SAĞLIK PERSONELİNİN MEDİKAL KALİBRASYON BİLİNCİ Gülay Altay1 SağlIkta Kalite Yönetimi Okan Ünv. Mana Sezdi 2 Biyomedikal Cihaz Teknolojisi İstanbul Ünv.

Medikal kalibrasyon ölçümleri, medikal cihazların performansını dolayısıyla sağlık hizmetinin kalitesini arttıran bir faktördür. Medikal kalibrasyon ölçümlerinin efektif yapılabilmesi ve değerlendirilmesi, sağlık personelinin bu konudaki bilinçli desteği ile sağlanabilmektedir. Bunun için sağlık personelinin medikal kalibrasyon ölçümleri öncesinde ve sonrasında bilgilendirilmesi çok büyük önem arz etmektedir.

Sağlık personelinin çoğunluğu tarafından, medikal kalibrasyon ölçümlerinin neyi ifade ettiği bilinmemektedir.

Kalibrasyon sözcüğünden dolayı medikal cihazın uygun değerlere ayarlanması anlamına geldiği düşünülmektedir. Buna bağlı olarak da, cihazlar kalibrasyon ölçümlerine tabi tutulduklarında, kullanıcıların beklentileri cihazın ayarlanması yönünde olmakta, ölçüm sonuçlarına göre cihazlar bakıma yönlendirildiğinde konu hakkındaki yetersiz bilgiler nedeniyle tepkiler oluşmaktadır

Bu çalışmada, sağlık personelinin medikal kalibrasyon bilincinin ölçülmesi amacıyla bir anket çalışması yapılmıştır. Sözkonusu ankette, sağlık personelinin medikal kalibrasyon ölçümleri sonucunda beklentilerinin ne olması gerektiği, cihaz üzerindeki etiketlerden ne anlamaları gerektiği ve nasıl hareket etmeleri gerektiğinin bilinip bilinmediği test edilmiştir.

Medikal Kalibrasyon Ölçümü Medikal kalibrasyon ölçümü, bir medikal cihazın gösterdiği değerle göstermesi gereken değer arasındaki farkın belirlenmesidir. Diğer bir deyişle, medikal kalibrasyon ölçümü, medikal cihaz ile ölçüm referansının karşılaştırılması sonucu elde edilen sonuçların değerlendirilmesi işlemidir.

Medikal Kalibrasyon Ölçümü Gereken Durumlar - Cihaz hiç kullanılmamış ise, yeni satın alınmışsa, - Cihaz arızalanmış veya mekanik bir darbe görmüşse, - Cihaz kullanma talimatlarına uygun kullanılmamışsa, - Cihazda fonksiyon arızaları meydana gelmişse, - Belirlenen periyotlarda bakımı yapılmamışsa, - Ayar mekanizmalarına müdahale edilmişse, - Cihazdan alınan sonuçlardan şüphe duyuluyorsa, kalibrasyon ölçümüne ihtiyaç var demektir.

Kalibrasyon Ölçüm Sıklığını Etkileyen Unsurlar Bir medikal cihazın kalibrasyon sıklığı, cihazın; - Risk seviyesine, - Kullanım amacı ve kullanım sıklığına, - Stabilitesine, - Sapma sınırlarına, - Deneyimlere ve normlara göre belirlenir

Kalibrasyon Ölçüm Prosedürü Medikal cihazların kalibrasyon ölçümleri, uluslar arası standartlara, prosedürlere uygun olarak gerçekleştirilir. Eğer ölçüm sonuçları standartlara uygun ise; “Cihaz standartlara uygun çalışıyor” şeklinde raporlanır ve “yeşil” etiket ile etiketlenir

Cihazın kalibrasyon ölçüm sonuçları standartlara uygun değilse; “Cihaz standartlara uygun çalışmıyor” ibaresi yazıldıktan sonra problemin nerede olduğu (Örneğin, ölçülen gaz konsantrasyon seviyeleri çok yüksek veya cihaz şarj tutmuyor veya cihazda kaçak akım var gibi) mutlak suretle belirtilir ve cihaz “kırmızı” etiket ile etiketlenir.

Ölçüm Belirsizliği Yapılan her ölçüm bir takım hatalar içerir. Bu hatalar: • Ölçüm cihazı, • Ölçüm metodu, • Çevre şartları, • Operatör kaynaklı olabilir

Bütün bu koşullar altında yapılan ölçümler hatasız olamaz Bütün bu koşullar altında yapılan ölçümler hatasız olamaz. Ölçüm sonuçlarından elde edilen sapma ve ölçüm belirsizliği toplamı tolerans değerinin altında veya eşit ise kullanılmalı aksi takdirde kullanımdan alınmalıdır.

İzlenebilirlik Kalibrasyon ölçümlerinde izlenebilirlik, ölçüm sonucunun, uygun standartlara, genel olarak da uluslar arası veya ulusal standartlara, kesintisiz bir karşılaştırma zinciri boyunca bağlanabilmesi özelliğidir

Medikal Kalibrasyon Ölçümünü Yapan Personelce Dikkat Edilecekler Ölçüm prosedürlerinin doğru belirlenmesi, Ölçüm sonuçlarının standartlara uygun şekilde yorumlanması, Gerek prosedür hazırlanmasında gerekse ölçüm sonuçlarının yorumlanmasında cihaz üreticisinin tavsiyelerine uyulması (elektrokoterin çıkış eğrisi…), Test edilen cihazın kullanıcılarının, kalibrasyon ölçüm süreci hakkında tam bilgilendirilmesi ve ölçüm sonrası yapılacaklar hakkında yönlendirilmesi,

Ölçüm sonuçlarının yorumlanmasında insiyatif kullanılması, Test/ölçüm ve kalibratör cihazlarının itina ile taşınması, Ölçümlerde kullanılacak aparatların test edilecek cihaza uyacak çeşitliliğe sahip olması, Ölçüm ortamının her zaman kontrollü ortam olamayacağının bilinmesi. Ortam koşullarının tespit edilmesi; geniş sıcaklık aralığı, elektromanyetik girişim, hava akışı, titreşim vs… Ölçüm için uygun fiziki şartların sağlanması,

Test edilecek cihazların temizliğinin, dezenfeksiyonunun ölçümler öncesi yapılmış olması, bu durumun teyit edilmesi, Dezenfeksiyonda risk teşkil eden cihazların ölçümler sonrası dezenfekte edilmesi veya aparatlarının değiştirilmesi konusunda gerekli uyarılarda bulunulması (kuvözler, ventilatör bağlantı hortumları, elektrokoter prob uçları,..), Ölçüm sonrası referans cihazların mutlaka dezenfeksiyonunun yapılması, Ölçüm yapacak personelin özellikle sağlık konusunda güvenlik kurallarına uyması, bilinçli olması (koruyucu eldiven, maske kullanımı)

Medikal Kalibrasyon Ölçümü Talep Edilirken Dikkat Edilecek Hususlar Sağlık personelinin medikal kalibrasyon ölçümü talep ederken göz önünde bulundurması gereken bir takım hususlar sözkonusudur. Bunlar:

Medikal kalibrasyon ölçümlerinin tarafsız kişilerce yerine getirilmesi, Nasıl bir hizmet talep edileceğinin sağlık yöneticileri ve cihaz kullanıcıları tarafından bilinmiyor olması, Sağlık yöneticileri tarafından kalibrasyon ölçüm periyotlarının takibi, Kalibrasyon ölçümleri tamamlandıktan sonra tıbbi cihazın ölçüm sonuçlarına göre değerlendirilmesi

Sağlık yöneticilerinin, kalibrasyon ölçümleri sonrasında bir çok cihazlarında problem olduğunu öğrendiklerinde bu cihazların bakımını kime yaptıracakları yönünde panik yaşayıp bu tarz çalışmaları da kalibrasyon ölçümü yapan firmalardan talep etmeleri, Firmanın medikal kalibrasyon ölçümlerini yapma yetkisi araştırılırken, firmanın medikal kalibrasyon ölçümleri üzerine çalışmasının önkoşul olması gerekliliği.

Malzeme ve Metod Araştırma esnasında kullanılan; bilimsel araştırma metodu ankettir. Anketimiz hem bilgi içerikli hem de evet-hayır tipinde toplam 27 sorudan oluşmaktadır. Araştırma yüzdelik dilimler ile analiz edilmiştir

Araştırma evrenini 3 eğitim araştırma hastanesi ve 1 devlet hastanesinde çalışan hemşire grubu oluşturmaktadır Ağırlıklı olarak ameliyathane, yoğun bakım ayrıca servis, post op (post operatif) ve acil serviste çalışan hemşirelere de ulaşılmıştır.

Örneklem alanı ise, özellikle kalibrasyon hizmeti almış hastanelerde ki hemşiredir. Anket çalışması için Sağlık bakanlığı Anadolu Kuzey Grubu Genel Sekreterlik bünyesinde bulunan hastanelerde çalışmak için onay alınmıştır. Amaç, hemşirelerin kalibrasyon ölçüm bilincini ölçmektir.

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -1- Kişi sayısı Kamu Yüzde 1 Cinsiyet Bay 48 %24 Bayan 152 %76 2 Meslek Hayatında Kaçıncı Yılınız? 1 yıldan az 18 9 1-5 yıl arası 87 43,5 6 yıl ve üstü 95 %47,5 3 Eğitim Durumunuz? İlk Öğretim %0 Lise 47 %23,5 Lisans 129 %64,5 Y.Lisans 24 %12 4 Çaliştığınız Kurum? Devlet hastanesi 100 %50 Eğitim Araştırma Hastanesi

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -2- Sıra Soru Cevap Kişi sayısı Kamu Yüzde 5 Göreviniz? Yb.Hemşire 69 %34,5 Aml.Hemşiresi 72 %36 Post-op Hem 4 %2 Servis Hem 43 %21,5 Acil Hemşiresi 12 %6

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -3- Kişi sayısı Kamu Yüzde 6 Kalibrasyon Ölçümü Nedir? Standart ölçü sistemini kullanarak doğruluğunun ölçülmesi 183 %91,5 Arıza tamiri yapılması 8 %4 Fabrika çıkış değerlerine ayarlanması 9 %4,5 7 Kalibrasyon ölçümü hangi aralıklarda yapılmalıdır 6 ayda 50 %25 12 ayda 13 %6,5 Cihaz önem ve risk değerine göre değişir 137 %68,5

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -4- Kişi sayısı Kamu Yüzde Soru Cevap Kişi sayısı Kamu Yüzde 8 Medikal Kalibrasyon Çalışmalarının Hastaya Yararı Var Mı? Evet 187 %93,5 Hayır 13 %6,5 9 Bir hastanedeki tüm cihazlara kalibrasyon uygulanabilir mi? 155 %77,5 45 %22,5 10 Medikal kalibrasyon ölçümlerinde kullanılan kalibratör cihazlarının kalibrasyon ölçümü gerekli midir? 185 %92,5 15 %7,5 11 Medikal kalibrasyon çalışmalarında hizmeti veren firma akredite olması gerekli midir? 174 %87 26 %13

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -5- Kişi sayısı Kamu Yüzde 12 Medikal kalibrasyon çalışmaları kimler tarafından gerçekleştirilir. (Birden çok seçenek işaretlenebilir.) a.İlgili kalibrasyon firmaları a. 29 b. 34 c. 8 ab. 64 ac. 12 abc .47 bc. 6 a.%14,5 b.%17 c.%4 ab%32 ac%6 abc%23,5 bc.%3 b.Hastane biyomedikal birimleri c.Medikal cihazların tedarikçi firmaları

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -6- Kişi sayısı Kamu Yüzde 13 Kalibrasyon ölçümlerinden sonra cihaz üzerindeki yeşil etiket neyi ifade eder? Cihazın kalibrasy on ölçümü yapılmış tır 64 %32 Cihazın kalibrasyonu yapılmış ve uluslar arası standartlara uygundur 127 %63,5 Cihazın kalibrasyon ölçümü yapılmış uluslar arası standartlara uygun değildir. 9 %4,5

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -7- Kişi sayısı Kamu Yüzde 14 Kalibrasyon ölçümlerinden sonra cihaz üzerindeki kırmızı etiket neyi ifade eder? Cihazın kalibrasyonu yapılmıştır. 10 %5 Cihazın kalibrasyonu yapılmış ve uluslar arası standartlara uygundur Cihazın kalibrasyon ölçümü yapılmış uluslar arası standartlara uygun değildir. 180 %90

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -8- Kişi sayısı Kamu Yüzde 15 Cihaz Üzerindeki Yeşil Etiketi Görünce Ne Yaparsınız? Cihazı kullanırım 181 %90,5 Cihazı Kullanmam biyomedikal birimiyle bağlantıya geçerim. 11 %5,5 Cihazı hurdaya ayrılmış kabul ederim 8 %4

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -9- Kişi sayısı Kamu Yüzde 16 Cihaz Üzerinde Kırmızı Etiketi Görünce Ne Yaparsınız? Cihazı kullanırım 6 %3 Cihazı Kullanmam ilgili birimle bağlantıya geçerim. 178 %89 Cihazı hurdaya ayrılmış kabul ederim %8 17 Kalibrasyon Ölçümleri Cihazların bulunduğu Yerde mi Yapılmalıdır? Evet Cihazların Bulunduğu yerde 64 %32 Hayır Laboratuvar ortamında 27 %13,5 Bazıları cihazlar yerinde,pipet termometre gibi cihazlar laboratuvar ortamında 109 %54,5

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -10- Kişi sayısı Kamu Yüzde 18 Kalibrasyon Ölçümlerini Yapan personelin hangi özelliklere sahip olması gereklidir? Teknik eleman olması 32 %16 Biyomedikal eğitimi almış olması 152 %76 İlgili cihazın satın alındığı Firmanın elamanı olması 16 %8 19 Kalibrasyon Ölçümleri ile ilgili eğitim aldınız mı? Evet 35 %17,5 Hayır 165 %82,5 20 Kalibrasyon ölçümleri sırasında bilgilendirmek ister misiniz?

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -11- Kişi sayısı Kamu Yüzde 21 Kalibrasyon Ölçümleri sonucu hazırlanan sertifikaların biriminize ulaştırılmasını daha önce talep ettiniz mi? Evet 70 %35,5 Hayır 130 %65 22 Sizce Kalibrasyon ölçümleri sonucu hazırlanan sertifiklar kimde bulunmalıdır? Bölümde 33 %16,5 Kullanıcıda 14 %7 Biyomedikalde 26 %13 Bölümde ve Biyomedikalde 125 %62,5 Diğer 2 %1 23 Kalibrasyon Sertifikalarını okuyunca anlayabiiyormusunuz? 115 57,5 85 %42,5

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -12- Kişi sayısı Kamu Yüzde 24 Cihazı kullanırken kalibrasyon sertifikasındaki ölçüm değerlerini göz önünde bulunduruyor musunuz? Evet 143 %71,5 Hayır 57 %28,5 25 Kalibrasyon ölçümü yapıldıktan sonra cihazı ilk kullanışınızda bir problemle karşılaştınız mı? Hayır karşılaşmadım 168 %84 Evet.cihazı çalıştıramadım 19 %9,5 Evet problemle karşılaştım ama kendim problemi giderebildim 13 %6,5

Tablo 1: Anket sorularına verilen cevaplar ve yüzdeleri -13- Kişi sayısı Kamu Yüzde 26 Steril olması gereken cihazlar,kalibrasyon ölçümleri sonrası bir problemle karşılaştınız mı? Evet 152 %76 Hayır 18 %9 Sıklıkla 30 %15 27 Yeni alınan cihazın kalibrasyon ölçümüne gerek var mıdır? 171 %85,5 29 %14,5

Sonuç Yaptığımız bu araştırmada 200 sağlık çalışanına özellikle hemşire grubuna ulaşarak bu anlamdaki bilgi ve deneyimlerini ön plana almaya çalıştık

Yaptığımız araştırmada, hemşirelerin Medikal kalibrasyon ölçümü tanımı üzerinden bilgi yeterliliğini ölçmek istediğimizde, %91,5 oranında doğru cevap alınmıştır. Fakat kalibrasyonun arıza tamiri ve fabrika çıkış değerlerine ayarlanması denen bir kesim ile de karşılaşılmıştır.

Her cihazın önem ve risk değeri farklıdır Her cihazın önem ve risk değeri farklıdır. Araştırmada kalibrasyon periyodu için, %68,5 oranında doğru cevap alınırken, %25’i 6 ayda bir %6,5’u 12 ayda cihazların kalibrasyonu yapılır cevabını vermiştir. Yapmış olduğumuz bu çalışmada hastaya yararı olmadığını düşünen %6,5’luk kesim söz konusudur ki, bu kesim çalışma arkadaşına ve hastaya ciddi tehdit oluşturabilir.

Bu çalışmada, %92,5 oranında kullanılan kalibratör cihazlarının da kalibrasyonunun gerekli olduğu cevabı alınmıştır. Buradan anlaşılan şudur ki, hastaya yararı olmadığını ifade eden kesim kalibratör cihazlarının da kalibrasyonunun gerekli olmadığını savunmuştur Kalibrasyon ölçümü yapılıp, sonuçlar yorumlandığında, Kırmızı etiketi görüp kullanırım diyen kesim %3 olarak belirlenmiştir. Bu oran %3 değilde 1 kişi dahi olsa hayatı önem taşıdığı için büyük önem arz etmektedir

Steril olması gereken cihazların kalibrasyon ölçümü sonrası, %76 lık bir grup problemle karşılaşmıştır. Ölçüm sonrası sterilizasyonu bozulduğu için tekrar steril edilmesi gerekmektedir. %76’lık oran, bu anlamda çok yüksek bir orandır. Ventilatör, küvöz gibi tıbbi cihazlar, kalibrasyon sonrası steril edilerek tekrar hastaya kullanılıyor

Yeni alınan cihazlarda kalibrasyon ölçümüne gerek vardır Yeni alınan cihazlarda kalibrasyon ölçümüne gerek vardır. Yalnız %14 lük bir kesim gerek olmadığını savunmuştur. Cihazı çalıştırmadan önce uluslar arası standartlara uygunluğunu ölçmek gereklidir

Yaptığımız bu araştırmada sağlık çalışanının özellikle hemşirelerin kalibrasyon ölçümü hakkındaki bilgi düzeyi ölçülmeye çalışıldı. Kalibrasyon ölçümümün hayat kurtarıcı önemi olduğu, bu kadar riskli ve önemli bir durumun düzenli kontrol ve eğitim ile risk boyutunun düşürülebileceği kanaatine varılmış oldu.