SPORDA BECERİ ÖĞRENİMİ Doç.Dr. Metin SAYIN

3. 4. Hareketlerin Evresel Yapısı Hareketin evresel yapısı, hareketin zaman ve alan içinde bölümlenmesi olarak tanımlanır. Bu açıdan hareketler şu şekilde incelenir: Açık – kapalı, Zyklik (dönüşümlü)- Azyklik (dönüşümsüz) Zaman Baskılı – Zaman Baskısız, Basit – Kompleks – Kombine, Kaba Motorsal – İnce Motorsal.

3. 4. 1. 1. Açık Hareketler Hareketlerde belirli bir hedef olmayabilir. Hareketin ayrıntısına yönelik olarak planlı ve bilinçli bir kontrol de olmayabilir. Karar vermede sürekli değişiklikler söz konusu olabilir. Saniyeler içinde kararlar verilebilir. Ör. Rakibini geçmek isteyen bir futbolcu, vücut ve top tekniğini kullanarak, feyk atarak (aldatarak) anlık kararlarla rakibini geçebilir. Verilen bir karar aniden değiştirilebilir. Bu değişiklik içinde bulunulan duruma göre gelişebilir. Çeşitli mücadele sporlarındaki hücum ve savunma eylemleri, açık hareketler olup, ani planlama ve sürekli değişen karar davranışları gerektirebilirler. Hareket ayrıntılarında önceden bir planlama söz konusu olmayıp, bilinç dışı davranışlar dahi olabilir. hareketin akışı, saliseler içinde değiştirilebilir, düzenlenebilir çabuk ve refleksif olarak düzeltilebilir.

3. 4. 1. 2. Kapalı Hareketler Spor dalının gerektirdiği, öğrenilmiş ve çok kez tekrarlanan hareketler kapalı hareketlerdir. (Kelebek yüzme, flop, cimnastikteki beceriler, smaç, start gibi hareketler...) Kapalı hareketlerde binlerce kez tekrar söz konusu olabilir. Hareketlerin akışı, programı, sinir yollarında ve kafada saptanış olduğunda yapılacak hareketler zihinde canlandırılabilir. Yönlendirilebilir. Kapalı hareketlerde, herhangi bir hareket becerisi ya da tekniğinin sistematik olarak öğrenilmiş olması ve antrenmanlarda uygun şekillerde çalışılmış olması söz konusudur.

3. 4. 2. 1. Zyklik Hareketler (dönüşümlü): Koşma, bisiklet, yüzme, kürek dribling yapma gibi sürekli tekrarlanan hareket bölümlerinden oluşan hareketler zyklik hareketleridir. Zyklik hareketlerde belirli bir hız ve dinamiklik vardır. Zyklik hareketlerin evreleri birbiri içinde erimektedir. Bir asıl evre, bir de ara evre söz konusudur. Ara evre bitiş ve hazırlık evrelerinin karışımından oluşur.

3. 4. 2. 2. Azylik Hareketler (dönüşümsüz) Yüksek atlama, çekiç atma, raketli oyunlardaki hücum ya da savunma aksiyonları genel olarak kapalı hareket bölümlerinin kombinasyonlarından oluşmuştur. Aynı ölçüde tekrarlanmaları söz konusu olmayabilir. Ancak kendi içinde ritmik bir akış söz konusudur. Azyklik hareketler, 3 evreli hareketlerdir: 1- Hazırlık evresi, 2- Asıl evre, 3- Bitiriş evresi. Tüm atlamalar ve atmalar olduğu gibi topa vurma ve şut gibi hareketler azyklik hareketlerdir. Ör: Durarak uzun atlamada, hazırlık evresinde, kolların savrulması, esas evrede sıçrayış ve bitiriş evresinde ayaklar üstüne düşüş. Koşarak uzun atlamada ise koşu ve sıçrama hareketin hazırlık evresini oluştururken havadaki pozisyon asıl evreyi, ayaklar üstüne dengeli bir düşüş ise bitiriş evresini oluşturur. Her bir evre, bir önceki evrenin sonucu ile belirlenir.

3. 4. 3. 1. Zaman Baskılı Hareketler: Bazı hareketlerin belirli zaman aralığı içinde yapılması gerekir. Rahatsız edici faktörler olabilir. bu faktörlere rağmen, hareketlerin çabuk, ani karar verilerek yapılması gerekir. Sportif bir oyun içindeki zaman baskısına rağmen topun kurtarılması, pas verme ya da alma söz konusu olabilir.

III. 4. 3. 2. Zaman Baskısız Hareketler: Bazı hareketlerde ise her hangi bir zaman baskısı söz konusu değildir.

3. 4. 4. Basit – Kompleks- Kombine Hareketler: Vücudun ve objenin rahat şekildeki pozisyonunda basit hareketler söz konusudur. (Golfteki vücut pozisyonu gibi) Ancak vücut ile objenin hareket halindeki pozisyonunda hareketin zorluğu söz konusu olur. (Ör. Koşarken rakibe pas atmak-almak, güreşte rakibin davranışlarına göre hareketlerin zorlaşması...) Hareketlerin zorluğu, spor disiplinine göre değerlendiriliş şekline bağlı şekilde belirlenir. Hareketlerin bölümlerinin yanı sıra, hareketlerin bütünü ve bağlantıları için de zorluğu söz konusudur. Hareketin zorluğunda, metrik bir ölçüm söz konusu olmayıp subjektif bir değerlendirme vardır. Riziko gibi faktörlerle değerlendirilir. Basit olmayan hareketler kompleks olduğu gibi, hareketlerin birbirlerine bağlanması kombine hareketleri ortaya koyar. Kombine hareketlerde hareketlerin birbirine bağlanmasında biten bir hareket ile onu izleyen hareketin hazırlık evresi birbirine karışır. Cimnastikteki bir çok bağlantı, kombine harekete örnektir. Salınımın kuvvet, kuvvetin salınım hareketiyle bağlanması veya değişik pozisyonlardan yapılan dinamik hareketler kombine hareketlerdir.

3. 4. 5. Kaba Motorsal-İnce Motorsal Hareketler: Yeni başlayanlarda, hareket yapımı sırasında kaba hatalar söz konusu iken deneyim sonucu öğrenilmiş olan hareketler ince formu ile uygulanırlar. Öğrenilmiş hareketler, bol tekrar sonucu otomatik olarak uygulanabildiği gibi (self-paced) duruma bağlı olarak da bilinçli olarak tekniğine uygun şekilde de uygulanabilirler.(externally-paced)

SPORTİF HAREKETLERİN İNCELENMESİ. Sportif hareketler, insan vücudunun kendi çevresel ortamı içerisinde yer pozisyon, hız değiştirmesi şeklinde gerçekleştiği gibi bir objenin hareket ettirilmesi şeklinde de gerçekleşebilir. 1-Yer değiştirme: Vücudun yer değiştirmesi, koordinat sistemi ve hacim eğrileri içinde saptanabilir. 2- Pozisyon değiştirme: Vücut bölümlerinin birbirlerine olan uzaklıkları ve oluşturulan açılarla pozisyon değişiklikleri gerçekleşir. 3- Hız değiştirme: Vücudun tamamının ya da bir bölümünün hız değiştirmesiyle sportif hareketlerin yapımı gerçekleşir.

Hareketlerin Bağlanması ve Hareket İletimi: Sportif Hareketlerin Çoğunda yapılan harekete göre vücut bölümlerinin birbirlerine doğru bir hareketi söz konusudur. Baş gövde ve ekstremiteler arasında bir hareket iletimi vardır. Bir çok sportif hareketlerin iletimi ekstremitelerden gövdeye doğru olmaktadır (Bacak ve kol savuruşlarında olduğu gibi). Örnekler: Kollarda gövdeye doğru hareket iletimi; Yüksek atlama, Uzun atlama, Barfıkste kipe ya da geriden çift kol çıkışı gibi ya da voleybolda smaç gibi hareketlerde kollardan gövdeye doğru bir iletim söz konusudur. Savurma bacağından gövdeye doğru; Kız paralelinde değirmen dönüşü, Cimnastikteki bazı akrobatik elemanlar(salto,kipe, öne elli aşma vs.), Yüksek atlamada binme tekniği, Engelli koşu.

İki bacaktan gövdeye doğru; Cimnastikte barfiks ya da kız paralelinde geriye karın dönüşü, geriye salto gibi. Gövdeden üyelere doğru; Vertikal ya da horizontal olarak birçok hareketiniletimi, gövdeden üyelere doğru gerçekleşir (Halter kaldırma, Disk, Cirit, Gülle atma, Boks, Karate, Eskrim gibi) Kalçanın bükülüp gerilmesiyle hareket iletimi; Kayaktaki dönüşlerde, Cimnastikte saltolarda toplanıp açılmalardaki veya burgu üretilmesindeki hareketler. Başın hareketleri yönlendirmesi; Çeşitli sportif oyunlardaki yön değiştirişler, yüzme tekniklerindeki başın fonksyonu (kelebek, sırtüstü gibi) veya cimnastikteki öne ve geriye saltolarda ve burgularda başın hareketi yönlendirmesi gibi.