Düzenleyen:Engin KARAMAN YAĞCILAR İLKÖĞRETİM OKULU BALIKESİR ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI Düzenleyen:Engin KARAMAN YAĞCILAR İLKÖĞRETİM OKULU BALIKESİR

ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI YÖNTEMİ NEDİR? Belli bir konuyu görüşmek, bir problemi çözmek yada bir konuda karara varmanın gerektiği toplantılarda, toplantıya katılanlar genellikle daldan dala atlamakta, herkes konuya farklı açıdan yaklaşmaktadır. Bu da çok fazla zaman kaybına ve sonuçların ortaya çıkmasında güçlüklere neden olmaktadır.

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Düşünce ve önerilerin belirli bir düzen içinde sunulması ve sistematikleştirilmesi için kullanılan bir yöntemdir.

“Şapkalar” düşüncelerin ayrıştırılması için kullanılan bir semboldür “Şapkalar” düşüncelerin ayrıştırılması için kullanılan bir semboldür. Şapkaların rengi değiştikçe, rengin simgelediği düşüncelerin belirli bir düzen içinde sırasıyla aktarılması beklenir.

ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI YÖNTEMİ NASIL UYGULANIR? Katılımcılara üzerinde görüşme yapacakları bir konu verilir. Tüm katılımcıların konuya yaklaşırken aynı şapkayı giymeleri yani konuya aynı şekilde yaklaşmaları istenir.

Şapkaların renkleri aşağıda verilen düşünme yaklaşımlarını simgelemektedir.

BEYAZ ŞAPKA: Net bilgileri içerir (Tarafsız Şapka) Görüşülen konu ile ilgili net bilgiler, sayılar, araştırmalar, kanıtlanmış veriler ortaya konur. Hangi bilgilere sahibiz? Hangi bilgiler eksik? İhtiyacımız olan bilgiyi nasıl elde ederiz?

KIRMIZI ŞAPKA: Duygular bu şapkada hesaba katılır. (Duygusal, Kişisel Şapka) Görüşülen konu ile ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan hislerini söyleme şansı verilir. Bu olay, durum, öneri, sorun vb. hakkında neler hissediyorum?

SİYAH ŞAPKA: Tehlikelerle alakalı olan şapkadır. (Kötümser şapka, tedbir şapkası) Konunun riskleri, gelecekte doğurabileceği problemler, eleştiriler ortaya çıkarılır. Bu önerinin bize zararları neler olabilir?

SARI ŞAPKA: Avantajların ortaya konduğu şapkadır.(İyimser şapka,yararlar şapkası) O işin avantajları ortaya konulur. Getirileri göz önüne alınır. Bu olayın bize sağlayacağı çıkarlar(yararlar) neler olabilir?

YEŞİL ŞAPKA: Yaratıcılıkla ilgili şapkadır. (Yenilikçi, üretken, alternatifler şapkası) Konu ile ilgili alternatifler nelerdir? Yaratıcılık ön planda tutulur ve toplantıya katılanların yaratıcı olmaları teşvik edilir. Önemli olan fikrin saçma olup olmadığı değil; orijinal, yeni, üretken olmasıdır. Bu konudaki değişik önerilerimiz neler olabilir?

MAVİ ŞAPKA: Sonuçların ortaya konduğu şapkadır. (Serinkanlı durum analizi, kontrol Şapkası.) Düşünce sistemleştirilir. Toplantının sonuçları ortaya çıkarılır ve özetlenir. Ne oldu? (geçmiş) Ne oluyor? (şimdi) Sonra neler olmalı? (gelecek)

Katılımcılar şapkaların tümünü belirli bir düzen içerisinde takarak düşünce ve önerilerini sırayla aktarırlar ve böylece toplantı hedefe ulaşır.

Altı Ayakkabılı Uygulama Tekniği

Değişik durumlar için değişik uygulama biçimleri gerekebilir Değişik durumlar için değişik uygulama biçimleri gerekebilir. Örneğin, bir yumurtanın kabuğunu boyamak için gereken hassas bir uygulamayla, bir boks maçı sırasında yapılması gereken uygulama birbirlerinden çok farklıdır.

Bütün dünyada bir çok kuruluş tarafından benimsenen "Altı Şapkalı Düşünme Tekniği"nin ortaya çıkarıcısı Edward de Bono, uygulama alanında yararlanabileceğiniz  değişik durumları kolayca tanımlayabilecek, onları denetleyebilecek ve bu durumlara mümkün olan en etkin biçimde karşılık verebilecek bir teknik daha ifade etmektedir.

Grupla çalışma yöntemlerinden altı düşünce şapkası duygu, düşünce ve bilgilerin paylaşımında kullanılır. Uygulamaların paylaşımında ise kullanılan yöntem, altı uygulama ayakkabısıdır.

Bu Yöntemde Ayakkabıların Özellikleri

Lacivert resmî ayakkabı Lacivert renk üniformanın rengidir. Rutin işleri ve resmiyeti çağrıştırır.

UYGULAMA: Bu uygulama tekniğini eğitimde uygularsak, öğretmenin uyması gereken bazı rutinler vardır. Öğrencilerle ilgili dosyalar, dersle ilgili defterler, vb. gibi. Bunlar yapılmazsa öğretmen idareci ve denetçilerle problem yaşar. En önemlisi de öğrencileri değerlendirirken hata yapma olasılığı artar. Rutin işler kişilere özgürlükler sağlar. Yani önceden belirlenmiş kurallar kişilere karşılaşılan zorluklarla başa çıkmanın yolunu öğrettiği için kişi karşılaştığı durumla başa çıkabilir.

Bazen insanlar nerde nasıl davranmasını bilmediği için hata yapabilirler. Bu tür durumlarda lacivert resmi ayakkabı tekniği kullanılırsa hata yapma olasılığı ortadan kalkar. Çünkü rutinler bellidir ve denenmişlerdir. Sıkıcı olsa da rutinler çoğu zaman hatayı azaltır. Kişi rutini uygularken bir sonraki adımın ne olacağını bilir. Karşılaşılan duruma uygun rutin kullanılarak istenilen sonuca ulaşılır. Kurallar, insan hayatını düzenlediği için lacivert resmi ayakkabı tekniğini kullanmak faydalı sonuçlar doğurur.

Gri spor ayakkabısı Gri renk sisi, pusu, tam ve net olarak görememeyi çağrıştırır. Bu uygulamada araştırma ve delil toplama gerekir. Amaç, delili toplamak ve toplanan bilgiyi kullanmaktır.

UYGULAMA: Okullarda öğrencilere verilen proje ve performans görevlerinde öğrenciler gri spor ayakkabısı uygulama tekniğini kullanır. Öğrenciler bu görevlerini yerine getirirken araştırma, bilgi toplama tekniklerini kullanırlar.

Bilgi toplanmaya öncelik verilir Bilgi toplanmaya öncelik verilir. Bu sessiz, objektif ve dikkat çekmeyecek tarzda yapılır. Önce teorilere temel oluşturacak bilgiler toplanır. Daha sonra da bu teorileri sınamak için ayrı bir bilgi toplanır. Böylece teoriler objektif bir zemine oturtturulur. Bu teknikteki amaç bilgi toplamak ve bu bilgiyi kullanmaktır. Bilgi toplanırken bilgi toplama esasları göz ardı edilmez. Böylece tarafsızlık ortadan kalkmamış olur.

Kahverengi yürüyüş ayakkabısı Kahverengi, toprağı ve çamuru çağrıştırır. Yürüyüş ayakkabıları ise zor koşullarda kullanılan sağlam ayakkabılardır. Bu ayakkabı uygulaması, uygulamada inisiyatiflerden, esneklikten faydalanılarak sonuca ulaşılmaya çalışıldığı durumlarda kullanılır. Lacivert resmi ayakkabının tersi bir uygulama gerektirir.

Bu teknik uygulama, pratiklik, faydacılığı ve sezgi gücünü vurgular Bu teknik uygulama, pratiklik, faydacılığı ve sezgi gücünü vurgular. Karşılaşılan duruma göre şekillenir. Esneklik bu tekniğin özünü oluşturur. Durum değiştikçe davranışlar da değişir. Katı kuralları yoktur. Elden ne gelirse o yapılır. Bu uygulamayı gerçekleştirmek için sezgi gücü, sağ duyu ve akıl gereklidir. Böylece bu uygulama uzaktan yönlendirmeyi kabul etmez. Uygulamacı her an işin içindedir.

UYGULAMA: Sınava hazırlanan bir öğrenci sınav zamanı gelip sınava girdiği zaman bir başınadır. Burada yapacağı bütün davranışlar kendine aittir. Rehber öğretmeni sınavda şunu yap bunu yap demiştir; ama öğrenci sınav esnasında ne yapması gerektiğine kendisi karar verir. Hangi sorudan başlayacağına, bir soruya ne kadar zaman ayıracağına, vs. Burada bütün sorumluluk öğrenciye aittir. Yani inisiyatif kullanmak zorunda kalmıştır. Seçtiği yolun doğru veya yanlışlığına kendisi karar vermiştir.

Turuncu lastik çizmeler Turuncu renk tehlikeyi, dikkat çekmeyi, uyarıyı çağrıştırır. Lastik çizmeleri itfaiyeciler, kurtarma ekipleri giyer. Turuncu lastik çizme tehlike demektir. Acil müdahale gerektirir ve güvenliğin sağlanması en önemli iştir.

Turuncu alarmı ve uyarıyı çağrıştıran bir renktir Turuncu alarmı ve uyarıyı çağrıştıran bir renktir. Turuncu lastik çizmeli uygulama tarzı acil durumlarla, kriz ve tehlikelerle ilgili bir durumdur. Tehlikeleri azaltmak önceliktir. Bunun için bir strateji ve gerekli olan uygulama adımlarının tasarlanması gerekmektedir. Bu süreçte iki tane uygulama tasarlanır. Olası durumlarda devre dışı kalan uygulamanın yerine diğeri geçerek sorun ortadan kaldırılmaya çalışılır.

UYGULAMA: Sınıfta öğrenciler arasında gruplaşmalar olmuş ve okul çıkışı öğrenciler birbirine zarar verecektir. Derse giren öğretmen bu durumu fark etmiş. Öğretmen, turuncu tarzda uygulama etkinliğine göre durumun değerlendirmesini yaparak, önceliklerini belirler. Öncelik öğrencilerin kavga etmelerini önlemek, bir birlerine verecekleri zararı en aza indirmektir. Öğretmen, durumun önemine binaen öğrencilerle konuşabilir ya da okul idaresine bu durumla ilgili vererek kavgayı engelleyebilir.

Pembe ev terliği Pembe renk sıcaklığı, rahatlığı çağrıştırır. Bu uygulama biçimi korumayı, acımayı insanların duygu ve düşüncelerine karşı hassas olmayı gerektirir. Bu uygulamada problem, kendi problemimiz gibi ele alınarak karşımızdaki kişiye ailemizden biriymiş gibi davranmak gerekir.

Savaş sırasında mağdur olmuş sivillere, felaketler sonucu zarar görmüş insanlara karşı bu uygulama tarzı ile yaklaşır. Afrika’da açlık çeken çocuklara, atom bombası atıldıktan sonra acı çeken Japonlara, oğlu şehit olmuş anne-babalara karşı da bu uygulama tarzı ile yaklaşılır. Okulda sessizce bir köşeye çekilmiş öğrenciye ilgiyle yaklaşan,onun derdini dinleyen öğretmen de bu uygulama tarzını kullanır.

Pembe terlikli uygulama, insan duyguları, ilgi ve şefkatle ilgilidir Pembe terlikli uygulama, insan duyguları, ilgi ve şefkatle ilgilidir. Duygular, ilgiyi gerektirir. İlginin ifade edilmesi de pembe terliği geliştirir. Ortada duygu yoksa bile uygulama devam ettirilir. Bazen de pembe terlik, uygulamanın biçimini etkileyerek daha insancıl ve ilgili bir tarzda davranılmasını sağlar. Pembe uygulama tarzı, insanın daima önemli olduğunu hatırlatır.

Mor binici çizmeleri Mor renk, yetkiyi çağrıştırır. Bu uygulama, bir yetkinin sağladığı üstünlüğü kullanma ile ilgilidir. Burada kişi, resmî bir yetki ile hareket eder. Mor binici çizmesi, otoriteyi temsil eder.

Bir hakim, iş hayatında adaletli davranmak zorundadır Bir hakim, iş hayatında adaletli davranmak zorundadır. Ama özel hayatında adalet beklenmeyebilir. İki samimi arkadaş, aynı okulda müdür ve öğretmen olarak çalışmaktadır. Okuldayken arkadaşlık ortadan kalkar. Müdür, müdürlük görevini yerine getirir. Öğretmen ise öğretmenlik görevini. İş hayatına arkadaşlık ilişkisi giremez.

Lacivert resmi ayakkabı: Rutin işler ve resmi prosedürler izlenir. Gri spor ayakkabısı: Delil toplanıp toplanan bilgi kullanılır. Kahverengi yürüyüş ayakkabısı: Uygulamada insiyatiflerden, esneklikten faydalanılarak sonuca ulaşılmaya çalışılır. Turuncu lastik çizmeler: Acil müdahale gerektirir ve güvenliğin sağlanması en önemli iştir. Pembe ev terliği: İnsanların duygu ve düşüncelerine karşı hassas olmayı gerektirir. Mor binici çizmesi: Uygulamada bir yetkinin sağladığı üstünlüğü kullanma ile ilgilidir.