Prof. Dr. H.Ferhat BOZKUŞ Araş.Gör. Süleyman ÇOBAN KAZDAĞI GÖKNARI (Abies equi-trojani Aschers et Sinten) İLE TOROS GÖKNARI (Abies cilicica Carr.) NIN BAZI EKOLOJİK VE SİLVİKÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Prof. Dr. H.Ferhat BOZKUŞ Araş.Gör. Süleyman ÇOBAN

Kazdağı Göknarı ve Toros Göknarının Botanik Özellikleri Göknar türleri, iğne yaprakların alt yüzünde belirgin iki stoma bandına sahiptir Kazdağı göknarının iğne yapraklarının koyu yeşil, Toros Göknarının ise parlak açık yeşil renkte olduğu görülür Erkek çiçekler sarı veya kırmızı renkte oval bir kozalakçık şeklindedir. Dişi çiçekler, çoğunlukla uca doğru daralan silindirik biçimli kozalak şeklindedir. Kozalaklar Nisan sonları ile Mayıs ayının ilk haftasında belirmeye başlar, eylül sonlarında ve ekim ayı başlarında olgunlaşır.

Kazdağı Göknarının kozalak dış pulları Toros Göknarının aksine, iç puldan daha uzun ve ucu sivri vaziyette aşağı doğru kıvrıktır. Göknarlarda bol tohum yılları 2-3 yıl aralarla oluşur. Toros Göknarının 2 yılda bir, Kazdağı Göknarının 3 yılda bir bol kozalak tuttuğu tespit edilmiştir. Göknarlar gençlikten itibaren yürek kök yapma kabiliyetindedir, ancak Toroslarda olduğu gibi kök sistemi ana kayaya bağlı olarak şekillenmektedir Kazdağı Göknarı Toros Göknarı

Kazdağı Göknarının Doğal yayılışı Kalabak tepe (karanlıkdere) Gürgendağı Eybekdağı Susuzdağ Eğrikabaağaçdağı Ağıdağı

Toros Göknarının Türkiye’deki Doğal Yayılışı Batıda Bucak Yöresindeki Katran (1650m) ve Kırkok (Karlık tepe 1750 m) dağlarından başlar. Doğuda K.Maraş’ın kuzeydoğusunda Öksüzdağı dolaylarına kadar Akdeniz orman rejyonunun hemen tüm orman basamaklarını kaplamaktadır. Kuzey bakılarda 1100-1250 m, güney bakılarda 1450-1550 m’lerden itibaren 2000 m’lerdeki orman sınırına kadar ulaşır.

Kazdağı Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel Özellikleri Kazdağları, jeomorfolojik oluşum bakımından orta dağlık (500-1600 m) araziler üzerindedir. Makro iklim tiplerine göre Kazdağının güney etekleri Akdeniz iklimi etkisi altında olduğu halde, kuzey kısımları Akdeniz ikliminin Marmara iklimi tali tipine girmektedir. Kazdağı Göknarı yayılış alanı nemli, orta sıcaklıktaki Akdeniz ikliminin Marmara iklimi tali tipine girmektedir.

Tohumların çimlenebilmesi için fazla ışığa ihtiyaç göstermemektedir. Çimlenen fideciğin üzeri açılıp ışık verilirse gelişme olmakta fakat aynı kapalılıkta kalırsa herhangi bir gelişme olmamaktadır. Doğal yayılış alanlarında, Karaçam, Kayın ve Meşeye kıyasla uygun şartları bulduğu her yerde kolayca gençleşebilen bir türdür.

Toros Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel Özellikleri Toros Göknarı, Akdeniz orman mıntıkasında yüksek ve sarp Toros silsileleri üzerinde Serin ve ılıman kuşakta yer almaktadır. Jeomorfolojik arazi oluşumu bakımından orta dağlık (500-1600 m) ile yüksek dağlık ( 1600 m den yüksek) araziler üzerindedir. Bu araziler üzerinde genellikle sert geçen kışlar ve nispeten serin yazlar ile tipik Akdeniz ikliminden oldukça farklı "Akdeniz yüksek dağ iklimi" hakim bulunmaktadır. Gençlik çağında mutlak bir siper ihtiyacındadır. Bölgede özellikle kuraklığın kritik faktör olması nedeniyle açık alan koşullarında gençleşememektedir.

Fidecikleri yaklaşık %1 ışık alan kapalı meşçere siperi altında çimlenebilmesine karşılık, bu ışık entansitesinde 2 ‘nci yaşın içinde gelişim gösteremediğinden ölerek alandan uzaklaşmaktadır. Gençliğin iyi bir gelişme yapabilmesi için ışığa olan ihtiyacı, biyolojik istiklalin kazanılmasına kadar zaman içinde süratle artmaktadır. Genellikle balçıklı topraklar üzerinde gelişmektedir. Çimlenme olayı ile birlikte kökünü çok hızlı bir şekilde derinlere doğru geliştirir. Bu, yaz kuraklığını atlatması bakımından önemli bir özelliktir.

Kazdağı Göknarının Doğal Gelişme Çağları (Ata, 1975) Çağlar ve 1,30 m deki çaplar Gençlik 0 cm Sıklık 1-7 cm İnce direklik 8-10 cm Kalın Direklik 11-20 cm Ağaçlık 21-50 cm Yaşlı meşçere Yetişme ortamı İyi Doğal gelişme çağlarında ortalama yaşlar 10 15 20 25 50 80 Kötü 35 70 100

Toros Göknarı Doğal Gelişme Çağları (Bozkuş, 1988) Doğal Gençleşme Çağları Gençlik Sıklık Direklik Ağaçlık Kalın Ağaçlık (Yaşlı Meşçere) 1,30 m’deki çapları (cm) 0 cm 1-10 cm 11-20 cm 21-50 cm 51 cm’den fazla Doğal Gençleşme çağlarındaki yaşlar Yetişme muhiti İyi 15 yıl 25 yıl 50 Yıl 100 Yıl 150 Yıl 30 Yıl 80 Yıl 140 Yıl 200 Yıl Kötü

Kazdağı Göknarının Karaçam ile Karışık Meşçerelerinde Karşılıklı Büyüme İlişkileri Yan yana büyümüş Karaçam ile Kazdağı Göknarının boy gelişmesinin daima Karaçamın üzerinde seyrettiği tespit edilmiştir. Karaçam gençlik çağında (ilk 5-10 yıl) Kazdağı Göknarından biraz daha hızlı büyümekte, fakat 10-20 yaşından sonra Göknar çamın üzerine çıkmakta ve devamlı olarak üstün bir seyir göstermektedir. Bu fark iyi yetişme ortamlarında artarken, kötü yetişme ortamlarında azalmaktadır.

Toros Göknarının Saf ve Karışık Meşçerelerinde büyüme ilişkileri Toros Göknarının bir veya daha fazla türle yaptığı karışımların en önemlileri Sedir ve Karaçamla yaptığı karışımlardır. Sedir ve Karaçama göre bu boylanma geriliği gençlik çağlarında yavaş büyümesinden kaynaklanmaktadır. Tipik bir gölge ağacı olan Göknar bu özelliklerinden dolayı sahadan uzaklaşmaz ancak karışık meşçerelerinde ara ve alt tabakada sekonder bir meşçere görüntüsü verir.

Toros Göknarının gençlik çağından itibaren yaş boy gelişmesi bütün yetişme muhitlerinde belirgin bir şekilde Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir (Bozkuş, 1988).

Sonuçlar ve Öneriler Kazdağı Göknarı, Toros Göknarına kıyasla daha alçak yüksekliklerden (550 m) başlayıp, çok yükseklere çıkmamaktadır (1600m). Kazdağı Göknarının doğal yayılış yaptığı alanlarda hakim iklim tipi nemli Akdeniz ikliminin Marmara tali tipine girmektedir (Ata, 1975). Toros Göknarının yayılış gösterdiği alanlarda ise “ yarı nemli” ile “çok nemli” arasında değişmektedir. Tipik Akdeniz ikliminden önemli farklılıklar gösteren bu iklim tipine “ Akdeniz yüksek dağ iklimi” demek doğru olur (Bozkuş, 1988). Toros Göknarı, Torosların sıcaklık ve yağış bakımından uygun olan serin ve nemli bölgelerinde yer almaktadır. Bu yüzden yayılışının alt sınırı Kazdağı Göknarından oldukça yüksektir. Toros göknarı, su tutma özellikleri iyi olan genellikle balçıklı toprakları tercih ederken Kazdağı Göknarı, hem kum hem de balçıklı kum topraklar üzerinde yayılış gösterir.

Toros Göknarının minimum ışık alımı Kazdağı Göknarına nazaran daha yüksektir. Toros göknarının tüm karışık meşçerelerinde yaş-boy gelişmesi Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir. Kazdağı Göknarı ise ilk yaşlarda belirgin bir fark gözükmezken 20 yaşından sonra boy gelişmesi Karaçama oranla üstün bir durum almakta ve ileri yaşlara kadar devam etmektedir. Toros Göknarının Kazdağı Göknarına nazaran çeşitli doğal gelişme çağlarına ulaşma süreleri bir kat daha uzundur Doğal gençleştirme metodlarında Kazdağlarında Karaçama öncelik vermek gerekirken, Toroslarda 8- 10 yıl Toros Göknarına öncelik vermek gerekir.

Kazdağı Göknarının Karaçamla karışık meşçerelerinin gençleştirilmesinde, Karaçamın yayılış alanlarının genişliği göz önüne alındığında Kazdağı Göknarının meşçerede hakim duruma gelmesinden endişe edilmemelidir. Toros Göknarının karışım teşkil ettiği başlıca türler sedir, karaçam ve kızılçam gibi odunu daha değerli kıymet türleridir. Bu nedenle, başlıca karışık meşçerelerinde, temel meşçereyi söz konusu ışık ağaçları oluşturacak, Toros Göknarı ise bunlara iyi bir biyolojik ahenk meydana getiren ve bunların bakımına hizmet eden “dolgu ağacı” ödevi görecektir.