Terim Çalışmaları Doç. Dr. Ender Ateşman

Bu dersin konusu Terim çalışmalarının çeşitleri Terim çalışmasının boyutları Terim çalışmalarında temel ilkeler Terim çalışmalarında belirleyici etmenler

Terim çalışmalarının çeşitleri Noktasal ya da sistemli Özel alana yönelik ya da tüm özel alanı kapsayıcı Betimleyici ya da normlaştırıcı Tek dilli ya da çok dilli

Noktasal terim çalışması belirli bir terminolojik sorunun çözümüne yönelik yeni terimlerin, belirtimlerin ya da deyişlerin açıklanması henüz sözlüklerde yer almayan eşdeğerliklerin bulunması eşdeğerliklerin kontrol edilmesi zaman baskısı yüksek maliyet sonuç her zaman istendiği gibi olmayabilir hata olasılığı yüksek

Sistemli ve metin temelli terim çalışması özel alan çevirilerine hazırlık belirli bir alanda birden çok metin temelli belirli bir uzmanlık alanını kapsayıcı

Örnek

Özel alana yönelik terim çalışması belirli bir alandaki bütün önemli terimler kavramların birbirleriyle ilişkilendirilmesi komşu kavramların araştırılması (kaynakların ya da uzmanların daha verimli kullanılması) belirli bir alandaki tüm kavramların belirlenmesi, bütünlük

Betimleyici terim çalışması belirli bir özel alanda durumun belirlenmesi kavramlar belirtimler tanımlar

Normlaştırıcı terim çalışması Özellikleri genellikle belirtimler ve tanımlarla sınırlıdır bir işletmedeki terimleri standartlaşmak amacıyla yapılır belirli bir alanda yetkili standartlaştırma kuruluşları tarafından yapılır betimleyici terim çalışması normlaştırıcı terim çalışmasının ön aşamasıdır

Çok dilli terim çalışması tek dilli çalışmalara ek olarak kavramlar karşılaştırılır (özellikleri, kavram sistemi içindeki yeri) eşdeğerlik bilgileri derlenir

Eşdeğerlik derecesi kavramsal boşluklar var olan sözcük grubunun geliştirilmesi ödünçleme, üstlenme (aynen ya da uyarlanarak) ödünçleme çeviri erek dildeki bir belirtime terimsel içerik kazandırma açıklama yoluyla kavramı genişletme

Terim çalışmasının boyutları teknik açıdan araçların seçimi masraf-yarar ilişkisi süreçler çalışanlar yöntemler veritabanı yapısı içerik açısından temel ilkeler hakkında bilgi kaynakları tanıma belirtimlerin seçimi ya da türetilmesi nitelikli tanım özellikleri çok dillilik

Terim çalışmalarında temel ilkeler kaynaklara eleştirel yaklaşım kayıtlar oluşturulurken aşamalı çalışma doğal sözcük sırasının korunması (“somun, tırnaklı” değil, “tırnaklı somun”) yinelemeli kayıtlardan kaçınma (aynı kayıt iki kez yazılmamalı) uzmanlarla yakın işbirliği

Terim çalışmalarında temel ilkeler kavram odaklılık anlayışı belirtimlerin özel alanlara sınıflandırılması eşyazımlılar farklı kayıtlarda (maddelerde) yer almalı eşanlamlılar aynı kayıtta yer almalı

Terim çalışmalarında temel ilkeler özerklik Bütün belirtim tipleri erişilebilen bütün bilgilerle birlikte kaydedilmelidir (kısaltmalar, tam terimler, seçenekler) tekillik Bütün bilgiler kendilerine ayrılan alanlara girilmedir. Her alana yalnızca tek bilgi girilmelidir (uyarı, uyarı metni ayrı alanlarda yer almalıdır). ayrıntılılık Her veri kategorisi olabildiğince ayrıntılı tanımlanmalıdır. (“dilbilgisi” değil, “sözcük türü”, “cinsiyet”, “sayı” vb).

Temel İlkeler kavram odaklılık özerklik tekillik ayrıntılılık

Terim çalışmalarında belirleyici etmenler terim bankasının kullanım amacı ve alanı erek grup ve kullanıcılar terim yönetim yazılımından beklenenler veri modelleme (veri kategorileri ve kayıt yapısı) iş organizasyonunun belirlenmesi yöntemin belirlenmesi bütüncenin belirlenmesi uzmanlar ve terimbilimciler, kuruluşlar

Terim bankasının kullanım amacı ve alanı ana dilde metin üretilmesi yabancı dilde metin üretilmesi yazılı çeviri sözlü çeviriye hazırlık tek dilli ya da çok dilli terim bankası tek yönlü ya da iki yönlü terim bankası

Erek grup ve kullanıcılar metin yazarları (editörler) yazılı çevirmenler sözlü çevirmenler uzman olmayanlar kullanıcı sayısı kullanıcılara sunuluş biçimi

İş adımları organizasyonun belirlenmesi özel alan bilgisi edinme (okuma, uzmanlarla görüşme) özel alanın sınırlandırılması, yapılandırılması (hiyerarşi) metinlerin elde edilmesi ve incelenmesi (her dilde) var olan terim bankalarının araştırılması bulunan belirtimlerin derlenmesi, tek dilli liste oluşturulması; üzerinde çalışılacak kavramların belirlenmesi diğer bilgilerin derlenmesi (tanımlar, örnekler, başka dillerdeki eşdeğerlikler)

Terimbilimsel çözümleme eşdeğerliklerin denetlenmesi eş anlamlıların, kısaltmaların açıklanması (önerilen, kullanılabilecek, yadsınan terimlerin belirlenmesi) belirtim önerisi (eğer bulunamamışsa) belirtimler hakkında bilgi tanımların seçilmesi (ya da yazılması), örnek tümcelerin seçimi (amaç!) eşanlamlılar, eşdeğerliler, kullanım vb üzerine notlar (kavram sistemi, kavram planı) denetim (uzman, anadilliler), son denetim kullanıma sunuş