kabul sınırları: 80kVp ve 100 cm odak-dedektör mesafesinde toplam HVL filitrasyon değeri 2,5 – 3,5 mm Al aralığında olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ Işınlama Zamanının Ölçülmesi Seçilen ışınlama zamanı ile ölçülen ışınlama zamanının Elektronik X-Işını Zaman Ölçeri ile test edilmesi. 80 kVp’sabit mA değerinde, farklı ışınlama sürelerinde ölçümler alınır. Her değer 3 kez tekrarlanarak ortalaması alınır. Doğruluk= (tort. - ti )/ti ti= jeneratörden seçilen zaman değeri. Kabul sınırları: Sapma değeri 10 msn’den büyük ışınlama zamanı için +%5, 10msn’den küçük ışınlama zamanı için +%10 içerisinde olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ kVp Testi Amaç: kVp değerinin tekrarlanabilirliğinin elektronik kVp ölçer ile ölçülmesi. 40mAs ve 200mA’de farklı kVp değerleri için 3 kez tekrar eden ölçümler alınır. Ayarlanan kVp ile Ölçülen ortalama kVp değerleri farkı kaydedilir. Kabul Sınırları: Ölçülen kVp’nin, ayarlanan kVp ‘den sapma miktarı maksimim +%10 olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ X-Işını Alanı Uygunluk ve Diklik testi Amaç: X-Işını ve kolimatör ışık alanlarının birbiri ile uyumu ile merkezi ışının masaya dikliğinin ölçülmesi. Kabul Sınırları: Her bir kenardaki ışık alanının X-Işını alanından sapması, odak film mesafesinin %3’ünden küçük olmalıdır. Demet dikliği: X-Işını demetinin merkezi ekseni ile film düzlemi arasındaki açı 90 derece olmalıdır. Sapma bu açıdan maksimum 1,5 derece olmalıdır.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ Sızıntı Radyasyon Ölçümü Testi Amaç: Maksimum ışınlama şartlarında kolimatör tamamen kapalıyken tüpün etrafında sızıntı radyasyon olup olmadığını, varsa şiddetini ölçmek. Kolimatör tamamen kapalıyken, tüpün etrafına birkaç kaset tutturulur. Maksimum kVp ve yüksek mA değerinde birkaç şutlama yapılır. Filmler banyo edilerek kaçak olup olmadığına bakılır. Kaçak varsa olan tarafın 1 m uzağına iyon odası konularak doz hızı ölçülür. Kabul Sınırları: sızıntı radyasyon değeri 1 mGy/saat değerini geçmemelidir.

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ KARANLIK ODA TESTLERİ: Güçlendirici Ekran ve Kast Testleri Ekran-film temas testi Ekran hızlarının homojenitesi Film Banyo işlemi Banyo ısısı - süresi Banyo konsantrasyonu Karanlık Oda Testleri Karanlık oda ışık kaçağı testi

RADYOGRAFİDE KALİTE KONTROL TESTLERİ KARANLIK ODA TESTLERİ: Densitometri Sensitometri

SONUÇ Yapılan her test ve kalibrasyon, tetkikin en az hata ile yapılmasını, optimum görüntü kalitesini ve minimum hasta dozunun elde edilmesini sağlar.

KAYNAKLAR Prof.Dr Doğan BOR, Doç Dr. Turan OLĞAR, Ankara Nükleer Bilimler Enstitüsü, Radyasyon Güvenliği Kursu Ders Notları, Ankara 2009. Prof.Dr Tamer KAYA, Temel Radyoloji Tekniği, Nobel. TAEK, Tanısal Radyolojide Radyasyondan Korunma Kurs Kitabı, Ankara 2009. Ahmet Kumaş, Film Banyo ve Baskı Teknikleri, Ankara,

TEŞEKKÜRLER