Hazırlayan: Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. Hakan NEHİR ÇOCUĞUM ATEŞLENİR SE ! Hazırlayan: Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. Hakan NEHİR

Sunum İçeriği : Ateş Nedir, Nasıl Ölçülür? Nedenlerine Göre Ateşin Önemi Ateşli Çocuğun Tedavisi

ATEŞ: Anne ve babalar çoğu zaman ateş yükseldiği zaman telaşlanırlar.Bunun nedeni ateşin bir bulgu değil, bir hastalık olarak algılamalarıdır. Ailelerin %94’ü ateşin çocuğa zarar vereceğine %63’ü havale geçireceğine %18’i ise beyin hasarına yol açacağına inanmakta ve normal vücut sıcaklığında bile sık aralıklarla ateş düşürücüler kullanmaktadır.

Ateş Nedir, Nasıl Oluşur ? Beynin hipotalamus adı verilen bölgesinde bulunan bazı sinir hücreleri ısıya karşı duyarlıdır ve vücut sıcaklığının düzenlenmesini sağlayan bir termostat görevi yaparlar. Termostat normal durumda vücut ısısını yaklaşık 35-37 C arasında tutacak şekilde ayarlanmıştır. Termostat hücrelerinin en yüksek ayarı 42 C dir. Daha fazla yükseltilemez.

ATEŞ: Ateş, enfeksiyonlara bağlı ya da enfeksiyon dışı faktörlere bağlı bir takım fizyolojik mekanizmalar sonucunda, vücut ısısının normal sınırların üzerine yükselmesidir. Vücut kişiden kişiye yaşa, vücut bölgesine ve günün saatine göre değişkenlik gösterir. Sabah 06.da en düşük ,akşam 18 de en yüksek düzeydedir. Akşamları sabaha güre 0.5.-1 derece daha yüksektir.

Vücut ısısının yükselmesi febril cevap olarak adlandırılan bir reaksiyonlar dizisi sonrasında oluşmaktadır. 1-Prodromal evre : Hasta kendisini düşkün hissetmesine rağmen vücut ısısı normaldir 2-Titreme evresi : Hasta üşür ve kendisini soğuk hisseder ancak vücut ısısı yükselir.Hipotalamik bölgede yeni bir eşik değer (örn.39,3 0C) belirlenir.Bunun nedeni mevcut hastalığı yüksek vücut ısısı ile yenebilme isteğidir. 3-Kızarma evresi : Vücut ısısı hipotalamik eşik değere eşitlenmiştir.Hasta kendisini iyi hisseder.Deri sıcak ve kurudur. 4-Terleme evresi : Isı üretimi devam ettiğinden hipotalamus ısı kaybını arttıran vazodilatasyon ve terleme gibi mekanizmaları uyarır.

ATEŞ : Normal Vücut Isısı Koltuk altında 37,4 0C Ağız içinde 37,5 0C Rektal 38 0C Timpanik 37,8 0C’nin altındadır.Bu değerlerin üstündeki değerler ateş olarak tanımlanır. Hipotermi: 35 C’nin altına inmesi Ateş çocuklarda sık görülür Bir hastalık değil ,enfeksiyonla mücadelede yardımcı doğal biyolojik bir mekanizmadır. Çocuğun iltihabi bir hastalıkla, çoğunlukla enfeksiyonla karşılaştığını gösterir. Mikroplara karşı bağışıklık sisteminin tepkisini güçlendirmesi yönüyle genel olarak yararlı bir reaksiyondur. Nadir durumlar dışında korkulması ve hemen normal düzeye düşürülmesi gerekmez.

Ateşin Yararları Ateşi başlatan pirojen maddelerin bağışıklık sistemi üzerine olumlu etki yaptığı, İltihap hücrelerinin enfeksiyon bölgesine göçünü arttırdığı, Mikrop öldürme aktivitelerini uyardığı, Kan demirini bağlayarak serum demir düzeyini düşürmek süretiyle mikroorg.’ın çoğalmalarını engelleyen laktoferrin salgılattığı, Antikorların yapımını arttırdığı gösterilmiştir.

Ateşin Zararları ○ Ağır akciğer hastalığı ve Kalp hastalığı olan çocuklarda oksijen kullanımını arttırır, kalp yükünü arttırarak oksijen bağımlılığını arttırır, ○ Vücut sıcaklığı 42 C üzerine çıkarsa beyinde kalıcı nörolojik hasar oluşabilir, ( 42 C altındaki vücut sıcaklığının beyinde hasar oluşturduğuna dair kanıt yoktur.) ○ Ateş 6 ay -3 yaş arası çocuklarda havaleye neden olabilir. Nöbet genellikle ateşin yükselmeye başladığı ilk dönemde (37.5-38 C) veya 40 C gibi yüksek ısı düzeyinde oluşmaktadır.

Ateşin nedenleri: Çocuk acil polk. ‘ne başvuruların %10-20 sinde yakınma ateştir. Başvuruların büyük kısmını 3 yaş altı çocuklar oluşturur. Polikliniklere ateşle başvuran çocukların çoğunda belirgin bir enfeksiyon kaynağı saptanır. İlk 2 yaş içinde çocuklar ortalama 4-6 kez ateşli atak geçirir. Yaşamın ilk 3 ayında ateşe daha az rastlanır. Küçük çocuklarda büyük çocuklara göre daha az ateş reaksiyonu gözlenir. Ateşli hastalıklar 3-36 aylık çocuklarda kasım ve mart ayları arasında artar. Çocuklarda ateşin en sık nedeni solunum sistemi enfeksiyonudur. ( Viral üst solunum yolu enfeksiyonu)

Ateşli bebek ve çocukların %20’sinde fizik muayenede ateşe neden olabilecek odak saptanamaz.

Ateş-Ciddi enfeksiyon belirtileri: Ciddi bir hastalığın olup olmadığının belirlenmesinde en önemli gösterge çocuğun genel durumudur. Ateşin,ateş düşürücü kullanarak hızlı veya yavaş düşmesi, enfeksiyonun ciddiyeti hakkında bilgi vermez. 3 aylıktan küçük bebekler bağışıklık sistemleri ve nörolojik sistemleri tam olarak gelişmediği için diğer çocuklardan farklılık gösterir. 3 aylıktan küçük ateşli bebeklerde ateş acil bir durumdur. -Havale geçirme - 3 aylıktan küçük ateşli bebek - Kaç yaşında olursa olsun genel görünümün kötü olması ( neşesiz, rengi soluk, dudak –parmak uçları mor, ileri derecede halsiz ve yorgun veya baygın, kalp atışları ve nefes alması hızlı )

Ateş-Ciddi enfeksiyon belirtileri - Bebeklerde emme ve ağlamama, - Ateşin rektal 39 C veya koltuk altı 38.5 C üzerinde olması - Devamlı ağlama huzursuzluk, rahatlatılamama - Ateş düşürücülerle düşmeyen ateşin olması - 3 günden uzun süren ateş -Ense sertliği ve sırt ağrısı, başını öne eğmede güçlük - Halüsinasyon görme - Ciltte kırmızı veya mavi renkli noktalar veya döküntülerin olması - Hızlı soluk alıp verme, hışıltılı solunum, nefes alırken ötme sesi

Ateş-Ciddi enfeksiyon belirtileri - Tekrarlayan kusma ve ishalin olması - 6 saatten daha uzun süre idrar çıkarmama, idrar yaparken yanma ve ağrı hissinin olması - 12 saatten daha uzun gazve gaita çıkarmama ve karında şişlik - Çocuğun durumun giderek kötüleşmesi - Devamlı olara uyuma hali Kusma ile birlikte inatçı baş ağrısının olması - Pramatüre bebekte ateş Kronik hastalığı olan çocukta ateş -Bağışıklık sistemi baskılanmış, kan hastalığı olan,doğuştan kalp hastalığı olan çocukta ateş

Kaynağı Saptanamayan Ateş Önceden sağlıklı olan, altta yatan kronik yada önemli bir hastalığı olmayan ve ateşi 38 0C üstünde olan çocukta öykü ve fiziksel muayene bulguları ile enfeksiyon kaynağı saptanamayan vakalar olarak tanımlanır.

Ateşin Etyolojik Sınıflaması Enfeksiyonlar İnflamatuvar Nedenler Toksik Nedenler Neoplazm-malignansiler Diğer Nedenler -Tirotoksikoz -Kawasaki Hastalığı -Dehidratasyon -Konvülziyonlar -Çevre ısısının yükselmesi

ATEŞ ÖLÇÜMÜ Vücut sıcaklığı ölçen kişiye , ölçüm yapılan saate, ölçümün yapıldığı vücut bölgesine , ölçüm tekniğine, termometrenin türüne, ölçümün yapıldığı ortama, ölçüm öncesi fiziksel aktiviteye bağlı olarak değişebilir.

Rektal ölçüm( Makattan) Normal rektal vücut sıcaklığı 36.6 -38 C arasındadır. Rektal ölçümde termometrenin en az 3 dk. süreyle makatta kalması gerekir. Rektal ateş ölçümü en sık kullanılan ve vücut kor sıcaklığını en iyi yansıtan ölçümdür. Termometrenin temiz olmasına ve hijyene dikkat edilmelidir. Bağışıklık sistemi baskılanmış,kemoterapi alan kan hücrelerinin sayısı düşük olan sayılarda rektal ölçüm yapılmamalıdır.

Koltuk altı ölçüm: En basit fakat güvenilirliği en az olandır.( termometre koltukaltında en az 3dk. Kalmalıdır.) Vücut kor sıcaklığını tam olarak yansıtmaz Ölçüm çevresel faktörlerden etkilenebilir. Ağızdan ölçülen vücut sıcaklığından 0.5 C, rektal sıcaklıktan genelde 1 C daha düşüktür. Normal koltuk altı vücut sıcaklığı:34.7-37.3 C Yenidoğan döneminde koltuk altı ölçüm önerilmektedir.

Ağızdan ölçüm: 5 yaşın altındaki çocuklarda bu teknik genellikle başarısızdır. Termometre çocuğun dilinin altına yerleştirilir. Ağızı kapatılır. 3 dk. bekletilir. Ağızdan ölçümde normal sıcaklık 35.5- 37.5 C dir. Eğer çocuk sıcak veya soğuk bir şey yemiş ise ölçüm 10 dk. sonra yapılmalıdır.

Kulaktan ölçüm ( Timpanik): Timpanik infared termometreler ile kulak zarından yapılan ölçümdür. Bu yöntem vücut kor sıcaklığını yansıtmada duyarlıdır. Altı yaş altında kullanılması önerilmemektedir. Kulaktan ölçümle normal vücut sıcaklığı 35.8-38 C dir. Ölçüm için tek bir kulak kullanılmalıdır, ölçüm birkaç kez tekrarlandıktan sonra bulunan en yüksek değer sonuç kabul edilir. Ölçümden önce sıcak duş alınması, soğuk ortamda kalınması veya kulağının üzerine yatılmışsa ölçüm 10-15 dk. sonra yapılmalıdır. Kulak yolunun S şeklinde kavisli olmasından dolayı, termometrenin sensör kısmının direkt olarak kulak zarının önünde olmaması durumunda yanlış sonuç çıkabilir.

1-Civalı Cam Termometreler Geleneksel civalı termometreler dil altı, koltuk altı ya da rektal olarak kullanabilirler. Civalı dereceler evlerde hastanelerde geleneksel olarak kullanılmaktadır. Mamafi, ebeveyinlerin çoğu bunları okumada yetersizdir. Uygulama öncesi dereceyi iyice silkelemek ve civayı 35 C’ye indirmek gerekir.

2-Dijital Termometreler Koltuk altı ve oral ateş ölçümlerinde kullanılan bu termometrelerdeki en önemli problem zamanla ölçüm hassasiyetlerini kaybetmeleridir. 3-Bi-metalik strip termometreler

4-Plastik Bant Termometreler Tek kullanımlık olanları olduğu gibi, 24 saat hastanın cildine yapıştırarak sürekli vücut sıcaklığının izlenmesine olanak tanıyan yapıda olanları mevcuttur. Rutin kullanımda diğer termometrelere göre az da olsa fiyat dezavantajı bulunmaktadır.hassasiyet ve güvenirliliklerinin diğer termometrelere göre daha az olduğu kabul edilmektedir.

5-İnfrared Termometreler Genellikle kulaktan vücut sıcaklığının ölçülmesi için kullanılan infrared termometrelerde kulak zarından yansıyan ısı ölçülmektedir. Vücut merkez sıcaklığını en iyi yansıtan odaklardan birisidir. Bu termometrelerde karşılaşılan en önemli problem dış kulak yolunda uygun olmayan yerleşimlere bağlı olarak hatalı ölçümler olmasıdır. Yenidoğan döneminde kullanımı önerilmemektedir.

Ölçüm Yerlerinin Avantaj ve Dezavantajları Ağız içinden ölçüm En kolay ulaşılan ölçüm bölgesidir. Bilinç durumu yerinde olmayan ve 5 yaş altı çocuklar için önerilmemektedir. Civalı cam termometrelerin ölçüm için 5-7 dk. hatta 9 dk. ağız kapalı bir şekilde kalması gerekir. Cam termometrelerin kırılması ve civa yutulması söz konusu olduğu için ağızdan ölçüm önerilmez.

Ölçüm Yerlerinin Avantaj ve Dezavantajları Rektal Ölçüm Civalı cam termometrelerde minumum ölçüm 3 dk.- 5 dk. olması gerekir. Rektum vücut sıcaklığının en yüksek ölçüldüğü vücut bölgesidir. Güvenilir bir ölçüm bölgesi olarak kabul edilmesine rağmen, yenidoğan ve süt çocuklarında risklidir. Civalı cam termometrelerin kullanımının azalması ile birlikte daha az tercih edilen ölçüm bölgesidir.

Ölçüm Yerlerinin Avantaj ve Dezavantajları Aksilla( koltuk altı) Civalı termometrelerde en kısa ölçüm süresinin 7-9 dk. olması gerekir. Çocuklarda termometrenin yerinden oynamadığına, düşmediğini yakın takip etmek gerekir. Aksilla yenidoğanlarda en iyi merkez sıcaklığını gösteren bölgedir. Ancak hastalar büyüdükçe hata oranıda artar.

Ölçüm Yerlerinin Avantaj ve Dezavantajları Timpanik Zar Teorik olarak timpanik zar, vücudun termoregülatör merkezinin kanlanmasını sağlayan arter dalları tarfından kanlandığı için vücut sıcaklığının ölçümü için en ideal bölgedir. Ancak klinik uygulamada infrared termometreler kullanıldığı için ölçüm hataları sık olarak karşımıza çıkar. Küçük çocuklarda fiziki nedenlerden uygulama zorluğu

Ateş Hangi Durumda Düşürülmeli ? 39 0C üzerinde ise Huzursuzluk, halsizlik, baş ağrısı, gibi diğer fiziksel rahatsızlıklar eşlik ediyorsa Kalp , Akciğer hastalığı varsa Ateşe bağlı tekrarlayan nöbetleri varsa ateş düşürülmelidir. Ateşli dönemde çocukların sadece %2-4’ünde havale görülür,bunların çoğunda kalıcı nörolojik hasar oluşmaz.

Çocuğun yaşına ve durumuna göre dikkatli bir ölçümden sonra çocuğumuz ateşli ise ne yapalım?

Vücut sıcaklığını ölçmede yaşlara göre önerilen vücut bölgeleri YAŞ GRUBU 1. SEÇENEK 2. SEÇENEK 3. SEÇENEK Yeni doğan Koltuk altı Rektal _ 2 ay – 5 yaş 6 yaş ve üstü Ağızdan Kulaktan Annelerin dokunma ile ateşi olan çocukların % 94 ‘nde ateşi doğru tahmin ettikleri görülmüştür.

Ateş düşürücü ilaçlar: Ateş düşürücü ilaçlarla vücut sıcaklığı normale dönmez, sadece 1-2 C azalır. Ateş düşürücü ilaç vermedeki amaç , çocuğu fiziksel olarak rahatlatmak, ağrılarını azaltmaktır. Parasetemol ile ibuprofenin ateş düşürücü etkisi birbirine eşttir. Ateş düşürmede parasetemol birinci seçenek, ibuprofen ikinci seçenektir. Aspirin çocuklarda ateş düşürmek için kullanılmamalıdır. Birden fazla ateş düşürücü ardışık olarak kullanılmamalıdır. Ateş düşüren ilacın etkisiz olmasında, yetersiz doz uygulaması ve uygun zaman aralığının olmaması sık rastlanılan bir nedendir.

Ateş düşürücü ilaçlar: Parasetemol kullanımına ilaveten su ile yıkama , ateşin düşürülmesinde parasetemolün tek başına kullanılmasından daha etkili değildir. Soğutma amacıyla alkol, sirke, kolonya,asla kullanılmamalıdır. Soğuk su ile duş, vantilatör ile soğutma ateşi düşürmede tek başına etkili değildir, üstünlükleri de yoktur. Su ile soğutma: ( 29-32 C) Sıcak çarpması, yüksek ateşe bağlı bilinç bulanıklığı, yüksek ateşle birlikte havale nöbeti geçirme, 41 C üzerinde ateş gibi durumlarda ateş düşürücü ilaçların etkisi görülene kadar vücut sıcaklığını hızlı düşürmek amacıyla kullanılır.

Vücuttan ısı kaybına izin vermek için ateşli çocuğun giysileri sıkı olmamalı, hafif bir giysi giydirilmelidir. Gerektiğinde çocuk tamamen soyulmalıdır. Odanın iyi havalandırılması sağlanmalı(250C) Ateşli çocuğun metabolizma hızı arttığı için, sıvı kaybı artmaktadır. Susuzlukta ateşi arttıracağı için çocuklara alabildikleri kadar su, meyve suyu gibi sıvılar verilmelidir.

Ateş Düşürmek İçin şunları asla kullanmayınız. Aspirin Soğuk su Alkol veya sirke İki ateş düşürücü ilacı aynı anda

ATEŞ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR Parasetamol (Örn. Calpol) Çocuklarda en sık kullanılan ateş düşürücüdür. 2 aylıktan daha büyük bebeklerde ve çocuklarda kullanılır. Günde kilo başına en az 40mg. En 60 mg. kullanılır. İlaç ağızdan verildikten 60 dk. sonra kanda en yüksek düzeye ulaşır.

İboprofen Analjezik, antipiretik ve infalamasyona bağlı ağrıyı azaltmada etkisi vardır. Besinlerle beraber alınması emilimini azaltır. Tek bir doz alındıktan 1 saat sonra çocuklarda ateş düşürücü etkisi başlar. Çocuklarda en sık grip, ateş, baş ağrısı, Boğaz ağrısı

Yan Etkiler ve Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Gastrointestinal kanama, böbrek disfonksiyonları, Karın ağrısı tarif eden ve mide ülseri olan çocuklarda dikkatli kullanılmalı Su içmeyen, şiddetle kusan ya da ishali plan çocuklarda kullanılması önerilmemektedir.

Ketoprofen: Nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar arasında önemli yer tutar. Analjezik ve antipiretik özelliğe de sahiptir. İnfantlarda ve çocuklarda güvenli olarak kullanılmaktadır. Ateşin semptomatik tedavisinde kullanılır. Dozu günde 3-4 defa 0,5 mg/kg şeklindedir.Dozlar arasında en az 4 saatlik aralar olmalıdır.

Yan Etkiler ve Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar : Gastrointestinal kanama, böbrek disfonksiyonları olabilir. En sık kusma bulantı yan etkileri görülmüştür. Ayrıca aşırı duyarlılık reaksiyonları görülebilir.

GERÇEKTEN BİLMEMİZ GEREKENLER Ateş: Çocuğunuz ateşlendiğinde sakin olun panik yapmayın, Çocuğunuzun genel görünümü ateşin derecesinden daha önemlidir. Önemli olan çocuğu tedavi etmektir,Termometreyi değil.Düşük dereceli ateşin her zaman tedavi edilmesine gerek yoktur.