ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİ Dr. Ahmet KARAHİSARİ KRİTİK ANALİTİK DÜŞÜNCE aKADemisi ankarakad@gmail.com http://www.ankarakad.info

Düşünme Becerileri ile ilgili varsayımlar: Bütün bireyler düşünme kapasitesine sahiptir. Düşünme becerileri öğretilebilir. Düşünme öğrenme sürecinde temeldir.

Düşünmenin geliştirilmesine duyulan özlem ve isteğin nedenleri: Düşünme, insan çabasını belli bir amaca yada sonuca yöneltir. Düşünme, insanın karşılaştığı güçlükleri ya da problemleri önceden kestirmeyen yardımcı olarak, onları karşılaştırmada, onlara karşı hazırlıklı olmada en önemli rolü oynar. Düşünme, kavramların oluşturulmasında ve geliştirilmesinde, her gelişen kavramın birey için anlam kazanmasında da rol oynar. Düşünme, hem bireylerin, hem toplumların güvenilir ve sürekli bir yaşayış biçiminde kavuşmaları için gerekli ortamın hazırlanması ve bu ortamın sürekliliğinin sağlanmasında önemli bir rol oynar.

NEDEN DÜŞÜNME EĞİTİMİ? Bireylerin hızla değişen bu dünyada yalnız kendi kültür çevreleri ile değil, medya ve sanal evrenle, küreselleşen dünya ile çevrelenmiş bulunmaktadırlar. Yalnızca çocukların oyunlarında ve oyuncaklarında son elli yıl içindeki değişimleri izlemek bile bu mesafenin boyutu hakkında kolaylıkla bir fikir vermektedir. Çocuklarımız, çizgi filmlerin, elektronik oyuncakların, bilgisayar oyunlarının, televizyonun kısaca görsel dünyanın çekiciliği tarafından kuşatılmıştır. Bu kuşatmaya sınır koymak, yasaklamak da sorunu çözmez. Hatta ilgiyi daha da artırır. Çocuklarımıza yaşadıkları dünyayı sorgulayan ve sağlıklı değerlendirmeler yapabilecek bir zihinsel alışkanlık kazandırmak, onları çeşitli etkileri kendi başlarına değerlendirecek biçimde donatmak zorundayız. Bunun yolu ise düşünme eğitiminden geçmektedir.

NEDEN DÜŞÜNME EĞİTİMİ? Düşüncelerimiz, eylemlerimizin kaynağıdır. Eylemlerimiz alışkanlıklarımızın nedenidir. Alışkanlıklarımız karakterlerimizi, kişiliğimizi şekillendirir. Karakterimiz ise; geleceğimizi örgütleyen en önemli faktördür. Geleceğimizi seçmekte ise büyük ölçüde özgür bırakıldık.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları Altı şapkalı düşünme tekniğinin iki ana amacı vardır. Düşünürün her seferinde sadece bir şeyle uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini sadeleştirir ve dikkati yönlendirir. Gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş yapmayı sağlamaktadır. Düşünme şapkalarının bir tür kısaltılmış kurallı talimatlar olduğu söylenebilir. Tanımlanmış rol oynama olanağı sunar.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Bize Getirdiği Yenilikler Düşüne takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki şapka altında toplayarak, takım düşünmesini daha olumlu bir şekilde oluşturulması ve yönlendirilmesi. Sonuç olarak ; Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha zevkli ve daha etkili bir hale gelir. Düşünme yeteneği insanın sahip olduğu en önemli kaynaktır. Bir düşünür gibi davranırsanız gerçekten de bir düşünür olup çıkarsınız.

ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİ ALTI ŞAPKA ALTI RENK

ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİ İnsanların düşünme biçimleri üzerinde araştırmalarıyla düşünmeyi öğretme konusunda öncülük yapan De Bono, insanların yaygın 6 düşünce biçimi kullandığını belirtmektedir. Şimdi Altı Şapkalı Düşünme tekniği olarak isimlendirilen De Bono’nun fikirileri asağıdaki gibidir. Edward de Bono ; Bilginin tek başına, bir düşünce süreciyle desteklenmediği zaman herhangi bir değeri olmayacağını belirtmiş, zeka katsayısı yüksek insanların aynı zamanda iyi bir düşünür oldukları yönündeki savın geçerli olmadığına dikkati çekmiştir. Ne Demek Altı Renkli Şapka Takmak ? Edward de Bono’nun Altı Şapkalı düşünme tekniğinin temelinde, altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve yaratıcılığımızı geliştirmek yatıyor Bono bu şapkaları ve işlevlerini şöyle özetliyor :

Beyaz Şapka Beyaz tarafsız ve objektifdir. Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir. Beyaz şapka düşünürü bulduklarını masaya koyar. Cebinden bozuk paralar, çiğnenmiş ciklet parçaları ve bir kurbağa çıkaran okul çocuğu gibi zamanla beyaz sapka rolü doğal bir davranış biçimi haline gelecektir. Kişi artık tartışmaları kazanmak için cümle aralarına lehte ifadeler koymaya çalışmayacaktır. Böylece onda doşayı herhangi bir yan amaç gütmeden inceleyen bilimsel gözlemcinin veya kaşifin tarafsız objektifliği gelişecektir. Harita yapıcının görevi harita yapmaktır. Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız; Elimizde ne gibi bilgiler var ? Daha hangi bilgiler gerekiyor ? Eksik bilgiler nelerdir ? Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz ? Ne tür sorular sormalıyız ? Beyaz şapkaca düşünmenin amacı pratik olmaktır. Bu yüzden her türlü bilgiyi ortaya koymalıyız. Önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru bir biçimde belirtmektir.

Kırmızı Şapka Kırmızı; öfke tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir bakış açısı verir. Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke nefret, şüphe, kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular yer alabilir. Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi sınırlar ve yönlendirir. Kırmızı şapka takmak düşünüre “Konu hakkındaki duygularım bunlardır” deme olanağı sağlar. Kırmızı şapka düşünmesinin amacı, bu arka planı görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin gözlemlemesini sağlamaktır.

Siyah Şapka Siyah karamsar ve olumsuzdur, kötümserdir. En sık kullanılan şapka kesinlikle siyah şapkasıdır. Siyah şapka düşünürü, neyin deneyime ya da doğruluğu kabul edilmiş bilgiye uymadığına dikkat çeker. Yani bir şeyin niçin yapılmayacağını görür, risklere ve tehlikelere işaret eder. Siyah şapka değerlendirmesi özellikle olumsuz değerlendirmelerle ilgilidir. Bir bakıma en yararlı şapkadır. Bu şapka eleştirme şapkasıdır. Ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına gelmediğini özellikle belirtmek isterim. Herhangi bir taraf tutma ve herhangi bir tartışma söz konusu değildir. Olumsuz durumların haritaya katılması için yapılan objektif bir girişimdir.

Sarı Şapka Sarı şapka bize bazı sorular sordurur. Sarı güneş gibi aydınlık ve olumludur. İyimser umutlu ve olumlu düşünme ile ilgilidir. Ortaya atılan görüşü beğenmesek bile sarı şapka bizden, bu önerinin iyi (değerli ve yararlı olan) yönlerini de bulmamızı ister. Yani, siyah şapka düşünmesinin olumsuz değerlendirmelerine karşılık, sarı şapka olumlu değerlendirmelerle ilgilenir. Daha sonra bu değerli ve yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır. Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya koymaya çalışır. Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir. Somut teklifler ve öneriler çıkar. Bu şapkanın bir ucunda mantıklılık ve pratiklik, öbür ucunda hayaller ve umutlar olan bir yelpaze vardır. Sarı şapka bize bazı sorular sordurur. Bunun ne gibi yararları var ? Bundan kim yararlanacak ? Bu yararlar nasıl ortaya çıkabilir ? Değişik değerler nelerdir ?

Yeşil Şapka: Yeşil bereket ve verimli büyüme demektir. Yaratıcılık ve yeni fikirlerle ilgilidir. (Yaratıcı Düşünme) Yeşil şapka enerji şapkasıdır. Yeşil şapka ile düşündüğümüz zaman, öneriler ileri sürer, yeni görüş ve seçenekler ortaya koyabiliriz. Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir unsurudur. Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına çıkmamız için kullanılır. Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı hale getirmez. Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir. Bu şapkayı takan kişi yaratıcı düşünmenin kavramlarını kullanacaktır. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır. Düşünür bu fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır. Çevresindeki kişilerden onun yeşil şapka düşünmesi sonucu ortaya koyduğu fikirleri yaratıcı fikirler olarak ele almaları beklenir. En ideali hem düşünürün hem de dinleyicinin yeşil şapka takmasıdır. Verimliliği, büyümeyi ve tohumların değerini simgeler.

Mavi Şapka Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolu ile uğraşır. Konunun araştırılması için gereken düşünme faaliyeti üzerinde düşünce geliştirmektir. Mavi şapka düşünürü orkestra şefi gibidir. Diğer şapkaların kullanılması için çağrıda bulunur. Üzerinde düşünülecek konuları sorunları tanımlar ve soruları biçimlendirir. Yerine getirilmesi gereken düşünme görevlerini kapsar. Mavi şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve harita türü düşünmede bulunulması konusunda ısrar eder. Disiplini sağlar. Mavi şapka bize bazı sorular sordurur. Bundan sonra ne yapmalıyız ? Şu ana değin neleri başardık ? Sorularının cevabını almamızı sağlar.

Şapkalar işlevleriyle değil renkleriyle tanımlanır, bunun iyi bir gerekçesi vardır. Eğer bir kişiden bir konu hakkındaki duygusal tepkilerini ortaya koymasını isterseniz, ondan dürüst bir cevap almanız hemen hemen olanaksızdır. Çünkü; insanlar duygusal olmanın yanlış bir sey olduğunu düşünürler. Ancak “kırmızı şapka” terimi tarafsızdır. Birisinden bir süre için “Siyah şapkasını çıkarmasını istemek”, ondan “Bu kadar olumsuz olmayı bırakmasını” istemekten daha kolaydır. Renklerin tarafsızlığı, şapkaların sıkıntı duymadan kullanılmalarını sağlar. Düşünme faaliyeti tasvip edilmeme ya da kınanma tehlikeleri olmayan kuralları tanımlanmış bir oyun haline gelir. Şapkalara doğrudan göndermelerde bulunur. Senden siyah şapkanı çıkarmanı istiyorum. Bir süre için hepimiz kırmızı şapkalarımızı takalım. Sarı şapka düşünmesi için bu kadar yeterli, şimdi beyaz şapkamızı takalım.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Avantajları Bir konu üzerinde daldan dala atlanarak belirtilen görüşler bir sisteme konulmuş olur. Zaman kaybını önler. Bir karara varma sonuçların ortaya çıkması kolaylaşır.

TEŞEKKÜR EDERİZ. E- mail: ankarakad@gmail.com