POZLAMA Pozlama; kullandığınız film üzerinde istediğiniz görüntüyü elde edebilmek için ışığın hangi miktarda geçeceğini(diyafram açıklığı) ve hangi süre boyunca geçeceğinin(enstantane) kontrolüdür. İstediğiniz görüntüyü elde edebilmek için diyafram açıklığı, enstantane ve film hızı ayarlarını doğru yapmak gerekir. Bu üç ayarın arasındaki ilişkiyi iyi bir şekilde kontrol edebilmeniz gerekir, bu ilişkiye sonsuz üçgen ilişkisi de denir Pozlamayı anlatmadan önce diyafram açıklığı ve buna bağlı değişen net alan derinliği kavramları anlatılacaktır.

DİYAFRAM AÇIKLIĞI Fotoğraf makinalarında, objektiften film üzerine düşürülecek ışık miktarının belirlenmesine yarayan kısma diyafram denir. Diyafram yapısı itibarı ile insan gözü ile aynı fonksiyona sahiptir. İnsan gözündeki iris, yarıçapını büyüterek veya küçülterek retinaya gidecek olan ışık miktarını ayarlar. Aşağıdaki şekilden anlayacağınız üzere diyafram da aynı mantıkla çalışır.

Işık miktarına göre ayarlanacak diyafram için diyafram açıklığı değerleri kullanılır ve “f” ile gösterilir.”f” in tanımı aşağıdaki gibidir; f = Odak Uzunluğu / Diyafram Çapı(D) = Diyafram Açıklığı  Her objektifin kendine göre bir diyafram açıklığı aralığı vardır. Bu diyafram açıklığı değerleri standartlara göre belirlenmiş olup aşağıdaki gibidir: f 1.4, f 1.8, f 2 ,f 2.8, f 4, f 5.6, f 8, f 11, f 16, f 22, f 32

f 1.4, f 1.8, f 2 ,f 2.8, f 4, f 5.6, f 8, f 11, f 16, f 22, f 32 Yukarıdaki diyafram açıklıkları değerlerinde;her değer kendinden sonrakinin iki katı, kendinden öncekinin yarısı kadar ışık geçirir. Genel olarak bu şekilde olan diyafram açıklıkları, teknolojinin gelişmesi ile şu anda yukarıdaki değerlerin ara değerleri de kullanılmaktadır.

F = 50 mm’lik bir objektifte, bu değerlerin en küçüğü olan f = 1 F = 50 mm’lik bir objektifte, bu değerlerin en küçüğü olan f = 1.4 ve en büyüğü olan f = 32 diyafram açıklıklarını örnek olarak alırsak; f = 1.4 diyafram açıklığı için,diyafram çapı hesaplanırsa; 35.714 mm bulunur. f = 32 diyafram açıklığı için,diyafram çapı hesaplanırsa; 1.5625 mm bulunur.

Sizinde gördüğünüz gibi en küçük diyafram açıklığı değeri olan f = 1 Sizinde gördüğünüz gibi en küçük diyafram açıklığı değeri olan f = 1.4 , en fazla ışık geçirecek olan diyafram açıklığı değeridir. En büyük diyafram açıklığı değeri olan f = 32 , en az ışık geçirecek olan diyafram açıklığı değeridir. Burada bir ters orantı söz konusudur;diyafram açıklığı değerleri sayısal olarak azaldıkça, ışık geçirgenlikleri artacaktır.

ALAN DERİNLİĞİ Alan derinliği sınırları, yani en öndeki net nokta ile en arkadaki net nokta arasındaki mesafe, istenilen netliğin sınırları, objektif odak uzaklığı, diyafram açıklığı ve konu ile fotoğraf makinesi arasındaki mesafe gibi birtakım etkenlere bağlıdır. Diyafram açıklığının fotoğraf üzerinde etkilediği bir diğer unsurda fotoğrafta net çıkacak bölgedir(net alan derinliğidir).Net alan derinliği, netleme yapılan objenin 1/3(a) oranında önünde ve 2/3(2a) oranında arkasında olmak üzere fotoğrafta net olarak çıkacak mesafedir(a+2a).

Alan derinliği objektifin üzerinde yer alan; alan derinliği halkası ile belirlenir. Alan derinliği halkası, netlik halkası(metre halkası) ile diyafram açıklığı halkası arasında bulunur ve üzerinde o objektife ait diyafram açıklığı aralığında yer alan diyafram açıklığı değerleri bulunur. Diyafram açıklığı halkası ile netlik halkası hareketli, alan derinliği halkası ise bu iki halkanın değişmesi ile belirlendiğinden dolayı hareketsiz konumda yer alır ve merkezinde netleme çizgisi vardır. Alan derinliğinin tayini için, alan derinliği halkası üzerinde kullandığımız diyafram açıklığı değeri bulunur ve her iki taraftan da netlik halkası üzerine çıkarılarak, alan derinliğinin kaç metreden başlayıp kaç metrede son bulduğunu anlayabiliriz

Yukarıdaki şekillerle, iki farklı diyafram açıklığı ile alan derinliğinin nasıl değiştiğini örnekleyelim. Her iki şekilde de netlik 3.5 metreye yapılmış ve diyafram açıklıkları; soldaki şekilde f=8, sağdaki şekilde ise f=16 olarak ayarlanmıştır. Soldaki şekilde f=8 değeri, alan derinliği halkasında bulunup netlik halkasına çıkarıldığında; netliğin 2 metreden başlayıp, 4.5 metrede sona erdiğini görürüz. Sağdaki şekilde ise f=16 değeri, alan derinliği halkasında bulunup netlik halkasına çıkarıldığında; netliğin 1.35 metreden başlayıp, ∞ da sona erdiğini görürüz. Bu örneklerden de görüleceği üzere alan derinliği, diyafram açıklığı değeri büyüdükçe(diyafram çapı küçüldükçe) artar(bu değerler konuyu anlatabilmek için verilmiştir,gerçek değillerdir).

ALAN DERİNLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER: Diyafram çapı küçüldükçe, alan derinliği azalır. Kullanılan objektiflere göre alan derinliği değişir; geniş açılı(odak uzunluğu kısa) objektiflerde alan derinliği fazla iken, dar açılı(odak uzunluğu uzun) objektiflerde alan derinliği kısadır. Film düzlemi ile netlik yapılan konu arasındaki mesafe azaldıkça, alan derinliği azalır. Aynı şekilde film düzlemi ile netlik yapılan konu arasındaki mesafe arttıkça, alan derinliği artar. Bunun sebebi netlik ayarının kısa mesafelerde çok hassas iken, uzun mesafelerde hassaslığını yitirmesinden kaynaklanır.

-ALAN DERİNLİĞİNİN UZATILMASI: Seçilen herhangi bir diyafram açıklığı için alan derinliği ölçüsünün en büyüklenebilmesi arttırılmış netleme ölçüsü ile mümkündür. Bunu yapabilmek için netleme halkası üzerinde bulunan ∞ işareti, alan derinliği halkası üzerinde seçilen diyafram açıklığı değeri ile kesiştirilir. Bu yolla alan derinliği, seçilen diyafram açıklığı için maximum halini alır. Sonsuzdaki konular kabul edilebilir netlik bölgesinin en uzak noktasında olacaktır. En yakındaki net bölge ise netleme yapılan konu ile film düzlemi arasındaki uzaklığın ortalarından başlayacaktır. Bu yöntem ile en fazla alan derinliği elde edildiğinden genellikle manzara fotoğraflarında kullanılır.

Kullanacağımız diyafram açıklığı değerini belirleyip, ayarladıktan sonra, ∞ ‘a netlik yapılır(net alan derinliği 5 metre ile ∞ arasındadır) ve alan derinliği halkası üzerinden seçtiğimiz diyafram açıklığı değeri ile kesiştirilerek netlik bölgesinin başlangıç değeri bulunur. Herhangi bir diyafram açıklığında sonsuza netlik yapıldığında,alan derinliğinin başlangıç uzaklığına hiperfokal(hyperfocal) uzaklık denir. Bulunan bu değere,(5 metreye) sağdaki şekilde olduğu gibi netlik yapıldığında, net alan derinliği 1.7 ile ∞ arasında olacaktır. Böylece alan derinliğimiz o diyafram açıklığı değeri için en büyük halini almıştır.

ARALIĞA NETLEME Diyelim ki; bir evin fotoğrafını çekeceksiniz ve öndeki ağaç ile arkadaki duvarın da net çıkmasını istiyorsunuz. Bu yöntem 3 adımdan oluşur; 1.adım : fotoğraf makinasına en yakın konu olan ağaca netlik yapılır ve netlik halkasından ne kadar uzaklıkta olduğu öğrenilir, diyelim ki 2.5 metre olsun. 2.adım: fotoğraf makinasına en uzak konu olan duvara netlik yapılır ve netlik halkasından ne kadar uzaklıkta olduğu öğrenilir, diyelim ki ∞ da olsun. 3. adım: 2.5 metre ile ∞ değerleri netlik halkasında ortalanacak şekilde netlik yapılır(alan derinliği halkasının merkez çizgisine göre) ve bu iki değerin alan derinliği halkası üzerinde kesiştiği diyafram açıklığı değeri kullanmamız gereken diyafram açıklığı değeridir. Böylece netlik 6 metrede olur ve diyafram açıklığı değerini f=11 ayarlamamız gerekmektedir.

Öndeki modele netlik yapılarak ,diyafram açıklığı değeri f\2 ayarlanmıştır. Görüldüğü üzere f\2 ile sağlanabilecek olan alan deriniği son derece kısıtlı olduğunda dolayı diğer moeller flu çıkmışlardır.

Bu fotoğrafta da f 2 diyafram açıklığı değeri ayarlanarak çekildiği halde bir önce ki fotoğrafa nazaran alan derinliği artmıştır. Nedeni ise netlik mesafesinin arttırılarak en arkadaki modele yapılmış olmasıdır.

Bu fotoğrafta ise netlik ortadaki modele yapılarak, diyafram açıklığı değeri olarak f 22 seçilmiştir ve 3 modelinde alan derinliği içinde yer alınması sağlanmıştır.

Pozlama başlangıçta da belirttiğimiz gibi; sabit film hızında, f/ diyafram değerleri diyafram açıklığı olarak adlandırılan delik çapından süzülecek ışık miktarını, perde hızı değerleri ise filmin ne kadar süreyle diyaframdan süzülerek gelen ışık miktarı ile pozlanacağını belirler. Diğer bir deyişle sabit film hızında pozlama bu iki değişkenin karşılıklı ilişkisi olarak adlandırılabilir. Bu ilişkiyi formüle edecek olursak; T= ZAMAN I= IŞIK ŞİDDETİ E= POZLAMA Olmak üzere TxI = E kuralını sağlar. Bu kurala karşılıklılık kuralı adı verilmiştir. Bu kural üzerince; formülümüzdeki T(zaman) iki katına çıkarıldığı takdirde aynı pozlamayı elde edebilmek için ışık şiddetini yarısına indirmemiz gerekir(veya karşılıklı olarak zamanı yarısına indirirken ışık şiddetini iki katına çıkarabiliriz).

Şimdi fotoğrafçılıkta kullanılan değerlerin oluşturdukları dizilerin özelliklerine bakarsak; 1.2 1.4 1.8 2 2.8 4 5.6 8 11 16 22 32 1/sn 2000 1000 500 250 125 60 30 15 1 Tabloda görülen diyafram değerleri ve enstantane değerleri dizilerinin ortak özellikleri vardır. Diyafram değerleri dizisin de her diyafram durağı(stopu) kendinden önce gelen değerin yarısı kadar ışık geçirmektedir. Aynı şekilde enstantane değerleri dizisinde de her enstantane durağı kendinden önce gelen değerin iki katı daha uzun bir zaman dilimidir. Dizilerin bu özelliklerine ve karşılıklılık kuralına göre yukarıdaki tabloda her sütunda görülen değerler ikilisi pozlama bileşenleri olarak adlandırılır ve fotoğraf üzerinde etkileri farklı olmak üzere film üzerine eşit miktarda ışık düşecektir.

Diyelim ki f/4 diyafram değeri ve 1/60 enstantane değerine sahip bir pozlama bileşenine sahip bir konum için, pozlama değeri aynı kalmak şart ile 3 durak az ışık verecek(alan derinliğini 3 durak artıracak) diyafram değişikliği yapmak isteseydik; f/4 - 3 durak fazla ışık verecek diyafram açıklığı değişimi f/11 1/60 + 3 durak fazla ışık geçirecek enstantane değeri değişimi 1/8 F / 11 1 / 8 F / 4 1 / 60 0 DURAKLIK POZ DEĞİŞİMİ