TİCARİ İŞLETME KAVRAMI Dr. Özlem Döğerlioğlu IŞIKSUNGUR Yaşar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü-Ders Notları ozlem@dogerlihukuk.com Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

TANIMI Mevcut Türk Ticaret Kanunu’nda ticari işletmenin tanımı yapılmamış, bunun yerine hangi işletmelerin ticari işletme olarak kabul edileceği belirtilmiştir (TTK.m.11-13). Mevcut TTK.m.11’e göre, “ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer müesseseler, ticari işletme sayılır”. Mevcut Ticaret Siciliği Tüzüğü’nün 14.maddesine göre, “bir gelir sağlamayı hedef tutmayan veya devamlı olmayan faaliyetlerle Türk Ticaret Kanununun 17. maddesinde tarif edilen esnaf faaliyeti sınırlarını aşmayan faaliyetler ticari işletme sayılamaz”. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

yenI TİCARET kanununda ticari işletme Yeni Ticaret Kanunun 11. maddesine göre ticari işletme “Esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir” Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ÖZELLİKLERİ Ticari işletmelerin 4 özelliği bulunur. Ticari işletmeler, gelir sağlama amacıyla kurulan işletmelerdir. Ticari işletmeler, devamlı şekilde faaliyette bulunan işletmelerdir. Ticari işletmeler, diğer işletmelerden bağımsız şekilde işletilen işletmelerdir. Ticari işletmeler, esnaf işletmelerinden daha büyük ölçekli işletmelerdir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

UNSURLARI Ticari işletme kavramının dört unsura sahip olduğu kabul edilir: İktisadi Faaliyet- Gelir Sağlama Amacı Devamlılık Bağımsızlık Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşma Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

GELİR SAĞLAMA AMACI Ticari işletmeler, iktisadi bir amaç için kurulurlar. Hayır veya yardım amacıyla kurulan işletmeler, ticari işletme sayılmazlar. Ör. Kendi yemek şirketiyle hayır işleri için hayır kuruluşlarına yemek dağıtan kişinin faaliyeti Gelir sağlama amacını taşımakla birlikte, işletmenin gelir elde edememesi veya zarar etmesi, ticari işletme niteliğini ortadan kaldırmaz. Ticari işletme bakımından elde edilen gelirin harcanma şeklinin bir önemi yoktur. Ör. Bir derneğe ait işletmenin gelirinin derneğin iktisadi olmayan amaçları için kullanılması Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

GELİR SAĞLAMA AMACI Hedef gelir sağlamamak olmakla birlikte, yapılan faaliyet sonunda gelir sağlanması faaliyete iktisadi nitelik kazandırmaz Ör. Hayır amacıyla işletilen bir öğrenci yurdun faaliyetinden sonuçta gelir elde edilmesi İktisadi faaliyet, bir ticari usul ve organizasyon dahilinde gerçekleştirilmelidir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

DEVAMLILIK Devamlılık, faaliyetin profesyonelce icrasını ifade eder. Devamlılık, faaliyetin uzun ve belirsiz süre icra edileceği anlamına gelmez Kısa bile olsa belirli bir zaman diliminde sürekliliği hesaplanarak yapılmış faaliyet devamlıdır. Yaz aylarında çalışan tekne turları Zeytin zamanında çalışan zeytin fabrikaları Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

DEVAMLILIK Ticari işletme faaliyeti, sürekli şekilde yürütülen faaliyetlerden oluşmalıdır. Bir sefere mahsus veya tesadüfen ortaya çıkan bir fırsattan yararlanmak için yapılan faaliyetler, gelir sağlamayı amaçlasa bile, bir ticari işletmenin varlığını göstermezler. Örneğin, bir kişinin elindeki konser biletini yüksek fiyatla satarak gelir elde etmesi. Süreklilik unsuru bakımından önemli olan husus, faaliyetin devamlı bir şekilde yürütülmesidir. İşletmenin belirli dönemlerde faaliyetine ara vermesi, ticari işletme niteliğinin kazanılmasını önlemez. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

DEVAMLILIK Devamlılık niyeti olmaksızın başlatılan bir işletme faaliyetinin her an sona erme ihtimaliyle sürdürülmesi durumunda devamlılık unsurundan bahsetmek mümkün değildir. Ör. Fuar zamanında açılan işletmenin, fuarın uzaması nedeniyle, fuarın biteceği tarihe kadar (bitiş tarihi kesin değil) faaliyetini uzatması Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

BAĞIMSIZLIK Ticari işletme faaliyetinin başka birim ve işletmelerden bağımsız şekilde yürütülmesi gerekir. Bir işletme, başka bir işletmenin irade ve işlemine bağlı olmaksızın işlemlerde bulunabildiği takdirde, ticari işletme olarak kabul edilir. Üçüncü kişilerle işlemde bulunmayan veya müşterilerden gelen talebi karşılama yetkisi olmayan depo, şube, üretim veya dağıtım merkezleri ile atölyeler, bağımsız olmadıkları için ayrı bir ticari işletme olarak kabul edilmezler. Bunlar, ticari işletmenin bir bölümünü oluştururlar. Bir işletmeye ait ürünleri satmak üzere kurulan bayiler, belirli bir firmanın ürünlerini tamir etmek üzere açılan yetkili servisler, telefon faturalarını tahsil etmek üzere açılan Telekom merkezleri, seyahat veya sigorta acenteleri, ticari işletme niteliği taşırlar. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

KAPASİTE-ESNAF SINIRLARINI AŞMA Bu unsurun oluşması için A- Bakanlar Kurulunca çıkarılacak Kararnamede öngörülen sınırın aşılması hedeflenmiş olmalıdır. (Sınırı aşan düzeyde gelirin elde edilmiş olması şart değildir. Bu geliri sağlamanın hedeflenmiş olması yeterlidir) B- İktisadi faaliyetin bedeni çalışmadan çok sermayeye dayanması gereklidir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

KAPASİTE-ESNAF SINIRLARINI AŞMA Sermaye kavramıyla sadece para kastedilmemektedir. Yeni TTK madde 127’ye göre a) Para, alacak, kıymetli evrak ve sermaye şirketlerine ait paylar, b) Fikrî mülkiyet hakları, c) Taşınırlar ve her çeşit taşınmaz, d) Taşınır ve taşınmazların faydalanma ve kullanma hakları, e) Kişisel emek, f) Ticari itibar, g) Ticari işletmeler, h) Haklı olarak kullanılan devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar ve işaretler gibi değerler, i) Maden ruhsatnameleri ve bunun gibi ekonomik değeri olan diğer haklar, j) Devrolunabilen ve nakden değerlendirilebilen her türlü değer sermaye kapsamında değerlendirilmektedir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

KAPASİTE-ESNAF SINIRLARINI AŞMA İkinci unsur kapsamında belirtilen “İktisadi faaliyetin bedeni çalışmadan çok sermayeye dayanması” şartında: Bedeni çalışmayla kastedilen: İşletme sahibinin bizzat kendisine ait olan beden ve beyin gücünü(mesleki bilgi-tecrübeyi) ifade eder. Bu nedenle kişinin kendi beden ve beyin gücüyle icra edilen Öğretmenlik Mali müşavirlik Yatırım danışmanlığı Muayene doktorluğu Yazarlık Ressamlık Heykeltraşlık Noterlik Mimarlık faaliyetleri TİCARİ İŞLETME FAALİYETİ SAYILMAZ. Bazı Faaliyetler kanun gereği ticari işletme sayılmaz 1136 sayılı Avukatlık K. Md. 44- bir avukat belli bir ücret karşılığı başka avukatları istihdam etse bile ticari faaliyette bulunuyor sayılmaz Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

KAPASİTE-ESNAF SINIRLARINI AŞMA Esnaf Kavramı Mevcut TTK.m.17’ye göre, “ister gezici olsunlar, ister bir dükkanda veya bir sokağın muayyen yerlerinde sabit bulunsunlar, iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlamaya yetecek derecede az olan sanat ve ticaret sahipleri” esnaf niteliği taşır. Buna göre, esnaf işletmelerinin iki özelliği vardır: İktisadi faaliyetin nakdi sermayeden çok bedeni çalışmaya dayanması Kazancın ancak geçimini sağlamaya yetecek derecede az olması Yeni TTK Md. 15 İster gezici olsun ister bir dükkânda veya bir sokağın belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla bedenî çalışmasına dayanan ve geliri 11 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca çıkarılacak kararnamede gösterilen sınırı aşmayan ve sanat veya ticaretle uğraşan kişi esnaftır. Ör. Simitçi- salepçi Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MEVCUT TÜRK TİCARET KANUNA GÖRE TİCARİ İŞLETME TÜRLERİ Mevcut Türk Ticaret Kanunu, ticari işletmeleri üç gruba ayırmaktadır: Ticarethane Fabrika Ticari Şekilde İşletilen Diğer Müesseseler Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MEVCUT TTK’YA GÖRE TİCARETHANE Mevcut TTK.m.12/I gereğince, aşağıdaki işleri yapmak üzere kurulan işletmeler, ticarethane niteliği taşırlar. Menkul malların satılmak veya kiraya verilmek üzere tedariki ve bunların aynen veya başka bir şekle sokularak satılması yahut kiraya verilmesi; Kıymetli evrakın satılmak üzere tedariki ve bunların satılması; Her çeşit imal veya inşa; Madencilik; Matbaacılık, gazetecilik ve kitapçılık, yayın, ilan ve istihbarat; Tiyatro, sinema, otel, han ve lokanta gibi umumi mahaller, hususi mektep (özel okul) ve hastane ve açık satış yerlerinin işletilmesi; Umumi mağazalar ve sair depo ve ambarların işletilmesi; Borsa ve kambiyo işleri, sarraflık, bankacılık; İçtimai (sosyal) sigortalar hariç olmak üzere sigortacılık; Kara, deniz ve havada, nehir ve göllerde yolcu ve eşya taşımak; Su, gaz ve elektrik dağıtma, telefon ve radyo ile haberleşme ve yayın; Acentelik, tellallık, komisyonculuk ve sair bütün tavassut (aracılık) işleri. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MEVCUT TTK’YA GÖRE FABRİKA Mevcut TTK.m.12/II gereğince, “fabrikacılık, hammadde veya diğer malların makine ve benzeri teknik araçlar kullanılarak işlenmesi, bunlardan yeni ve değerli ürünler meydana getirilmesidir”. Bu kapsamda, her türlü konuya ilişkin fabrikacılık faaliyeti, ticari işletme faaliyeti olarak nitelendirilir. Fabrikalar, büyük işletmeler olabileceği gibi, küçük işletme şeklinde de kurulabilirler. Örneğin, geniş bir alan üzerinde otomobil üreten bir işletmenin yanı sıra, bir su değirmeni aracılığıyla un imal eden bir işletme ya da apartman altındaki atölyesinde hazır giyim eşyası üreten bir işletme de fabrika niteliğine sahiptir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MEVCUT TTK’YA GÖRE TİCARİ ŞEKİLDE İŞLETİLEN DİĞER MÜESSESELER Mevcut TTK.m.13’e göre, aşağıdaki işleri görmek üzere açılan bir müessesenin işlerinin hacim ve ehemmiyeti, ticari muhasebeyi gerektirdiği ve ona ticari veya sınai bir müessese şekil ve mahiyetini verdiği takdirde bu müessese de ticari işletme sayılır: Bir toprak sahibinin veya çiftçinin,mahsullerini olduğu gibi veya zirai sanatı dolayısıyla bir tezgahta şeklini değiştirerek satması; Esnaf veya güzel sanatlar erbabından birinin gerek bizzat gerek işçi çalıştırarak veya makine kullanarak eserler vücuda getirmesi ve bu eserleri satması. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011