SUNUM

ESNAF VE SANATKÂRLIKTA ETİK DEĞERLERİN ÖNEMİ

T. C. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığınca 01. 12 T.C. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığınca 01.12.2008 tarihinde Konfederasyonumuza gönderilen yazıda, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu niteliğindeki meslek kuruluşlarında etik komisyonları oluşturulması istenmiştir. 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 60. maddesinin h bendinde ise; gelenek ve teamül defterinin, kullanılacak defterler arasında yer aldığı görülmektedir.

Önce etik kavramı üzerinde duralım: Bunlardan anlıyoruz ki: Meslek kuruluşlarımız birer Mesleki Etik Kurulu olacak, gelenek ve teamül defterlerinde mesleklerinin gerektirdiği etik davranışların standartlarını belirleyecekler ve uygulanmasını sağlayacaklardır. Bir başka ifade ile; belirtilen standartlara üyeler, mecburi olarak uyacaklardır. Önce etik kavramı üzerinde duralım:

Etik sözcüğü Yunanca “karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türetilmiştir. Etik: insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları ve kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlâksal açılardan araştıran bir felsefe disiplinidir. Etik: daha geniş bir bakış açısı ile, bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konması, neyin yapılacağının; neyin istendiği ya da istenmeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir.

Meslek Etiği; Doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Yani belirli bir meslek grubunun, mesleğine ait oluşturup koruduğu, meslek üyelerine emreden, uyulması gereken davranışlar silsilesidir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın her yerinde aynı meslekte çalışanların bu davranış kurallarına uygun davranmaları gerektiğidir.

Ülkemizde çeşitli meslek alanlarında çalışanların davranış ve çalışma ilişkilerinde bazı ortak kurallara uymalarını sağlamak amacıyla mesleki etik ilkelerinin geliştirilmesi konusunda çeşitli çalışmalar yapılmış ve bu ilkelerin yürütülmesini denetleyecek birimler oluşturulmuştur.

Meslek odalarınca mesleki etik kuralları olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve ortak olan davranışlarını tanımlayan ilkelerin üç temel görevi vardır: Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak Meslek içi rekabeti düzenlemek Hizmet ideallerini korumak

TÜRK KÜLTÜRÜNDE İŞ AHLÂKI GELENEĞİ Ahilik, iş etiği konusunda en çarpıcı örneklerden biri olup, ahilik teşkilatı ise bu anlamda en etkili kurumlardan birisidir. Ahilik, 13. ile 19. yüzyıllar arasında, Anadolu başta olmak üzere Balkanlar’dan Kırım’a uzanan bir coğrafyada egemen olmuş ekonomik, sosyal, kültürel bir kurumdur. Divan-ı Lügat’it Türk’e göre “eli açık, cömert, yiğit” anlamına gelen “akı” kelimesinden türemiştir.

Azerbaycan’dan Anadolu’ya gelmiş bir halk bilgini olan Ahi Evran, bu teşkilatın kurucusudur. Ahilik, işi kutsal, çalışmayı ibadet sayan karşılıklı işbirliği ve sosyal dayanışmaya dayalı, kaliteyi ve müşteri hizmetini ilke edinmiş, mesleki gelişmeyi, sürekli eğitimi esas alan ahlâk anlayışını temsil eder. Ahi birlikleri zaman zaman üretim sınırlamaları getirerek emeğin değerini bulmasını, satış fiyatının idarece saptanmasını ve standartlaşmayla tüketicinin korunmasını sağlamışlardır.

Meslek ahlâkına uygun tutum ve davranışlar denetlenir, kurallara uymayanlara yaptırımlar uygulanırdı. Esnafta her şeyden önce doğruluk aranırdı. Çürük iş yapmak, belirlenen fiyatın üstünde mal satmak, başkasının malını taklit etmek büyük suç sayılırdı.

Kalitesiz mal üreten, tüketiciyi aldatan, yüksek fiyatla mal satan esnaf ve sanatkâr birlikten ihraç edilir, işyeri kapatılırdı. Böylelerine “yolsuz” denir, piyasadan hammadde alamaz, kimse ona mal satmaz, o malını kimseye satamazdı. Kahvelere kabul edilmez, cemiyet toplantılarına giremezdi. Ahi teşkilatında kalite anlayışı, müşteriyi merkez alan üretim ve her kademede eğitim anlayışından geçmektedir.

Ustaların yapacağı üretim belirli kurallara bağlandığı gibi, ürünün kalite ve standardının düşeceği, kontrolün güçleşeceği kaygısıyla çırak sayısı da sınırlanmıştı. Ahi kurumunun mesleki ahlâk ve görgü kurallarının temel ilkeleri şunlardı: İyi huylu ve güzel ahlâklı olmak İşinde ve hayatında kin, çekememezlik ve dedikodudan kaçınmak Gözü, gönlü ve kalbi tok olmak Şefkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffetli ve dürüst olmak

Cömertlik, ikram ve kerem sahibi olmak Alçak gönüllü olmak, büyüklük ve gururdan kaçınmak Hataları yüze vurmamak Hakka, hukuka, hak ölçüsüne riayet etmek İnsanların işlerini içten, gönülden ve güler yüzle yapmak Emri altındakileri ve hizmetindekileri korumak ve gözetmek Kötü söz ve hakaretlerden kaçınmak İçi, dışı, özü, sözü bir olmak

Hakkı korumak, hakka riayetle haksızlığı önlemek Bela ve kötülüklere sabır ve tahammüllü olmak Âlimlerle dost olup dostlara danışmak Sır tutmak, sırları açığa vurmamak Aza kanaat, çoğa şükür ederek dağıtmak Usta, sanatın inceliklerini ve sırlarını aşama aşama çırak ve kalfalarına öğretirken, ahlâken yetişmesi için gayret gösterirdi.

Ahlâken yetersiz olanlara mesleğin tüm sırları öğretilmezdi. Bu sebeple Ahi teşkilatında keseri eline alan marangoz, malayı iyi tutan sıvacı, makası alan terzi olamazdı. Ürünlerin üzerine kazınan çentikler, ustanın “alâmet-i farikası” yani amblemi, o ürünün kalite belgesi, aynı zamanda onu yapan ustanın, çalışanlarının ve işyerinin şerefiydi.

“Doğru olsan ok gibi, elden atarlar seni “Doğru olsan ok gibi, elden atarlar seni. Eğri olsan yay gibi, elde tutarlar seni. Menzil alır doğru ok, elde kalır eğri yay.” deyişi, genelde dükkân levhası olarak dükkânlara asılırdı.

Bir de Denizli Babadağ çarşı duasını örnek verelim: İnsanları ayırma ha! Hepsine adil ver hakkın Hayırlıdan ayrılma ha! Her şeyin söyle gerçeğin Etrafına dostluk saç ha! Eser kalır, sen gidersin İyi belle unutma ha! Önce hizmet sonra sensin

Etik, her insanın farklı görüşüne bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir. İş ve çalışma etiğini sağlam temellere oturtmak yaşamsal önem taşır.

21. yüzyılın esnaf ve sanatkârı; Değişime açık olmalı Bilgi-işlem teknolojilerini kullanabilmeli Yeniliklere ve öğrenmeye açık olmalı Dürüst ve şeffaf olmalı Tüketicilere yenilik, keyif vermeli Müşteri ilişkilerini iyi yönetmeli İnsan ve çevre merkezli düşünmeli Ortaklık kültürünü benimsemelidir.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK ve TOBB ortaklığıyla her meslek grubu için etik kurallar belirlenmeli. Bu kuralların uygulanması, esnaf ve sanatkârlar bünyesinde oluşturulacak “Mesleki Etik Kurulu” tarafından denetlenmelidir.

Bu Mesleki Etik Kurulu; Odalardan Yerel yönetimlerden Üniversitelerden İlgili sivil toplum kuruluşlarından oluşmalıdır. Meslek odalarımız, bünyesinde Mesleki Etik Kurulu ve Tüketici İlişkileri Birimi kurarak, bir yerden başlamalı ve mesleklerinin etiğini belirlemeli, çalışmalarının raporlarını üst birimi olan Birliğe bildirmelidirler.

SONUÇ OLARAK: İşyerindeki ahlâki değerlerimizi, geleneksel ahlâk anlayışımızı devraldığımız öğeleri dikkate almak, öte yandan da dünyadaki her boyutlu değişimle bunu harmanlamak zorundayız. Sadece geçmişe dayanan bir iş ahlâkı anlayışı, yeni açılımları engelleyeceği gibi, sadece günlük değerlerle kodlanmış bir ahlâk anlayışı da temelsiz olacak ve ilkesizliği yani kendi ahlâksızlığını da taşımış olacaktır.

Ahlâki sorunlara yer veren, örnek olaylarla zenginleştirilmiş hizmet içi eğitim programları geliştirmek Ahlâki olmayan davranışları, etkin bir cezalandırma ve dengede tutma sistemi ile önlemeye çalışmak Ahlâki olmayan davranışlar için verilecek cezaların çalışanlarca bilinmesini sağlamak İş arkadaşlarının ve üstlerin ahlâki davranış üzerindeki etkisini tespit etmek Politika ve kuralları oluşturacak bir etik kurul oluşturmak Ahlâki politika ve ilkeleri içeren bir liste geliştirmek Her esnaf ve sanatkâr meslek kuruluşunun etik kurulunun amacı olmalıdır.

Platon diyor ki: “Hayatta göreceğiniz iş ne olursa olsun, erdem olmayınca her şeyin, yapacağınız her işin sonunda utanç ve kötülük vardır. Erdemli ve saygın esnaf ve sanatkârlarımıza ve yöneticilerine saygılarımızı sunarız. Metin İÇTEM İstesob Eğitim Müdürü

Hazırlamış olduğumuz sunumları www. istesob Hazırlamış olduğumuz sunumları www.istesob.org web adresinden “Mesleki Eğitim” bölümüne girerek bilgisayarınıza indirebilirsiniz.

TEŞEKKÜR EDERİZ İSTESOB EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Müdürü: Metin İÇTEM Eğitim Müd. Asistanı: Ahmet Z. GÜNDOĞDU