Özel Gelişim Koleji Kişisel Gelişim ve Rehberlik Birimi BAŞEDEBİLİYORUM Özel Gelişim Koleji Kişisel Gelişim ve Rehberlik Birimi 2010 – 2011 VELİ EĞİTİM SEMİNERİ

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK Organizmanın davranışlarıyla olumsuz bir sonucu kontrol edemeyeceğini öğrenmesinden sonra, davranışlarıyla olumsuz sonucu ortadan kaldırabileceği durumlarda gereken çabayı gösterememesidir.

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK, BİR ÖĞRENMENİN SONUCUDUR.

ÇARESİZLİK DÖNGÜSÜ ÇABA İSTENDİK SONUÇ ALTERNATİF/ İŞLEVSEL DAVRANIŞ Yaşanan Durum Çaresizlik Duygusu ALTERNATİF/ İŞLEVSEL DAVRANIŞ Başedilemeyen Sonuç Otomatik Davranış İSTENDİK SONUÇ

Peki biz ne zaman ve neler için çaba gösteririz? İstekli olduğumuz zaman Başarabileceğimize inandığımız zaman Mecbur kaldığımız zaman

Neyi Değiştirebiliriz? Neyi Değiştiremeyiz? DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ

Neyi Değiştirebiliriz? Neyi Değiştiremeyiz? DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ ÇABA İSTEK İNANÇ

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Ormanda yürüyüşe çıkmışsınız. Çiçekler açmış, kuşlar cıvıldaşıyor. Çalıların ardından birden karşınıza cüsseli bir ayı çıkıveriyor.

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Ormanda yürüyüşe çıkmışsınız. Çiçekler açmış, kuşlar cıvıldaşıyor. Çalıların ardından birden karşınıza cüsseli bir ayı çıkıveriyor. “Bir olaya yüklediğimiz anlam, yürüttüğümüz düşünce ve yorum, olaya ilişkin yaşanacak duyguyu biçimlendirir.”

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Bir kış akşamı, salonunuzda yalnız başınıza, koltuğunuza gömülmüş kitap okuyorsunuz. Dışarıda yağmur ve sert bir rüzgar. Bir ara dip odadan “tak” diye bir ses duysanız…

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Bir kış akşamı, salonunuzda yalnız başınıza, koltuğunuza gömülmüş kitap okuyorsunuz. Dışarıda yağmur ve sert bir rüzgar. Bir ara dip odadan “tak” diye bir ses duysanız… “Ses nasıl bir duygu yaşayacağınıza sadece bir araçtır; onun nasıl bir duyguya araç edileceği sizin elinizdedir.”

İMKANSIZLIK DÜNYASI

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Ebeveynler ve çocukları arasındaki iletişime bakarsak; “Ama bak anneyi üzüyorsun” “Beni ne kadar sevindirdin” “Yaramazlık yapıp beni sinirlendirmeyin”

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Ebeveynler ve çocukları arasındaki iletişime bakarsak; “Ama bak anneyi üzüyorsun” “Beni ne kadar sevindirdin” “Yaramazlık yapıp beni sinirlendirmeyin” “Ama bak yaptıklarına üzülüyorum” “Ne kadar sevindim” “Yaramazlık yapmanıza sinirleniyorum”

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Yaşadıklarımız bireysel sorumluluğumuzdadır. Bu da bizim davranış ve duygularımızın oluşum ve değişimiyle ilgili denetim gücüne sahip olduğumuz anlamına gelecektir.

DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ Yaşadıklarımız bireysel sorumluluğumuzdadır. Bu da bizim davranış ve duygularımızın oluşum ve değişimiyle ilgili denetim gücüne sahip olduğumuz anlamına gelecektir. “BAŞ EDEMEME”

PROBLEM ÇÖZELİM) Problem nedir? Ne istiyorum? Neler yapabilirim? Neler olabilir? Kararım ne? Beni neler engelleyebilir? Neye ihtiyacım var? Başardığımı neye göre bileceğim?

UYGULAMAYA BAŞLAYIN…) Sonuç Ne Oldu? Neye Mal Oldu?

PROBLEM ÇÖZELİM) 1 Problem nedir? Çocuğumun durumlar karşısında (Uyarı ve Hatırlatma Karşısında ) çabuk sinirlenmesi.

PROBLEM ÇÖZELİM) Ne istiyorum? Durumlar yaşanmadan önce (Ödev yapma veya çıkardığı giysiyi toplama vb) farkındalığının artması. Durumlar karşısında beni daha sakin dinlemesi ve davranışını düzeltmesi.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler yapabilirim? Çocuğumun bu davranışı kazanmasını gerçekten istiyorsam, önceliğimi bunu kazanması için belirlerim. Uyarı yapmadan önce hissettirmeden hatırlatmalarda bulunarak sorumluluğunu yerine getirmesine yardımcı olurum. (Yaşı küçükse davranışı belirten bir resimli broşür hazırlarım ve uygun yere asarım. Yaşı büyükse espirili bir broşür hazırlayabilirim ya da sözel hatırlatırım. ) Sorumluluğunu yerine getirmediğinde sakince uyarımı getiririm. Gerekiyorsa yanına gidip neyle uğraşıyorsa bırakmasını sağlayıp sorumluluğunu hatırlatırım.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler olabilir? Bu ısrarım karşısında davranışı önemsediğimi anlayabilir. Davranışı sakince yaptığında ilgi duymaya başlayabilir. Yapmayabilir. Yapmak istemeyebilir. Reddedebilir. Başka bir şey yapmak isteyebilir.(Eve girip üstünü çıkarmadan tv karşısına oturmak vb.)

PROBLEM ÇÖZELİM) Kararım ne? Yeniden uyarı getirmeden önce, yaşanan durumun nasıl istenildiğine ve davranış yerine getirilmediğinde neyle karşılaşacağına ve bu davranışın yerine getirilmesinde kendisine kazancının anlatılmasına dair ailece karar alımını sağlarım. Bu konudaki ciddiyetimi açıkça ifade ederim. Bu kararda kendisine nasıl yardım edileceğini sorarım ve karara bağlarım. Hatırlatmaların kendisine yol gösterdiğini anlatırım.

PROBLEM ÇÖZELİM) Beni neler engelleyebilir? Çoğu zaman aldığım kararlarımı tutarlı takip edemeyebiliyorum. O gün daha acil ya da önemli başka bir durum olunca bu durumu erteleyebiliyorum. (Misafir olduğunda ya da bir yere gideceğimde) Ağlamasına kıyamıyorum. Ailemizin büyükleri bu kuralı uygulamamda zaman zaman engel olabiliyorlar. Çocuğun inatçı ve ısrarlı tavrı.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neye ihtiyacım var? Karar almaya ve tutarlı davranmaya. Ailedeki herkesin alınan karara saygı göstermesi için gerekli açıklayıcı konuşma yapmama. Birlik-beraberlik içinde davranmaya

PROBLEM ÇÖZELİM) Başardığımı neye göre bileceğim? Davranışı ilk haftanın en az 3 günü gördüğümde… Davranışı ikinci haftanın en az 5 günü gördüğümde…

PROBLEM ÇÖZELİM) 2 Problem nedir? Çocuğum gününü planlayamıyor. Zamanını etkin kullanamıyor. Organize olamıyor.

PROBLEM ÇÖZELİM) 2 Ne istiyorum? Eve geldikten sonra okul çantasını odasına götürmesini ve üstünü değiştirmesini istiyorum. Dinlendikten sonra kendiliğinden (uyarı almadan) ders çalışmaya başlamasını istiyorum. Ödevini öğretmeninin uygun belirlediği süre içinde bitirmesini istiyorum. Yemeğini oyalanmadan bitirmesini istiyorum.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler yapabilirim? Çocuğumun bu davranışı kazanmasını gerçekten istiyorsam, önceliğimi bunu kazanması için belirlerim. Eve girdiğinde “Haydi, Çanta Odaya!” adlı broşürü görecek şekilde hazırlarım. Çantayı odasına götürmeden başka bir işle uğraşmasını engellerim. Tuvalet ihtiyacı da dahil) Uyarı yapmadan önce hissettirmeden hatırlatmalarda bulunarak sorumluluğunu yerine getirmesine yardımcı olurum. (Ödevine oturmasına karar verilen zamanda hatırlatma yapması için saat kurarım.) Dersine ait ödevini bitirdiğinde ancak odasından çıkmasına izin veririm. Tabii ki ödevini bana gösterdikten sonra… Yemek için ailece hepimizin bitirdiği genel bir süre var. Bu süreyi aşmasına izin vermem. Yediği kadarıyla masadan kalkar.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler olabilir? Bu ısrarım karşısında davranışı önemsediğimi anlayabilir. Yapmayabilir. Yapmak istemeyebilir. Reddedebilir. Başka bir şey yapmak isteyebilir. (Eve girip çantasını odasına götürmeden tv karşısına oturmak vb.) Ben seslenmeden – uyarmadan harekete geçmeyebilir. Sık sık odasından bahanelerle çıkabilir. Yemeğini oldukça yavaş yiyebilir.

PROBLEM ÇÖZELİM) Kararım ne? Yeniden uyarı getirmeden önce, yaşanan durumun nasıl istenildiğine ve davranış yerine getirilmediğinde neyle karşılaşacağına ve bu davranışın yerine getirilmesinde kendisine kazancının anlatılmasına dair ailece karar alımını sağlarım. Bu konudaki ciddiyetimi açıkça ifade ederim. Bu kararda kendisine nasıl yardım edileceğini sorarım ve karara bağlarım. Hatırlatmaların kendisine yol gösterdiğini anlatırım.

PROBLEM ÇÖZELİM) Beni neler engelleyebilir? Çoğu zaman aldığım kararlarımı tutarlı takip edemeyebiliyorum. O gün daha acil ya da önemli başka bir durum olunca bu durumu erteleyebiliyorum. (Misafir olduğunda ya da bir yere gideceğimde) Ağlamasına kıyamıyorum. Ailemizin büyükleri bu kuralı uygulamamda zaman zaman engel olabiliyorlar. Çocuğun inatçı ve ısrarlı tavrı. Sabırlı olamıyorum.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neye ihtiyacım var? Karar almaya ve tutarlı davranmaya. Ailedeki herkesin alınan karara saygı göstermesi için gerekli açıklayıcı konuşma yapmama. Birlik-beraberlik içinde davranmaya Başardığımı neye göre bileceğim? Davranışı ilk haftanın en az 3 günü gördüğümde… Davranışı ikinci haftanın en az 5 günü gördüğümde…

PROBLEM ÇÖZELİM) 3 Problem nedir? Çocuğum ödevini yapmayı her zaman erteliyor. Ne istiyorum? Çocuğumun kendisine uyarı verilmeden ödevini yapmaya başlaması.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler yapabilirim? , Çocuğumun bu davranışı kazanmasını gerçekten istiyorsam, önceliğimi bunu kazanması için belirlerim. Çocuğum eve geldiğinde onu kapıda karşılarım. Dinlenmesine zemin hazırlarım. Ödevine başlama saatini belirtmek için kendi sesim yerine çalar saati uyaran olarak kullanırım. Çocuğum önceden aldığımız karar ile saati o zamana uygun kurarım. Çocuğumla “Örneğin saat 19:00’a kadar” tüm ödevlerini bitireceğine dair karar alırım. Bu durumu her gün tutarlı takip ederim. Bitirmezse o şekilde kalmasını sağlarım.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler olabilir? Bu ısrarım karşısında davranışı önemsediğimi anlayabilir. Yapmayabilir. Yapmak istemeyebilir. Reddedebilir. Yapar ama ödevine baktığımda çok yoğun hata olabilir. Yazısına önem vermemiş olabilir. Akşam saat 22:00’de ödevini yapmaya başlayabilir.

PROBLEM ÇÖZELİM) Kararım ne? Yeniden uyarı getirmeden önce, yaşanan durumun nasıl istenildiğine ve davranış yerine getirilmediğinde neyle karşılaşacağına ve bu davranışın yerine getirilmesinde kendisine kazancının anlatılmasına dair ailece karar alımını sağlarım. Bu konudaki ciddiyetimi açıkça ifade ederim. Bu kararda kendisine nasıl yardım edileceğini sorarım ve karara bağlarım. Hatırlatmaların kendisine yol gösterdiğini anlatırım.

PROBLEM ÇÖZELİM) Beni neler engelleyebilir? Çoğu zaman aldığım kararlarımı tutarlı takip edemeyebiliyorum. O gün daha acil ya da önemli başka bir durum olunca bu durumu erteleyebiliyorum. Yalnız yapamadığını söylediğinde kıyamıyorum. Mutlaka ödevini yapıp yatmasını istiyorum. Çocuğun inatçı ve ısrarlı tavrı.

PROBLEM ÇÖZELİM) Neye ihtiyacım var? Karar almaya ve tutarlı davranmaya. Ailedeki herkesin alınan karara saygı göstermesi için gerekli açıklayıcı konuşma yapmama. Birlik-beraberlik içinde davranmaya Başardığımı neye göre bileceğim? Davranışı ilk haftanın en az 3 günü gördüğümde… Davranışı ikinci haftanın en az 5 günü gördüğümde…

PROBLEM ÇÖZELİM) 5 Problem nedir? Çocuğumu tv – bilgisayarın önünden alamıyorum. Ne istiyorum? Çocuğumun kendisine uyarı verilmeden kendiliğinden ekran karşısından kalkmasını istiyorum. 40

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler yapabilirim? Çocuğumun bu davranışı kazanmasını gerçekten istiyorsam, önceliğimi bunu kazanması için belirlerim. Çocuğum eve geldiğinde onu kapıda karşılarım. Dinlenmesine zemin hazırlarım. Hafta içi 15 dk hafta sonu 30 dk sınırlaması getirebilirim. (İzin verdiğim sayfalar içinde bilgisayarda zaman geçirebilir.) Hafta içi 1 hafta sonu 1 dizi izlemesine izin veririm. (Uygun gördüğüm) Arkadaşlarıyla olması için teşvik ederim. Uygun buluşmalarına izin veririm. Evimizde buluşmalarına imkan sağlarım. 41

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler olabilir? Bu ısrarım karşısında davranışı önemsediğimi anlayabilir. Reddedebilir. Kural delmeye çalışabilir. “Arkadaşlarım diziyi izliyor, bilgisayarda vakit geçiriyor.” vb şikayetlerde bulunabilir. Birlikte olduklarında yapacak bir şey bulamayabilir. Arkadaşlarıyla ev dışında buluştuklarında da bilgisayar salonunda buluşmayı tercih edebilir. 42

PROBLEM ÇÖZELİM) Kararım ne? Yeniden uyarı getirmeden önce, yaşanan durumun nasıl istenildiğine ve davranış yerine getirilmediğinde neyle karşılaşacağına ve bu davranışın yerine getirilmesinde kendisine kazancının anlatılmasına dair ailece karar alımını sağlarım. Bu konudaki ciddiyetimi açıkça ifade ederim. Bu kararda kendisine nasıl yardım edileceğini sorarım ve karara bağlarım. Hatırlatmaların kendisine yol gösterdiğini anlatırım. 43

PROBLEM ÇÖZELİM) Beni neler engelleyebilir? Çoğu zaman aldığım kararlarımı tutarlı takip edemeyebiliyorum. O gün daha acil ya da önemli başka bir durum olunca bu durumu önemsemeyebiliyorum. Sürekli bana verdiği cevaplara artık dayanamadığım için boşveriyorum. Çocuğun inatçı ve ısrarlı tavrı. 44

PROBLEM ÇÖZELİM) Neye ihtiyacım var? Karar almaya ve tutarlı davranmaya. Ailedeki herkesin alınan karara saygı göstermesi için gerekli açıklayıcı konuşma yapmama. Birlik-beraberlik içinde davranmaya Başardığımı neye göre bileceğim? Davranışı ilk haftanın en az 3 günü gördüğümde… Davranışı ikinci haftanın en az 5 günü gördüğümde… 45

PROBLEM ÇÖZELİM) 3 Problem nedir? Çocuğumun sorumluluk almak istememesi. Ne istiyorum? Çocuğumun kendi yatağını toplamasını istiyorum. Çalışma masasını düzenlemesini istiyorum. Kendi çantasını hazırlamasını istiyorum. Kendi suyunu kendisinin almasını istiyorum. 46

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler yapabilirim? Çocuğumun bu davranışı kazanmasını gerçekten istiyorsam, önceliğimi bunu kazanması için belirlerim. Yatağını toplamasına yardım ederim. (Haftanın ilk iki günü, 2 hafta boyunca…) Dersini bitirip çantasını hazırladıktan sonra masasını toplamadan tv – bilgisayar – kitap okuma vb izin vermem. Çok zorluk çekerse ilk zamanlarda yardım ederim. Bunu da mutlaka sınırlı zamanda olacağını belirterek yaparım. 47

PROBLEM ÇÖZELİM) Neler olabilir? Bu ısrarım karşısında davranışı önemsediğimi anlayabilir. Yapmayabilir. Yapmak istemeyebilir. Reddedebilir. Çantasında mutlaka eksik bir şeyler olabilir. Okuldan ben arayıp getirmemi isteyebilir. Suyu her seferinde önce benden isteyebilir. 48

PROBLEM ÇÖZELİM) Kararım ne? Yeniden uyarı getirmeden önce, yaşanan durumun nasıl istenildiğine ve davranış yerine getirilmediğinde neyle karşılaşacağına ve bu davranışın yerine getirilmesinde kendisine kazancının anlatılmasına dair ailece karar alımını sağlarım. Bu konudaki ciddiyetimi açıkça ifade ederim. Bu kararda kendisine nasıl yardım edileceğini sorarım ve karara bağlarım. Hatırlatmaların kendisine yol gösterdiğini anlatırım. 49

PROBLEM ÇÖZELİM) Beni neler engelleyebilir? Çoğu zaman aldığım kararlarımı tutarlı takip edemeyebiliyorum. O gün daha acil ya da önemli başka bir durum olunca bu durumu erteleyebiliyorum. (Misafir olduğunda ya da bir yere gideceğimde) Yalnız yapamadığını söylediğinde kıyamıyorum. Yatağını güzel toplayamıyor. Bundan hoşlanmıyorum. Ben ardından hep düzeltiyorum. Çocuğun inatçı ve ısrarlı tavrı. 50

PROBLEM ÇÖZELİM) Neye ihtiyacım var? Karar almaya ve tutarlı davranmaya. Ailedeki herkesin alınan karara saygı göstermesi için gerekli açıklayıcı konuşma yapmama. Birlik-beraberlik içinde davranmaya Başardığımı neye göre bileceğim? Davranışı ilk haftanın en az 3 günü gördüğümde… Davranışı ikinci haftanın en az 5 günü gördüğümde… 51

BİREYSEL SORUMLULUĞUMUZDAN, TOPLUMSAL SORUMLULUKLARIMIZA…

KİŞİSEL GELİŞİM VE REHBERLİK BİRİMİ Teşekkürler… KİŞİSEL GELİŞİM VE REHBERLİK BİRİMİ