Gözlem Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Nitel araştırmalarda sıkça kullanılan diğer bir veri toplama tekniğidir. Gözlem ile bir durumdaki davranışlar ayrıntılı olarak tanımlanabilir.

Gözlemin eğitim araştırmalarında kullanımının uzun bir geçmişi vardır Gözlemin eğitim araştırmalarında kullanımının uzun bir geçmişi vardır. 1950’li ve 60’lı yıllarda yapılan gözlemlerle eğitim ortamlarında neler olup bittiğinin ortaya çıkarılması mümkün olmuştur.

Nitel araştırmalarda gözlem, davranışların sayısının belirlenmesinden çok, araştırmaya konu olan durumun derinlemesine ve ayrıntılı biçimde tanımlanmasına yöneliktir.

Nitel araştırmalarda yapılan gözlemlerde insan davranışlarının kendi ortamı içinde bütüncül bir anlayışla gözlenmesi önemlidir.

Gözlemin sınıflandırılması Gözlemler yapılandırılma durumuna, katılımcı rolüne ve gözlemin yapıldığı ortamın doğal ve yapay olmasına göre sınıflandırılmaktadır.

Yapılandırılmamış gözlemler araştırmacıya bilgi toplama ve kaydetmede esneklik ve özgürlük sağlamaktadır. Yapılandırılmış gözlemde ise gözlem öncesi oluşturulmuş bir kodlama sistemi bulunmaktadır. Bundan dolayı yapılandırılmış gözlem, gözlenecek özelliklere daha iyi yönelinmesini sağlamaktadır.

Gözlem Türleri Doğal Ortam Yapay Ortam Yapılandırılmamış I Yapılandırılmamış alan çalışması III Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması Yapılandırılmış II Yapılandırışmış alan çalışması IV Yapılandırılmış laboratuvar çalışması

Tür I Yapılandırılmamış alan çalışmaları Bu tür çalışmalar doğal ortamda katılımcı gözlem yoluyla gerçekleşir. Kültür analizi çalışmalarıyla neredeyse özdeşleşmiştir.

Tür II Yapılandırılmış alan çalışması Bu türde araştırmacı yapılandırılmış gözlem formları ile doğal ortamda gözlem yapmaktadır. Bu tür gözlem ile yapılandırılmamış gözlem ile elde edilen verilerin doğrulaması yapılabilir.

Tür III Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması Bu tür gözlemler kontrollü ortamlarda yürütülür. Veriler herhangi yapılandırılmış veri toplama aracı kullanılmadan toplanır.

Tür IV Yapılandırılmış laboratuvar çalışması Bu tür gözlemler, kontrollü ortamlarda yapılandırılmış gözlem formları kullanılarak gerçekleştirilir.

Bir başka sınıflamaya göre ise gözlem türleri katılımlı gözlem ve katılımsız gözlem olarak ele alınır.

Katılımcı gözlemde araştırmacı gözlemlediği grubun bir üyesi gibi davranır. Katılımlı gözlemlerde araştırmacı “tam katılımlı” (gözlem yapıldığının diğer kişiler tarafından bilinmemesi) rolünde olabileceği gibi “gözlemci olarak katılım” rolünde de olabilir.

Katılımsız gözlemlerde araştırmacı gruba hiçbir etkide bulunmaz Katılımsız gözlemlerde araştırmacı gruba hiçbir etkide bulunmaz. Bu tür gözlemlerde araştırmacı grup tarafından bilinebileceği gibi gözlem yapılan ortamın dışında da olabilir.

Gözlemin güçlü yönleri şunlardır: Sözel olmayan veri Doğal çevre Uzun süreli analiz

Gözlemin zayıf yönleri ise şunlardır: Bazı durumlarda kontrolün olmaması Sayısallaştırma güçlüğü Örneklemin küçüklüğü Alana giriş güçlüğü Gizliliğin ortadan kalkması

Gözlem Formunun Hazırlanması Bir gözlem formu hazırlanmadan önce gözlenecek olan olgunun, durumun çok boyutlu olarak gözlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutları belirlenmelidir.

Bir gözlem formu aşağıdaki noktalarla ilgili gözlem yapan araştırmacıyı yönlendirmelidir: Gözlem formu ile gözlem boyutlarının açıklanması istenmelidir. Gözlem formu ile gözlem yapılan ortamın tanımlanması istenmelidir. Gözlem formu ile ortamdaki sosyal boyutun ortaya konması istenmelidir. Gözlem formu ile ortamda oluşan etkinliklerin belirlenmesi istenmelidir. Gözlem formu ile ortamda oluşan dilin sözel ve sözel olmayan yönleriyle tanımlanması istenmelidir.

Eğitimdeki gözlemlerde gözlem yapılan ortamın fiziksel, bilişsel, duyuşsal ve sosyal yönleriyle ortaya konmasının ayrıca öğretmen ve öğrenen özelliklerinin ve davranışlarının açıklanmasının gerekli olduğu söylenebilir.

Örnek Bir Gözlem Veri Seti

Uygulama Bir gözlem formunun hazırlanarak, video görüntüsü üzerinden nitel gözlem yapılması.