FİNANSAL ANALİZ DR.ÖĞR.ÜYESİ MUSTAFA YURTTADUR İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ İİSBF ÖĞRETİM ÜYESİ

1. FİNANSAL ANALİZ 1.1. FİNANSAL ANALİZE GENEL BİR BAKIŞ İşletmeler mali yapılarıyla ilgili her türlü veriyi iyi değerlendirmek ve yakından takip etmek durumundadırlar. İşletme içerisindeki her departmanın rahat hareket edebilmesi için işletmelerin maddi anlamda hiçbir sorununun bulunmaması eğer sorun varsa da bunların aşılabilmesine yönelik maddi kaynağın bulunması önemli bir zorunluluk olarak işletmelerin hayatiyeti noktasında önem arz etmektedirler.

1.1. FİNANSAL ANALİZE GENEL BİR BAKIŞ Finansal analiz işletmelerin mali yapılarında bulunan tüm bu konularla ilgili olarak üzerinde çok titiz bir çalışma isteyen ve titiz çalışmayı yapan işletmelerinde gerek sektörlerinde gerekse de global pazarlarda rahat hareket etmelerine olanak tanıyan bir konudur.

1.1. FİNANSAL ANALİZE GENEL BİR BAKIŞ Finansal analiz herhangi bir şirketin hisse senedini almak isteyen yatırımcılar içinde şirketin finansal yapısını öğrenebilme ve yatırım kararını verebilmede en çok başvurdukları analizdir. Halka açık olan şirketler zaten tüm tablolarını borsaya bildirmek zorunluluğundan ötürü finansal tablolarını hassas bir şekilde düzenlemektedirler. Bunun yanında halka açık olmayan şirketlerde halka açık şirketlerin yaptığı gibi finansal tablolarını hassas bir şekilde düzenlemelidirler. Çünkü her şeyden önce doğru bilgilerle hareket eden şirketler hangi noktada olduklarını çok açık bir şekilde görürler ve hem yatırımcıları anlamında hem de şirket yönetimi anlamında doğru kararlarla yollarına devam ederler.

1.1. FİNANSAL ANALİZE GENEL BİR BAKIŞ Finansal analize her şeyden önce finansal tabloları tamamlayıcı bilgilerin oluşturulması ile başlanır ve aşağıdaki yöntemler kullanılır: Oran analizi (rasyolar) yöntemi Karşılaştırılmalı tablolar analizi (yatay analiz) Yüzde yöntemi ile analiz (dikey analiz) Eğilim yüzdeleri analizi (trend analizi) Ayrıca tamamlayıcı olarak ise; Fon akımı ve nakit akımı analizleri de yapılmaktadır.

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ Finansal oran analizi mali tablolarda yer alan tutarların nısbi ilişkileri incelenerek işletmenin mali durumu konusunda bilgi edinilir. Mali tablolarda çok sayıda oran hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktaki amaç yorumlanabilir bilgiler elde etmektir. Hesaplanan oranlar tek başlarına bir anlam ifade etmekten uzaktır. Ancak diğer ilgili oranlar, geçmiş yıllara ilişkin oranlar ve sektör ortalamaları ile karşılaştırılmaları ile anlam ifade etmeye başlarlar.

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ A. Likidite Oranları 1) Cari Oran 2) Likit (Asit-Test) Oran 3) Nakit (Hazır Değerler) Oran

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ B. Mali Yapı (Kaldıraç) Oranları 1) Öz Sermayenin ve Borçların Payı 2) Uzun Süreli Sermayenin Payı 3) Finansal Yapı Oranı 4) Öz Sermayenin Maddi Duran Varlıklara Oranı 5) Maddi Duran Varlıkların Uzun Süreli Borçlara Oranı

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ C. Faaliyet Oranları 1) Alacak Devir Hızı 2) Borç Ödeme Süresi 3) Stok Devir Hızı 4) Net İşletme Sermayesi Devir Hızı 5) Maddi Duran Varlık Devir Hızı 6) Toplam Varlıkların Devir Hızı

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ D. Karlılık Oranları 1) Satışlar Üzerinden Karlılık 2) Varlıkların Karlılığı 3) Sermayenin Karlılığı

1.2. FİNANSAL ORANLAR (RASYOLAR) YÖNTEMİYLE FİNANSAL ANALİZ E. Karşılama (Borsa-Performans) Oranları 1) Borç Servis Oranı 2) Faiz Karşılama Oranı

1.2.1. LİKİDİTE ORANLARI İşletmelerin finansal analizini yaparken kullanılan oranlardan en önemlileri likidite oranlarıdır. İşletmenin ne kadar likit olduğunun anlaşılması amacıyla yapılan likidite durum analizinde kullanılan oranlar, işletmenin kısa dönemli borçları ile işletmenin dönen varlıkları arasındaki ilişkilerin analiz edilmesinde kullanılmaktadırlar. Burada analiz yapılırken işletmenin sahip olduğu dönen varlıklarının kısa vadeli borçlarını ödeyebilme kapasitesinin ölçülmesiyle birlikte işletmenin hayatiyetini devam ettirebilmek için kullandığı çalışma sermayesinin ne kadar yeterli olduğunun anlaşılmasında kullanılırlar.

1.2.1.1. CARİ ORAN Dönen varlıklar (brüt işletme sermayesi) ile kısa vadeli yabancı kaynaklar (borçlar) arasındaki ilişkiyi gösteren bir orandır. Cari Oran = Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (Borçlar)

1.2.1.2. LİKİT ( ASİT TEST ) ORAN Bu oranlar stoklar olmaksızın dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara oranını göstermektedir. Stok kalemlerinin satılarak paraya çevrilmesi diğer dönen varlıklara nazaran daha fazla bir zaman gerektirdiğinden ve ayrıca stokların bazı dönemlerde elden çıkarılmasının imkansız olmasından dolayı, bu oranın hesaplanmasında stoklar likit kabul edilmemektedir.   Asit-Test Oranı = Dönen Varlıklar-Stoklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (Borçlar)

1.2.1.3. NAKİT ( HAZIR DEĞERLER ) ORAN Nakit oranı işletmenin hazır değerlerinin, kısa vadeli borçlarının ne kadarını karşılayabileceğini gösteren bir orandır.   Nakit Oranı = Hazır Değerler (Kasa +Bankalar ve Nakde Eşdeğer Varlık.)+Menkul Kıymetler Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (Borçlar)

1.2.2. MALİ YAPI (KALDIRAÇ) ORANLARI Mali yapı veya diğer ismiyle kaldıraç oranları işletmelerin finansal yapısında dış kaynakların etkisini ölçmeye yaramaktadır. İşletmelerin kaynak yapısının nasıl olduğu ile birlikte işletmenin sahip olduğu varlıklarının hangi kaynaklardan elde edildiği ve bu elde etmede varlıkların kaynaklarının hangi oranlarda karşılandığını gösterir.

1.2.2.1. ÖZSERMAYENİN VE BORÇLARIN PAYI İşletmelerin borçlanma oranlarının nasıl hesaplanması gerektiğidir. Burada ise karşımıza şöyle bir hesaplama çıkmaktadır: Borçlanma Oranı = Toplam Borçlar Toplam Varlıklar Bunun yanında aynı oranın bir diğer hesaplanma yöntemi ise: Toplam Özsermaye

1.2.2.2. UZUN SÜRELİ SERMAYENİN PAYI Uzun Süreli Sermayenin Payı = Uzun Süreli Borçlar + Öz sermaye Toplam Varlıklar İşletmelerin uzun süreli borçları ödeme gücünü ifade eden bu oranda yine özsermayenin payı oldukça büyüktür. Çünkü uzun vadeli borçlarla özsermaye toplamının toplam sermaye ye oranlaması bize uzun süreli sermayenin payını vermektedir.

1.2.2.3. FİNANSAL YAPI ORANI Bu oran uzun süreli borçlar ve öz sermaye toplamının duran varlıklara bölünmesi ile bulunur.   Finansal Yapı Oranı = Uzun Süreli Borçlar + Öz sermaye Duran Varlıklar

1.2.2.4. ÖZSERMAYENİN MADDİ DURAN VARLIKLARA ORANI Öz sermaye ya da Maddi Öz sermaye Maddi Duran Varlıklar (net) Maddi Duran Varlıklar (net) Söz konusu oranın 1/1 den büyük olması maddi duran varlıkların tamamının firmanın özsermayesi ile finanse edildiğini belirtir. Sınai işletmelerde maddi duran varlıkların tamamının özsermaye ile finanse edilmesi gerekir

1.2.2.5. MADDİ DURAN VARLIKLARIN UZUN SÜRELİ BORÇLARA ORANI Daha çok sınai işletmelerin değerlendirilmesinde yararlanılabilen söz konusu oranın 1 den büyük olması aranmaktadır. Zira uzun süreli borçlara teminat oluşturan maddi duran varlıkların uzun süreli borçlardan düşük olması verilen kredinin, firmanın başarısızlığı halinde, teminatların paraya çevrilerek karşılanması olanaklı görülmemektedir.

1.2.3. FAALİYET ORANLARI Bu oranlar isminden de anlaşılacağı üzere işletmenin yapmış olduğu faaliyetleri ile ilgili bilgi veren ve işletmenin gelirleri ile bilanço kalemleri arasındaki ilişkinin bağını ölçmektedirler. İşletmenin sahip olduğu gelirinin nelerden oluştuğunun yanısıra alacaklarını ne kadar süre zarfında tahsil edebildiği de faaliyet oranlarının açıklamaları arasında yer alır.

1.2.3.1. ALACAK DEVİR HIZI Alacak Devir Hızı = Net Satış Tutarı Ortalama Ticari Alacaklar   Ticari Alacaklar = Kısa Vadeli Ticari Alacaklar + Uzun Vadeli Ticari Alacaklar Ortalama Ticari Alacaklar = Dönem Başı Ticari Alacaklar + Dönem Sonu Ticari Alacaklar 2

1.2.3.2. BORÇ ÖDEME SÜRESİ Borç Devir Hızı = Kredili Alışlar Ortalama Ticari Borçlar   Borç Ödeme Süresi = Ortalama Ticari Borçlar X 365 Satılan Malın Maliyeti Yıllık Kredili Alışlar

1.2.3.3. STOK DEVİR HIZI Stok Devir Hızı = Satışların Maliyeti Ortalama Stoklar   Stok Devir Süresi = Ortalama Stoklar X 365 Satışların Maliyeti

1.2.3.4. NET İŞLETME SERMAYESİ DEVİR HIZI Çalışma Sermayesi Devir Hızı = Net Satışlar Çalışma Sermayesi (ort.)   Net İşletme Sermayesi = Dönen Varlıklar - Kısa Vadeli Borçlar

1.2.3.5. MADDİ DURAN VARLIK DEVİR HIZI Maddi Duran Varlık Devir Hızı = Net Satışlar Ortalama Maddi Duran Varlıklar Oranın benzer firmalara göre düşük oluşu veya zamanla düşme eğiliminde oluşu işletmenin atıl kapasite ile çalıştığını gösterir. Bu oran yorumlanırken maddi duran varlıkların bilanço değerlerinin gerçek değerlerini yansıtmadığı ve yapılmakta olan yatırımların maddi duran varlık kaleminde yer aldığı göz önüne alınmalıdır

1.2.3.6. TOPLAM VARLIKLARIN DEVİR HIZI Toplam Varlık Devir Hızı = Net Satışlar Ortalama Toplam Varlıklar   Toplam Varlık Devir Süresi = Ortalama Toplam Varlıklar X 365 Satışlar Bu oran bir işletmede teknoloji kullanımının veya varlık kullanımının bir ölçüsü olabilir. Aktif toplamı içerisinde duran varlıklar önemli bir yer tutuyorsa, aktif devir hızı düşük çıkacaktır. Bu durum daha çok sermaye yoğun sanayi şirketlerinde karsımıza çıkacaktır.

1.2.4. KARLILIK ORANLARI Karlılıkla ilgili oranlar aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. *Sermaye (özkaynaklar) üzerinden karlılık oranları *Satışlar üzerinden karlılık oranları *Varlıklar üzerinden karlılık oranları

1.2.4.1. SATIŞLAR ÜZERİNDEN KARLILIK Olağan Kar Oranı = Olağan Kar Net Satışlar   Olağan Kar Oranı = Net Faaliyet Karı (FVÖK)

1.2.4.2. VARLIKLARIN KARLILIĞI Esas Faaliyet Karlılığı = Faaliyet Karı Net Satış Tutarı Dönem Karı Oranı = Dönem Karı Net Satışlar

1.2.4.3. SERMAYENİN KARLILIĞI Öz kaynak Karlılık Oranı = Dönem Karı Özkaynaklar İşletmelerin dönem karının da sahip olduğu  özkaynaklara oranı da hesaplanırken dikkatli olunmalıdır. Dönem karının öz kaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplanır. Bu oran öz kaynak net karlılık oranını tamamlayan bir orandır.

1.2.5. KARŞILAMA ORANLARI İşletmelerin yapmış oldukları faaliyetlerinde elde ettikleri karların finansal maliyetleri karşılamada ne kadar yeterli oldukları oldukça önemli bir konudur. İşte bu noktada ortaya çıkan karşılama oranları elde edilen karların işletmenin faaliyetlerini ve dolayısıyla da hayatiyetini devam ettirebilmek adına almış olduğu kredi taksitlerini veya borç taksitleri ile faizlerini ödeme de işletmelerin ne kadar yeterli olduğunu ölçmede kullanılırlar.

1.2.5.1. BORÇ SERVİS ORANI Borç Servis Oranı = Faiz Vergiden Önceki Kar (FVÖK) + Amortismanlar + Karşılıklar Faizler + Ana Para Taksitleri ( 1 ) 1 - t Bu oran işletmenin almış olduğu kredilerin anapara taksitlerini geri ödeme yeteneğini bildirir. İşletmenin borç ödemeye ayırabileceği kaynaklar ile ödemek zorunda olduğu yıllık borç tutarları ilişkilendirilir.

1.2.5.2. FAİZ KARŞILAMA ORANI Faizleri Karşılama Oranı = Faiz Vergiden Önceki Kar (FVÖK) Faiz Gideri   Faizleri Karşılama Oranı = Net Kar + Faiz Giderleri Faiz Giderleri

1.3. KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR TEKNİĞİ Karşılaştırılmalı tabloların irdelenebilmesi için işletmelerin birden fazla dönemine ait tabloların karşılaştırılmasıyla birlikte farklı tarihlerdeki aynı hesap türlerinin gösteriminin yanında bu hesaptaki artış veya azalış diğer bir noktada gösterilirken aynı hesapların değişim yüzdelerinin nasıl olduğu da farklı bir noktada gösterilebilirler.

1.4. DİKEY YÜZDELER TEKNİĞİ Dikey yüzdeler tekniği işletmelerin finansal analizlerinim yorumlanmasında oldukça etkin kullanılan bir diğer metod olup bu tekniğin kimi kaynaklarda yüzde yöntemi olarak ta anlatıldığını bilmekte fayda vardır. Bu teknik adından da anlaşılacağı üzere işletmenin gerek bilançosunda gerekse de gelir tablosunda herhangi bir kalemin kendi grubu içerindeki yüzdesel dilimini bize ifade etmektedir.

1.5. EĞİLİM YÜZDELERİ TEKNİĞİ Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait mali tablolarda yer alan kalemlerin, temel veya baz alınan mali tablo kalemlerine göre gösterdiği artış veya azalışlar yüzde olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde, işletmenin mali tablolarında yer alan her bir kalemin, baz kabul edilen yıla göre yüzde olarak gelişme trendi bulunur.

1.6. FON KAYNAK VE KULLANIM TABLOSU Fon kaynak ve kullanım tablosu, işletmenin belli bir dönem içerisinde sağladığı fonları ve bu fonların kullanım yerlerini gösterir. Fon kaynaklarının, fon kullanımına eşit olması zorunluluğu muhasebe sisteminin sonucudur. Çünkü işletmelerde alınan veya ortaya çıkarılan fonlar, bazı kullanım alanlarına tahsis edilmek zorundadır.

1.7.ENFLASYONUN İŞLETMELERİN FİNANSAL ANALİZİNE ETKİLERİ NASIL OLUR? Enflasyon ülke ekonomilerinin en büyük problemlerinden biri olmanın yanında işletmelerin finansal tabloları üzerinde de gerçekliği yansıtma anlamında problem teşkil eden bir özelliğe sahiptir. Öyle ki enflasyon sebebiyle işletmelerin finansal tabloları bozulabilmekte bu bozulmadan ötürü de enflasyon muhasebesi ön plana çıkmaktadır. Enflasyon muhasebesi fiyat artışları sebebiyle paranın alım gücünün düşmesinin yaşandığı ortamda finansal tabloların gerçek değerleri verebilmesi amacıyla önemlidir.

1.7.ENFLASYONUN İŞLETMELERİN FİNANSAL ANALİZİNE ETKİLERİ NASIL OLUR? Enflasyon işletmelerin bilançoları ve gelir tabloları üzerinde olumsuz bir etki bırakmaktadır. Çünkü zamanla değişen fiyat farklılıklarına göre bu tablolarda ayarlanmalar yapılmadığı için eldeki veriler eskiyor ve yenilenme ihtiyacı doğuyor. Bunun yanında enflasyonun işletme üzerindeki diğer etkileri ile işletmeyi yönetenlerin yetki ve sorumlulukları da iyi ayarlanmalıdır. İşletmelerin faaliyetlerine yönelik her türlü olgunun iyi hesaplanarak hareket edilmesi ile birlikte enflasyon etkisinin mali raporlara çok iyi bir şekilde yansıtılması üzerinde doğru ve zamanında hareket edilmelidir. Çünkü ekmeğin fiyatı 3 kat yükselirse elinizdeki paranın alım gücü de 1/3 oranında yani % 33.3 oranında azalacaktır.