“Bu bağlamda...” (“In this context…”) Varol Akman Bilkent Üniversitesi Felsefe Bölümü Türk-İngiliz Kültür Derneği 15 Şubat 2005

Bağlam Cinsleri aynı veya birbirine yakın olan şeylerin bir arada bağlanmışı, demet, deste Herhangi bir olguda olaylar, durumlar, ilişkiler örgüsü veya bağlantısı Bir dil birimini çevreleyen, ondan önce veya sonra gelen, birçok durumda söz konusu birimi etkileyen, onun anlamını, değerini belirleyen birim veya birimler bütünü TDK

Kontekst (bir metin içinde) Sözün gelişi, sözün önü arkası, bağlam Olaylar, durumlar, ilişkiler örgüsü, bütünlük, bağlam: “Her yapının hem görüntüsel, hem manevî bir bütünlüğü vardır. Kişiliği ancak bu kontekst içinde vurgulanır.” - Haldun Taner TDK

Ortak alan Yazar ile okurun paylaştığı düşünülen bilgi, inanç, varsayımlar vb.nin tümü Bağlam söyleneni nasıl etkiler? Anlam bilimi (semantik) tarafından genelde dışlanmış Daha çok kullanım bilimi (pragmatik) alanına ait görülen bir sorun

Sorunlar Kavramsal ‘çöp tenekesi’ ‘Zengin’ bir nosyon Herşeyi açıklayabilen dev bir araç Ne olduğu hakkında fikir birliği yok İnsan değil de makine, bağlamı kullanmak isterse ne olacak? (örn. doğal dil işleme, otomatik çeviri)

Öneri Sir Peter Strawson (1919- ) Dilbilimsel çözümleme taraftarı Günlük dil ile biçimsel mantık arasındaki ilişki Entity and Identity (1997)

Basitçe... Dil L Cümle S Yazar Y (Konuşan) Okur X (Dinleyen) X, L’nin sözlük ve söz dizimini (sentaks) çok iyi biliyor varsayalım X söyleneni tam olarak anladı mı?

Bir eşitsizlik A-anlam  B-anlam  C-anlam fakir zengin

A-anlam A-anlam  S  A-bilgi belirsizliği ortadan kaldıran bilgi

Çeviri “İster şimdi yüz, ister sonra yüz.” X, A-anlama vakıf olduğu zaman cümleyi başka bir dile çevirebilir. Yani S S' (L) (L')

Sentaks “On my naming day when I come 12 I gone front spear and kilt a wyld boar he parbly ben the last wyld pig on the Bunder Downs any how there hadnt ben none for a long time befor him nor I aint looking to see none agen.” - Russell Hoban, Riddley Walker

B-anlam B-anlam  A-anlam  B-bilgi “O gece tek elinin üzerinde amuda kalkmıştı.”

B-bilgi İndeksler? Kim: Orhan Pamuk Ne zaman: 31 Aralık 1994 geceyarısı Kim: Yaşar Kemal Ne zaman: 31 Aralık 1964 geceyarısı İndeksler?

Ben, sen, şimdi, şu Ben Sen Şimdi Şu  Normal koşullarda “ben” sözcüğünü kullanan kişiyi gösterir Sen “sen” sözcüğünü kullanan kişinin hitap ettiği kişiyi gösterir Şimdi “şimdi” sözcüğünü kullanan kişinin içinde bulunduğu zamanı gösterir Şu  Kullanan kişinin kastettiği şeyi gösterir

İstisnalar Yeltsin (taklidine): “Evet, bugün nasıl hissediyorum kendimi?” Yeltsin (aynadaki aksine): “Sen sen ol, bir daha bu kadar içme.” “Bugün burası çok sıcak.” (Bu oda mı, bu şehir mi?) “Elimizdeki IBM kağıtlarını şimdi satmamız gerekiyor.” (Şu anda mı, bu öğleden sonra mı, bugünlerde mi?)

C-anlam C-anlam  B-anlam  C-bilgi “Sen o kontratı daha imzalama.”

C-bilgi Rica Emir Tavsiye Gözdağı J. L. Austin: illocutionary force

Komplikasyon “Sana hemen o silahı bırakmanı emrediyorum.” Eğer başkaldıran bir er komutanına böyle derse ve de komutan silahını bırakırsa, askeri mahkemede ne karar çıkar? (Bu bir EMİR olamaz çünkü ast üstüne emir veremez.)

Diğer zorluklar “Biliyorum sen zaten hep böyle düzenlisindir.” “Başbakan herkesin elini sıktıktan sonra yerine oturdu.” “Bir sonraki seçimde bu sorun çözülür.” “Zeynep (3 yaş) kocaman bir kardan adam yaptı.” “Zeynep (18 yaş) kocaman bir kardan adam yaptı.” “Kocaman bir iribaş büyük bir hayvan değildir.”

Sözlük YOMP WIMP X’s ideal sözlüğünün güncellenmeye ihtiyacı var Çetin bir arazide ağır ekipmanla yürümek (Falklands Savaşı) WIMP Körfez Savaşı (özellikle Başkan Bush için) X’s ideal sözlüğünün güncellenmeye ihtiyacı var

Yorumlama F(K,T) = I F yorumlama prosedürü (yol-yöntemi) K bağlam T tekst I yorum F ve T veriliyor. Bir K-I çifti ortaya atarak denklemi çözünüz.

Shakespeare 68. sone “Thus is his cheek the map of days outworn...” Yüzü kırışıklarla dolu (yaşadığı yaşamın haritasındaki yollar gibi) Yüzü klasik anlamda güzellik simgesi (MAP: sembol, DAYS OUTWORN: antik çağ) - Jerry Hobbs

Anlam-maksat Yazarın söylemek istediği (maksadı) Yazılı metnin kendisi Yazılı metnin ilettiği farzedilen anlam Okurun anladığı anlam Kültürel, tarihsel, vb. boyutlar

Model okuyucu Umberto Eco Daha deneysel edebiyat Her yazar ürettiği ifadeleri maksada uygun olarak yorumlayabilecek bir okur modeli düşünmek zorundadır. Daha deneysel edebiyat James Joyce, Finnegans Wake Bill Burroughs, Naked Lunch

Sosyokültürel bağlam Bir zamanlar Stalin etrafını saran kalabalığa bir telgraf okudu: “Sen haklı, ben haksızım. Lenin’in gerçek mirasçısı sensin. Özür dilemem gerekiyor. - Troçki.” O sırada kalabalıktan birisi ileri çıktı ve Stalin’e mesajı nasıl okuması gerektiğini gösterdi: “Sen haklı, ben haksızım? Lenin’in gerçek mirasçısı sensin? Özür dilemem gerekiyor??!!”

Noam Chomsky’nin bölümü biraz solda... Boston MIT Kitabevinde gerçek bir tabela