FUAT ŞURGUN DR. REFİK SAYDAM İLKÖĞRETİM OKULU BAHÇELİEVLER - İSTANBUL ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI FUAT ŞURGUN DR. REFİK SAYDAM İLKÖĞRETİM OKULU BAHÇELİEVLER - İSTANBUL

DÜŞÜNME BECERİLERİ Daha çok yaratıcı düşünme becerileri olarak da tanımlanır. Çalışanların sorunlara ve çözümlere nasıl yaklaştıklarını ve nasıl yeni "bağlantılar" oluşturabileceği kapasitesi ve becerilerini gösterir. Çalışanların değişik ilgi alanları, farklı alanlardaki bilgilerin birleştirilmesi ve farklılaştırma yaratıcılığı artırır. Düşünme becerilerinin üzerinde durulması gerekilen en önemli konu "sabır becerisidir". Düşünme becerileri ile sorun çözmede izlenebilecek yöntemlerin başında "Altı Şapkalı Düşünme Tekniği" ile çözüm gelmektedir.

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Düşünce ve önerilerin belirli bir düzen içinde sunulması ve sistematikleştirilmesi için kullanılan bir yöntemdir. “Şapkalar” düşüncelerin ayrıştırılması için kullanılan bir semboldür. Şapkaların rengi değiştikçe, rengin simgelediği düşüncelerin belirli bir düzen içinde sırasıyla aktarılması beklenir.

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Tartışmak; sizin de bildiğiniz gibi bu kültürü bilen toplumlarda, birisi bir konuyu savunduğunda başkasının da ona karşı çıkmasıdır. Böylece X kişi Y kişiye, Y‘ de X kişiye karşı davranış sergiler. Gözden kaçırılmaması gereken bir konu da her iki taraf da tartışmayı kazanmanın, konuyu açıklığa kavuşturmaktan daha önemli olduğunu düşünebilir. Peki, şapka nedir ? Tartışmakla nasıl bir alakası olabilir ki? Şapka; giyim kuşamı tamamlayan, kolayca giyilip çıkarılabilen bir aksesuardır. Bir çok toplumda şapka, kişinin o andaki göreviyle yakından ilişkilendirilir. İnsanların karşısına kimi zaman "iş adamı" kimi zaman da "baba" şapkamızı giyerek çıkarız. Şapka ile düşünce arasında ilişki kurulur.: "Şapkanı önüne koy da düşün" diye de boşuna demeyiz herhalde…

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Bir şeyi düşünürken genellikle yaptığımız şey her şeyi aynı anda yapmaya çalışmamızdır. İşin zorluklarını, tehlikelerini görmeye, olumsuz sonuçlar verebilme olasılıklarını anlamaya çalışırız. Yeni görüşler geliştirmeyi, daha çok bilgi toplamayı düşünürüz. Bu sırada, araya girmeye çalışan duygularımızı ve sezgilerimizi de göz ardı edemeyiz. Bütün bu zor düşünceleri birbirinden ayırabilir miyiz ? Bir golf oyuncusu hayal edin. Çantasında çeşitli golf sopaları bulunur. Kimi durumlarda bunlardan birini, kimi durumlarda da bir başkasını kullanır. Oyunu tek bir sopayla da oynayabilirsiniz, ama tam takım sopası olan ve bunları kullanan oyuncu sizi kolayca yener.

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Neden, tüm düşüncelerimize uyacak bir tek yol olduğunu düşünürüz ? Niçin, her şeyi bir anda yapmaya çalışırız ? Altı şapkalı düşünme yöntemi, dünyanın her yanında en küçük işletmeden dev holdinglere kadar iş yerlerinde, ailelerde ve okullarda hemen her yerde kullanılıyor. Çünkü bu sistem kolay ve yalın. Bir konu görüşülürken katılan herkes şapkalardan birini önüne koyar ve düşüncelerini onun belirttiği yönde açıklar. Değişik renklerdeki altı şapka, düşüncenin bütün temel yönlerini temsil eder.

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Bu konuda dünyanın en yaratıcı düşünürü olarak kabul edilen ve altı şapkalı düşünme tekniği ile tanınan Edward De Bono ; Bilginin tek başına, bir düşünme süreciyle desteklenmediği zaman herhangi bir değeri olmayacağını belirtmiş, zekâ katsayısı yüksek insanların aynı zamanda iyi birer düşünür oldukları yönündeki savın geçerli olmadığına dikkati çekmiştir. “Bilgi Çağı” olarak da adlandırılan günümüzde yeni teknolojileri kullanabilmek bilgi birikimini gerektiriyor. Ne var ki, bir fark yaratabilmenin, “kazanan” bireyler ve kurumlar olabilmenin yolu da bilgiyi nasıl kullanacağımızdan geçiyor. Altı Şapkalı Düşünme Tekniği sayesinde, bu varlıkları fark yaratabilmek için kullanabiliriz."

Altı Düşünce Şapkası Yöntemi, Hadi gelin, bu sunumdan sonraki yaşamımızda altı değişik şapka takarak daha iyi bir diyalog kuralım aramızda. Hangi renk şapkayı takıyorsak onun ruhuna uygun konuşalım. Böylece kendimizi daha açık anlatırız şimdi kendi kendinize “ Ne demek altı renkli şapka takmak ? ” diye soruyor musunuz ? Edward de Bono'nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği'nin temelinde, düşüncelerimizi altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve yaratıcılığımızı geliştirmek yatıyor.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları : Altı şapkalı düşünme kavramının iki ana amacı vardır. 1. Düşünürün her seferinde sadece bir şeyle uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini sadeleştirmektir.Altı şapkalı düşünme tekniği ile düşünür duyguların, mantığın, bilginin ,umut ve yaratıcılığın hepsine aynı anda dikkat etmek yerine onlarla ayrı ayrı ilgilenebilme olanağı sağlar.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları : 2. Gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş yapmayı sağlamaktır. Düşünme şapkalarının bir tür kısaltılmış talimatlar olduğu söylenebilir. Altı şapka kavramından en fazla yararın sağlanabilmesi için herkesin oyunun kuralları hakkında bilgi sahibi olması gerektiği açıkça ortadadır. Altı şapkalı kavram, ancak insanlar arasında bir tür ortak dil haline geldiğinde verimli olacaktır.

ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI YÖNTEMİ NASIL UYGULANIR? Katılımcılara üzerinde görüşme yapacakları bir konu verilir. Tüm katılımcıların konuya yaklaşırken aynı şapkayı giymeleri yani konuya aynı şekilde yaklaşmaları istenir. Şapkaların renkleri aşağıda verilen düşünme yaklaşımlarını simgelemektedir.

BEYAZ ŞAPKA: Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız : Beyaz tarafsız ve objektiftir. Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir. Erişebildiğimiz bilgileri değerlendirmeyi, gereksinim duyduğumuz bilgileri ortaya koymayı ve konuyla ilgili sorularımızı yöneltmeyi bu bakış açısı sayesinde gerçekleştirebiliriz. Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız : Elimizde ne gibi bilgiler var? Daha hangi bilgiler gerekiyor? Eksik bilgiler nelerdir? Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz? Ne tür sorular sormalıyız? Beyaz şapka, dikkatimizi elde olan bilgiler ve eksik bilgiler üzerinde toplamak için kullanılır.Beyaz şapkaca düşünmesinin amacı pratik olmaktır.Bu yüzden her türlü bilgiyi ortaya koymalıyız.Önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru bir biçimde belirtmektir.

KIRMIZI ŞAPKA: Kırmızı öfke, tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir bakış açısı verir. Kırmızı, ateşi ve sıcaklığı çağrıştırır. Bir şeyden niçin hoşlandığınızı ya da hoşlanmadığınızı bilemeyebilirsiniz. Oysa kırmızı şapkayı kullandığınızda, hiçbir açıklama yapmaksızın duygularınızı ve sezgilerinizi söyleme fırsatını elde edersiniz. Doğal olarak sizin de duygularınız var ve kırmızı şapka tüm duygularınızı açıklamanıza olanak verir. Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke,nefret,şüphe,kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular yer alabilir .Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi sınırlar ve yönlendirir. Kırmızı şapka düşünmesinin amacı, bu arka planı görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin gözlemlemesini sağlamaktır. Kırmızı şapka takmak düşünüre ”Konu hakkında duygularım bunlardır”deme olanağı sağlar. Duyguları düşünmenin önemli bir parçası olarak meşrulaştırır. Duyguları görünür kılar,böylece duygular düşünme haritasının veya harita üzerinde rotayı çizen değer sisteminin de bir parçası olurlar.

SİYAH ŞAPKA: Siyah karamsar ve olumsuzdur,kötümserdir.Bir şeyin niçin yapılmayacağını görür. Bir bakıma, şapkaların en yararlı olanıdır. En sık kullanılan şapka, kesinlikle siyah şapkadır. Siyah renk bize yargıcın cüppesini anımsatır. Siyah şapka tehlikelere dikkat çeker. Bu şapka zararlı şeyler yapmamıza engel olur. Riskleri ve bir şeyin neden işe yaramayabileceğini gösterir. Siyah şapka olmazsa, başımız sürekli derde girer. Bununla birlikte, siyah şapkanın gereğinden fazla kullanılması da tehlikeli olabilir. Bu şapka eleştirme şapkasıdır.Ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına gelmediğini özellikle belirtmek gerekir. Olumsuz durumların ortaya çıkmaması için yapılan objektif bir girişimdir.

SARI ŞAPKA: Bunun iyi yönü ne?" deriz. Sarı; güneş gibi aydınlık ve olumludur. İyimser umutlu ve olumlu düşünme ile ilgilidir. Sarı şapkayı önümüze koyup düşünmekle, yapılan bir önerinin değerini ve yararını saptamak için hemen çaba göstermeye başlamış oluruz. Bunun iyi yönü ne?" deriz. Ortaya atılan görüşü beğenmesek bile sarı şapka bizden, bu önerinin iyi yönlerini de bulmamızı ister. Bunun ne gibi yararları var? Bundan kim yararlanacak? Bu yararlar nasıl ortaya çıkabilir? Sarı şapka düşünmesi değerli ve yararlı olan şeyleri arar ve araştırır.Daha sonra bu değerli ve yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır. Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya koymaya çalışır. Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir. Somut teklifler ve öneriler çıkar.

YEŞİL ŞAPKA: Yeşil, bereket ve verimli büyüme demektir. Yaratıcılık ve yeni fikirlerle ilgilidir. Yeşil renk, büyümenin, enerjinin ve yaşamın simgesi olan bitkileri çağrıştırır. Yeşil şapka enerji şapkasıdır. Yeşil şapkayla düşündüğünüz zaman, öneriler ileri sürer, yeni görüş ve seçenekler ortaya koyabilirsiniz. Yine bu şapkayla, ortaya atılan bir görüşe ilişkin değişiklikler önerebilirsiniz. Yeşil şapka size çeşitli olabilirlikler yakalama fırsatı verir. Yeşil şapkayı kullanan herkes yaratıcı olmaya çaba gösterir. Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı hale getirmez. Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir. Yaratıcı duraksamayla düşünür. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır. Düşünür bu fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır. Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir unsurudur. Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına çıkmamız için kullanılır.

MAVİ ŞAPKA: Bundan sonra ne yapmalıyız? Şu ana değin neler başardık?" Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolü ile uğraşır. Mavi şapka doğrudan doğruya düşünce sürecinin kendisine bakmak içindir : Bundan sonra ne yapmalıyız? Şu ana değin neler başardık?" Mavi şapkayı ne düşüneceğimizi açıklamak ve bu düşüncenin sonunda neyi elde etmek istediğimize karar vermek için tartışmaya başlarken kullanırız. Mavi şapka, kullanacağımız şapkaları sıraya koymak ve sonuçta elde ettiklerimizi özetlemekte de kullanılabilir. Mavi şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve disiplini sağlar.

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Avantajları : Bir konu üzerinde daldan dala atlanarak belirtilen görüşler bir sisteme konulmuş olur. Zaman kaybı önlenir. Bir karara varma ve sonuçların ortaya çıkması kolaylaşır.

Sonuç Olarak ; Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha zevkli ve daha etkili bir hale gelir. Bu teknikle düşünen takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki şapka altında toplayarak, takım düşünmesini sağlamış oluruz.

DR. REFİK SAYDAM İLKÖĞRETİM OKULU ALTI DÜŞÜNCE ŞAPKASI Düzenleyen: Fuat ŞURGUN DR. REFİK SAYDAM İLKÖĞRETİM OKULU BAHÇELİEVLER - İSTANBUL