ÜRETİM PLANLAMA ve KONTROLÜ

Üretim faaliyetlerini sorunsuz ve verimli bir şekilde gerçekleştirmek için önemli bir yönetim faaliyeti olan “planlama” yapmak gerekmektedir. Etkin bir plan, uygun hedeflere, hedeflerin başarılması için yerine getirilmesi gereken faaliyetlere ve her faaliyetin düzgün ve etkin biçimde başarılması için yeterli ön sürelere bağlı olarak yürütülür. Başka bir ifadeyle, üretim planlamanın temel işlevi; önceden belirlenmiş zaman, kalite ve bütçe hedeflerine uygun olarak ürünlerin müşteri veya stoklara sevkinin sağlanmasıdır. Bu amaca ulaşmak için üretim aşamalarındaki tüm faaliyetler planlanarak koordine edilir.

ÜRETİM PLANLARI- ÜRETİM PROGRAMLARI Her ne kadar üretim planları ve üretim programları birbirlerine benzer faaliyetler gibi gözükse de; aralarında bazı farklar bulunmaktadır. Örneğin üretim planlarında ayrıntılara fazla inilmez ve gerektiği zaman değiştirilebilir. Mecbur kalmadıkça değiştirilmeyen üretim programları, üretim planlarına göre daha bağlayıcı olmakla birlikte, hangi mamulün ne zaman ve hangi iş istasyonlarında işlem görerek üretileceği üretim planlarında değil, üretim programlarında belirlenmektedir.

Üretim planlamada dört temel faktörün (malzeme, yöntem, makine ve işgücü) planlaması söz konusudur. Kapsadığı süreç açısından ise; kısa,orta ve uzun dönemli üretim planları olarak üçe ayırabiliriz. Uzun vadeli üretim planları 2 yıl ve daha uzun bir süreyi (üretim fonksiyonu teknoloji bağlantılı olduğundan yaklaşık olarak) kapsar ve tüm kendinden kısa dönemli planlara yol göstericidir.

Bu planlara üretilecek ürünler, nasıl üretilecekleri ve bunun için gereken yatırımlara ilişkin kararlar alınır. Bu kararlar üst düzey yöneticilerin ve hatta yönetim kurulunun alabileceği türden kararlardır. Uzun vadeli kararlara örnek; Hangi ürün veya hizmetin hangi dönemde üretileceği Üretim için gerekli malzemelerin dışarıdan mı alınacağı yoksa içeride mi üretileceği (yap veya satın al- make or buy) Teknoloji seçimi Kapasite planlaması verilebilir.

Orta vadeli üretim planları, ortalama 1 yıllık bir süre için üretim ve ihtiyaç miktarları arasında bir uyum sağlamayı amaçlar. Bu kararlarda talep tahminleri, başlangıç stok miktarı ve işgücü sayısı veri kabul edilerek toplam maliyeti minimize edecek şekilde her ay bu kaynaklardan ne ölçüde yararlanılacağına, üretim düzeyinin ve işgücü sayısının ne olması gerektiğine karar verilir.

Orta vadeli planlarda belirlenen miktarların, kısa vadeli planlar ile, diğer bir deyişle, üretim programları ile ihtiyaca uygun olarak dağılımları yapılır. Kısa vadeli planlar ile makine, teçhizat, işgücü ve alan gibi eldeki kaynakların veya kullanılabilir kapasitenin işlere, siparişlere, veya müşterilere tahsis edilmeleri sağlanır.

Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı Modern bir üretim işletmesinde ÜP’nın yer almasını gerektiren nedenler; Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı İşletme içi faaliyetlerin koordinasyonu İşletmeler arası bağımlılık ve ilişkilerin gelişmesi Tüketici pazarının eskiye kıyasla daha karmaşık yapıda olması ve isteklerinin farklılaşması Tedarik ve dağıtım faaliyetlerinin geniş bir alana yayılması Hizmet, kalite ve fiyat rekabetinin yoğunlaşması İşletmenin ekonomik düzeyde çalışmasını sağlamak için malzeme, makine ve insan gücü kayıplarının minimum düzeye indirilme zorunluluğu

Modern pazarlama anlayışı içerisinde, üretim yönetiminin önemli amaçlarından birinin tüketicinin istediği ürünü/hizmeti istenilen zamanda ve miktarda hazır bulundurmak olduğuna göre, üretim planlarında kullanılacak öncelikli bilgi TALEP’tir. Talep tahminlerinin duyarlılığı; Zaman: Tahminlerin kapsadığı zaman aralığı uzadıkça duyarlık azalır. Ayrıntıya inme derecesi: Talebi tahmin edilecek ürün/hizmet sayısı arttıkça duyarlık azalır.

Zaman ve ayrıntıya inme faktörleri göz önüne alındığında, üretim planlarının uygun bir zaman aralığını kapsayacak biçimde ve ayrıntıya fazla inilmeden düzenlenmesi gerektiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte, bir üretim planının hazırlanmasında uyulması gereken prensipler; Uygun planlama periyodunun seçimi (kısa, orta ve uzun dönem), Uygun ürün gruplarının oluşturulması (aynı üretim işlemlerini gören veya aynı makinelerde işlenen ürünler), Kısıtlayıcı faktörlerin bilinçli olarak hesaba katılmasıdır.

Bu prensiplere göre hazırlanacak bir üretim planı; belirli zaman aralıklarındaki üretim miktarını, üretimin plana uygun yürümesini kontrol edecek araç ve yöntemlerle birlikte tüm işletmeyi kapsayan iş yükü dağıtım düzenini belirleyen bir araç olacaktır. Üretim planları bir yandan tezgah başındaki işçiye o gün ne yapacağını bildiren iş emirlerinin temel malzemesini oluştururken, diğer yandan her düzeydeki yöneticiye yol gösteren bir kontrol aracı niteliğini taşıyacaktır. Üretim planlarının daha yararlı olmasını sağlamak için basit ve kolay anlaşılır şekilde dizayn edilmesi, planlama prosedürünün yanı sıra ortaya çıkan tablo, diyagram ve ölçülerde basitliğe özen gösterilmesi gerekir. Örneğin ölçme birimlerinde parça sayısı, işçi saati gibi birimlerin kullanılması önem taşır.

ÜRETİM PLANLARININ HAZIRLANMASI Üretim planlarının hazırlanmasında izlenecek adımlar: Üretim planının kapsayacağı zaman aralığı tespit edilir: İşletmenin özelliklerine göre kısa veya uzun dönem olarak farklılık gösterse de, genellikle birer aylık dilimler halinde bir yıllık dönem alınır. Talep tahminleri yapılır: Plan dönemi içinde talebin aylara veya uygun bir zaman aralığına göre değişimi ve minimum-maksimum düzeyleri belirlenir. Ekonomik stok düzeyi hesaplanır: Stok politikalarına ve talep değişim özelliklerine göre maliyeti minimum yapan miktarlara emniyet stokları (güvenlik stoku) eklenerek bulunur.

Plan dönemi başındaki ve sonundaki stok düzeyi belirlenir: Dönem başında ambarda bulunan ve henüz ambara gönderilmemiş ürünler ve dönem sonunda emniyet stokuna ek olarak bulundurulması istenen ürünlerdir. Başlangıç ve bitiş stokları arasındaki fark bulunur. Planlama dönemi içinde üretilmesi gereken miktar bulunur: Dönem içindeki satış tahmini ile önceki maddede elde edilen değerde istenen değişme miktarının toplamından oluşur. Üretilmesi istenen miktar dönem dilimlerine dağıtılır: Dağıtım; stok düzeyleri, üretim hızının değişkenliği, tatil kayıpları, tamir-bakım süreleri ve kapasite olanakları göz önüne alınarak yapılır.

P=(130-130+140)/5=28 adet/hafta olarak bulunur. Planlama dönemi sonunda istenen stok düzeyi ve dönem için talep tahmini verildiği takdirde bir periyottaki üretim miktarı basit bir formülle hesaplanabilir. P=Bir periyottaki (günlük, haftalık) üretim S1=Dönem başındaki stok düzeyi S2=Dönem sonunda bulunması istenen stok düzeyi D=Dönem için tahmin edilen talep N=Dönem içindeki periyot sayısı P=(S2-S1+D)/N Örneğin 5 haftalık bir dönem için D=140 adet, S1=130, S2=130 ve N=5 verildiği takdirde haftalık üretim P=(130-130+140)/5=28 adet/hafta olarak bulunur.

Planlanan ve Fiili Miktar Buna göre 5 hafta için düzenlenen üretim planı şu şekildedir: HAFTALIK ÜRETİM PLANI Ürün: DPH 90 Motor Başlangıç Stoku:130 Bitiş Stoku:130 Üretim: 28 adet/hafta Dönem: 1/11/2010-3/12/2010 (5 hafta) Tarih Planlanan ve Fiili Miktar Satış Üretim Stok 1/11-5/11 Planlanan 20 28 138 Fiili 8/11-12/11 25 141 15/11-19/11 30 139 22/11-26/11 137 29/11-3/11 35 130 Tabloda fiili satışların ve bunun sonucu ortaya çıkan fiili stok düzeylerinin kaydedilmesi için yer ayrılmıştır. Her hafta sonu gerçek değerler tabloya işlendiği takdirde, plan ile aradaki farkları görmek mümkün olur. Sapmalar fazla ise ilgililer uyarılarak gerekli önlemlerin alınması sağlanır.

Haftalık üretim planında verilen değerlere göre her hafta içinde uygulanacak üretim programları düzenlenir. Bunun için ürünü oluşturan parçalar ve işlenecek malzemeler tespit edildikten sonra iş istasyonlarında yapılması gereken işler ve süreleri belirlenir. İşçilerin günlük faaliyetlerini ayrıntılı olarak belirleyen iş emirleri bu programlardan yararlanarak hazırlanır. Bir üretim planının hazırlanmasında üç temel stratejiden biri seçilir: Talebi izleme stratejisi (chasing strategy) Sabit üretim hızı stratejisi (evel strategy) Karma strateji (mixed strategy)

Talebi izleme stratejisi: Üretim hızı talepteki değişmeleri çok yakından izler ve bundan dolayı stok düzeyi sıfıra çok yakındır. Buna karşılık, üretim hızı değişmelerinde yapılan hazırlık, işe alma ve işten çıkarma işlemlerinin maliyeti yüksektir. Sabit üretim hızı stratejisi: Planlama dönemi boyunca üretim hızı sabit tutulur. Talep ile üretim arasındaki farklar stok bulundurma veya bulundurmama maliyetlerinin artmasına yol açar.Bu stratejinin avantajı kolay planlama ve çok düşük hazırlık maliyetidir.

Karma strateji: İki stratejinin sakıncasını dengelemek amacı ile izlenen bir stratejidir. Örneğin üretim hızı talebe göre her ay yerine 3 ayda bir değiştirilir. Belirli bir ürün için üretim planının hazırlanmasında en uygun stratejinin seçimi, her birinin ayrı ayrı değerlendirilmesi sonucu mümkün olur.