ÜNİTE:3 YAŞADIĞIMIZ YER

NELER ÖĞRENECEĞİZ? YAŞADIĞIMIZ YERİ NASIL TARİF EDERİZ? YÖN NEDİR? ANA YÖNLER ARA YÖNLER YÖN BULMA YÖNTEMLERİ HAVA NASIL OLACAK? YAŞADIĞIMIZ ÇEVRE DOĞA OLAYLARININ DOĞAL ÇEVREYE ETKİLERİ

YAŞADIĞIMIZ YERİ NASIL TARİF EDERİZ? Günlük yaşantımızda; Burası neresi? Hastane nerede? Okula nasıl gidilir? Bu adresi nasıl bulabilirim? Gibi sorularla karşılaşabiliriz. Bir yerin hangi tarafta olduğunun tarifini yaparken yönlerden yararlanırız.

YÖN NEDİR? Yön, bulunduğumuz noktaya göre bir yerin bulunduğu taraftır.

Yönlerden; Yerleşim merkezlerinin, İlimizin, Bölgemizin, Yurdumuzun ve Diğer ülkelerin yerlerini belirtirken de yararlanırız.

Yönler, Güneş’in doğuşuna ve batışına göre belirlenir. Yönler, ana yönler ve ara yönler olmak üzere ikiye ayrılır.

Ana Yönler Doğu (D) Batı (B) Kuzey (K) Güney (G)

Ara Yönler Kuzeybatı (KB) Kuzeydoğu (KD) Güneydoğu (GD) Güneybatı (GB)

ANA YÖNLER DÖRT TANEDİR. BUNLAR; Doğu:Güneş’in yalnız 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde doğduğu noktaya doğu denir. Batı:Güneş’in yalnız 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde battığı noktaya batı denir. Kuzey ve güney: Güneş’in doğduğu noktayı sağımıza alınca, önümüz kuzey, arkamız güney olur.

ARA YÖNLER: Dört ana yön arasındaki açının tam ortasından bölünmesiyle belirlenir.

Ara yönler dört tanedir. Bunlar; Kuzeydoğu: Kuzey ile doğu arasındaki yön. Kuzeybatı: Kuzey ile batı arasındaki yön. Güneydoğu: Güney ile doğu arasındaki yön. Güneybatı: Güney ile batı arasındaki yön.

Yönleri bilerek; Bir yerin konumunu daha kolay söyleyebiliriz. Örneğin; İstanbul, Ankara’nın batısındadır. Karadeniz, yurdumuzun kuzeyindedir. Yeniköy, Yeşilbayır’ın kuzeyindedir.

YÖN BULMA YÖNTEMLERİ Yönlerimizi bulmada çeşitli araç ve yöntemlerden faydalanırız. Bunlar; Pusula, Güneş, Çubuk yöntemi, Kutup yıldızı, Karınca yuvaları, Yosunlar ve cami minareleridir.

PUSULA İLE YÖN BULMA Pusula ile; En güvenilir, En kolay, Her durumda ve hava koşulunda yönümüzü bulabiliriz. Pusulanın ortasında sağa sola hareket eden bir ibre vardır. Bu ibrenin koyu renkli ucu daima kuzeyi gösterir.

GÜNEŞ İLE YÖN BULMA Sabahleyin bahçede, sağ kolumuz güneşin doğduğu tarafa gelecek şekilde kollarımızı açalım. Bu durumda; Sağımız : doğu, Solumuz : batı, Önümüz : kuzey, Arkamız : güney olur.

ÇUBUK YÖNTEMİ İLE YÖN BULMA Bahçeye 1 metre uzunluğunda bir çubuk dikelim. Gölgenin, en kısa olduğu öğle vaktindeki yönü, kuzeyi gösterir. Yüzümüzü kuzeye çevirirsek; Arkamız : güney, Sağımız : doğu, Solumuz : batı olur.

KUTUP YILDIZI İLE YÖN BULMA Bulutsuz gecelerde, yönümüzü bulmak için Kutup Yıldızı’ndan yararlanabiliriz. Kutup Yıldızı daima kuzeyi gösterir. Yeri hiç değişmediği için ona Demirkazık da denilmektedir. Kutup Yıldızı, eğik duran kahve cezvesini andıran Küçük Ayı takım yıldızının sağ ucunda yer alır.

KARINCA YUVASI İLE YÖN BULMA Karıncalar yuvalarından çıkardıkları toprağı, yuvanın ağzının kuzeyine yığarlar. Yuvanın ağzı ise güneye bakar. Bu toprak yığınına bakarak yönleri bulabiliriz.

YOSUNLAR VE CAMİ MİNARELERİNE GÖRE YÖN BULMA Kuzey yarım küredeki bazı ağaçların ve büyük kayaların yosun tutan yanları daha serin ve nemli olan kuzeydedir. Yurdumuzda yön bulma yöntemlerinden biri de cami minareleridir. Minarelerin şerefelerindeki kapılar daima güneyi gösterir.

KROKİ Ev, okul, sokak, cadde ve mahalle veya semtimizi kâğıt üzerinde çizerek gösterebiliriz.

Yüksek bir yerden aşağı doğru baktığımızda caddeleri, sokakları, evleri açık seçik görebiliriz. Bir yerin böyle yüksekten görülmesine kuş bakışı denir. Bir yerin kuş bakışı görünümünün, göz kararı ile kabataslak kâğıt üzerine çizilmiş şekline kroki denir.

Hava Durumu; Belirli bir yerde belirli ve kısa süre içinde etkin olan sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış gibi hava olaylarının gösterdiği duruma denir. Hava durumunu önceden bilmek günlük yaşantımızı planlamada çok önemlidir.

İKLİM Geniş bir alanda ve uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir. Yurdumuzda üç çeşit iklim vardır. 1-Akdeniz iklimi, 2-Karadeniz iklimi, 3-Karasal iklim.

HAVA DURUMUNU ETKİLEYEN ATMOSFER OLAYLARI Sıcaklık. Basınç, Rüzgâr, Nem, Yağıştır. Bu olayların aletle ölçülmesi ya da aletsiz gözlenmesi sonucu tutulan kayıtlara gözlem (rasat) denir.

Sıcaklık: Sıcaklığın kaynağı Güneş’tir Sıcaklık: Sıcaklığın kaynağı Güneş’tir. Bir yerin sıcaklığı denize uzaklık-yakınlık, mevsimler, yükseklik-alçaklık gibi nedenlere bağlı olarak azalır yada artar. Basınç: Atmosfer ağırlığının yeryüzüne yaptığı etkidir. Rüzgâr: Sıcak hava ile soğuk havanın yer değiştirmesi ile rüzgâr oluşur.

Su, ısı etkisiyle; Nem, Sis, Bulut, Yağmur, Kar, Sulu sepken, Dolu, Kırağı gibi hava olaylarını oluşturur.

Nem: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir. Bulut: Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, ya da bunların karışımına bulut denir. Sis: Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşmasından meydana gelen bulutlara sis denir.

Yağmur: Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer. Buna yağmur denir. Kar: Bulutlar, 0 (sıfır) derecenin altında soğuk bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak, tanecikler şeklinde yeryüzüne düşer.

Sulu sepken: Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir. Dolu: Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgârlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.

Çiy: Yeryüzü gündüz ısınır, gece soğur Çiy: Yeryüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir. Kırağı: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.

METEOROLOJİ NEDİR? Günlük hava koşullarını bütün ayrıntılarıyla inceleyen ve bulduğu sonuçları çeşitli rakam ve formüllerle ortaya koyan bilim dalına meteoroloji denir. Ülkemizde hava hareketlerini inceleyen ve hava durumunu bildiren kurum Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’dür.

Sıcaklık ölçmede termometre, Basınç ölçmede barometre, Nem ölçmede higrografi, Yağış ölçmede plüviyometre gibi aletler kullanılır. Günlük, üç günlük ve haftalık tahminler yapılır. Bu tahminler; Basın yayın kuruluşları, Silahlı kuvvetler, Hava yolu şirketleri ve Tarımla ilgilenen kuruluşlar tarafından düzenli olarak istenir.

YAŞADIĞIMIZ ÇEVRE Yaşadığımız yerde insan yapısı unsurlar çoğunluktaysa bu gibi yerlere beşeri çevre, Tam aksine doğal unsurlar çoğunluktaysa bu gibi yerlere de doğal çevre diyoruz.

BEŞERİ ÇEVRE Ankara’da yaşadığımızı varsayalım. Çevremize baktığımızda en çok; Binalar, Çeşitli dükkanlar, alışveriş merkezleri Yollar, okullar, üniversiteler, Bankalar, sinemalar, tiyatrolar, İrili ufaklı parklar gözümüze çarpar. Bunların hepsi insan yapısı unsurlara örnek gösterilebilir.

DOĞAL ÇEVREMİZ İçinde insanlarında yaşadığı doğal çevrede; Dağlar, ovalar, platolar, Vadiler, denizler, göller, akarsular, Ormanlar, böcekler, kuşlar, Evcil hayvan gibi unsurlar mevcuttur.

DOĞA OLAYLARININ DOĞAL ÇEVREYE ETKİLERİ Rüzgar, Sel baskını, Toprak kayması, Çığ, Erozyon, Yer altı suları ve Deprem gibi doğa olayları yer kabuğunu değiştirir.

Doğa olaylarının zararlı etkilerinden korunmak için önlem almalıyız. Rüzgar ve yağmurun etkisiyle çeşitli yer şekilleri oluşur. Ülkemizde Peri Bacaları, Damla Taş Mağarası ve Pamukkale buna örnek olarak verilebilir. Peri Bacalarına, Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos yörelerinde rastlanır. Bu yöremiz aynı zamanda Kapadokya adıyla da tanınır.

Rüzgarın Etkisi Çıplak arazilerde toprak aşınır. Tarım alanlarında verim azalır, çölleşmeye neden olur. Ekili arazilerde bitkilere zarar verir. Fırtına ve hortum evlerin bacalarını uçurur, mal ve can kaybına neden olur.

Sel Baskınları Ani, şiddetli ve uzun süreli yağan yağmur sularından, Hızla eriyen kar sularından meydana gelir. Toprak Kayması (heyelan), Yağmur suları, Eriyen kar suları, Bazen de kaynak sularının etkisiyle toprağın kayarak sürüklenmesidir.

ÇIĞ Çığ, dağın bir bölgesinden kopup yuvarlanan ve yuvarlandıkça büyüyen kar kümesidir. Çığ; * Önüne gelen her şeyi beraberinde götürür. * Can ve mal kaybına neden olur. EROZYON * Verimli toprakların; kuvvetli rüzgarlar, uzun süreli yağışlar, akarsular ve sel suları gibi etkilerle aşınması ve taşınıp yok olmasına erozyon denir.

Deprem ve Korunma Yolları Yeryüzünün kısa süreli sarsılmasına deprem denir. Depremin süresi ve büyüklüğünü ölçen alete sismograf denir. Yurdumuzun büyük bir bölümü deprem bölgesinde bulunmaktadır.

Deprem Öncesi Yapılması Gerekenler Evler, sağlam zeminler üzerine ve aralıklı yapılmalıdır. Depremin sık olduğu yörelerde, yapılar çok katlı olmamalıdır. Yapılarda kerpiç, çamur ve yuvarlak taş kullanılmamalıdır. Toprak damlar yerine çatılı evler yapılmalıdır. Deprem sırasında telaş ve heyecandan kaçınılmalıdır.

Evimizdeki eşyaları, deprem sırasında bize zarar vermeyecek şekilde yerleştirmeliyiz. Deprem çantası hazırlamalıyız. Bunun içine; İlk yardım çantası, Pilli radyo, El feneri, Düdük, plastik şişelerde su, bisküvi gibi kuru yiyecekler koymalıyız.

Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler Deprem sırasında bina içindeyseniz; Korkmayınız, sakin olunuz. Sağa sola koşmayınız. Merdiven ve asansörü kullanmayınız. Pencere ve balkonlara yaklaşmayınız. Dolap ve raf gibi devrilebilecek eşyalardan uzak durunuz. Başınızı kitap, yastık gibi eşyalarla koruyunuz. Yer sarsıntısı duruncaya kadar bulunduğunuz yerden çıkmayınız.

Deprem sırasında bina dışındaysanız; Binalardan uzak durunuz. Enerji hatlarından ve ağaçlardan uzak durunuz. Güvenli bir yerde, sarsıntının durmasını bekleyiniz.

Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler Depremde enkaz altında kalırsanız; Yüksek sesle bağırarak, Çeşitli cisimlere vurarak, bulunduğunuz yeri belli ediniz. Sesinizi duyan yardım ekipleri sizi kurtarabilir.

Deprem sonrası; Yetkililerin ve kurtarıcıların uyarılarına uyunuz. Cadde ve sokaklarda dolaşmayınız. Hasarlı binalara girmeyiniz. Enkazlardan uzak durunuz. Dağıtılan yiyecek ve giyeceklerden kendinize yetecek kadar alınız. Çok acil durumlar dışında telefonları kullanmayınız. Kurtarma ve ilk yardım çalışmalarına katılınız.