Yabancılara ve Yurt Dışındaki Türklere Türkçe Öğretimi

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi DİVAN-Ü LÜGATİ’T TÜRK Bu konuda yazılan ilk eser Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ü Lügati’t Türk’tür. Eserde 7005’ten fazla Türkçe kelime vardır. Başarılı bir dil öğretim yöntemi izlenmiştir: Önce ve hemen her zaman sadece kural verme değil, önce çok sayıda örnekten hareket edip kurala ulaşma yolunu izlemiş ve günümüz yabancı dil öğretiminde benimsenen bir yöntem uygulamış.

DİVAN-Ü LÜGATİ’T TÜRK Dil öğrenmede örneklerin, metinlerin önemini çok iyi fark etmiş, verdiği çok sayıda örneği günlük hayattan, atasözlerinden, manzum sanat eserlerinden derlemiştir. Dil öğretilirken, Türk kültürünü de tanıtma, öğretme, amacını gütmüş, bu konuya özel bir önem vermiştir. Tekrarın önemini çok iyi kavradığından, önceden geçen bir kuralı gerektiğinde tekrar hatırlamaktan çekinmemiştir.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi CODEX CUMANİCUS Kuman Külliyatı anlamına gelmektedir. İlki İtalyan, diğer Alman bölümü olmak üzere iki defterden meydana gelen bir kitaptır. 13. yüzyılın sonları ile 14. Yüzyılın başlarında, İtalyan bölümünün Cenevizli veya Venedikli tüccarlar, Fransiskan misyonerler veya İtalyan bir keşiş tarafından; Alman bölümünün ise birbirinden farklı birçok kalem tarafından yazıldığı düşünülmektedir.

CODEX CUMANİCUS Günlük hayatta kullanılan kelimelerin dışında ticaret diline yönelik zengin bir kelime hazinesi de bulunan eserin İtalyan bölümünün yazılış amacı, ticaret dilinin Farsça olduğu İlhanlılar devleti ve ticaret dilinin Kıpçakça olduğu Altın Ordu devleti ile ticaret yapan ve Latice-İtalyanca konuşan İtalyan tüccarların Fars ve Kıpçak kökenli kişilerle olan iletişim becerilerine katkı sağlamaktır. Alman bölümünün yazılış amacı ise Hristiyanlığı temel dualar, vaazlar ve ilahiler aracılığıyla Kıpçaklar arasında yaymaktır.

CODEX CUMANİCUS Eserde dil öğretimi kelime listeleri esas alınarak tasarlandığı için eserin genelinde tümevarım yöntemi hâkim olmakla birlikte Almanca Codex’te yer yer tümdengelim yöntemi de kullanılmıştır. İtalyanca Codex’in bazı cümlelerin Latince, Farsça ve Kıpçakça karşılıklarının verildiği bölümde ise dil bilgisi çeviri yöntemi karşımıza çıkmaktadır. Eserin dini, ticari ya da pratik bilgiler taşıyan bölümleri göz önüne alındığında kitabın özel amaçlı Türkçe öğretimine yönelik olarak hazırlandığı söylenebilir. Zengin kelime hazinesi ile Türkçenin sözlüklerine büyük katkılar sağlayan eseri aynı zamanda tarihi Türk lehçelerine ait seslerde karşılaşılan ses bilgisi ile ilgili birçok sorunun çözümüne yardımcı olması bakımından önem teşkil etmektedir.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lugâti’t-Türkiyye Kıpçakça Türkçesine ait sözlüksel ve dil bilgisel yapılardan oluşan eserin yazarı bilinmemektedir. Gramer ve sözlük olmak üzere 2 kısımdan oluşmaktadır. Eserde Arapça dilsel semboller siyah renk ile gösterilirken; Türkçe dilsel semboller kırmızı mürekkeple belirtilmiş. Eserin ilk kısmı sözlük olmakla birlikte 78 sayfadan oluşur.

Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lugâti’t-Türkiyye Gramer bölümü olarak hazırlanan ikinci kısımda ise verilen kuralları örneklerle açıklama yoluna gidilmiştir. Söz varlığı açısından 3000’e yakın Türkçe kelime vardır. Arapça bir kelimeye ikiden fazla kelime ile karşılık verilmiştir. Gramer bölümünde verilen eserlerin çoğu Arapça kuralların uyarlanması şeklinde bulunmaktadır.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi Kitâb-ı Mecmû-i Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Muğalî 1200-1300’lerde Halil bin Muhammed bin Yusuf el-Konevî adlı bir Konyalı Türk tarafından istinsah edildiği düşünülmektedir. Eserin her sayfasında 13 satır olmak üzere toplamda 152 yapraktan meydana gelmektedir. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla kelime çeşitlerine göre hazırlanmış bir sözlük-gramer niteliği taşıyıp Arapça-Türkçe sözlük ve Moğolca-Farsça sözlük olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi İbn Mühennâ Lügati Cemâleddin İbni Mühenna tarafından 13. Yüzyıl sonlarında veya 14. Yüzyıl başında kaleme alınmıştır. İnsanın Güzel Sıfatları ve Dilin Büyüklüğü anlamına gelen kitap, Arap yazı sistemi ile sırasıyla Farsça, Türkçe ve Moğolcaya ait açıklama kelime listelerini içerir. Kitapta bulunan kelimeler günlük hayattan seçilmekle beraber yer yer Karahanlı, Azeri ve Türkmen lehçelerine ait dil özelliklerine ait izlerini de taşımaktadır.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi Kitabü Bulgati’l-Müştak fi Lugâti’t-Türk ve’l-Kıfçak Celaleddin Ebu Muhammed Abdullah Türkî tarafından kaleme alınmıştır. Eserde, Türkçe kelimelerin Arapça karşılığı verilirken bu karşılıkların Suriye Arapçası ile verilmesi dikkat çekmektedir. 1500 kelimeyi Kıpçakça ve Türkmence şeklinde ayırarak ele almış ve örnekle detaylandırma yoluna gidilmiştir. Dil bilgisi kurallarının Arapça yapılardan hareket edilerek açıklanıp örneklendirildiği bölümler, eser oluşturulurken yapısalcı yaklaşımın doğrultusunda işlendiği görülmektedir. Eserde tümevarım yöntemi kullanılırken; örnekler günlük hayattan seçilmiş ve bu noktadan hareket ile eserde günlük konuşma Türkçesini öğretmek hedeflenmiştir. Eserde yabancı dil öğretim yöntemlerinden dil bilgisi çeviri yöntemi, karşılaştırmalı dil bilim ilkeleri doğrultusunda ele alınmıştır.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi El-Kavânînü’l-Küllîye li Zabti’l-Lügâti’t Türkiyye 15. yüzyılda yazılmıştır. Araplara Türk dilinin kurallarını öğretmek amacıyla yazılmıştır. Sözlük bölümü yoktur, sadece gramer bölümü vardır. Öğretim yöntemi olarak tümevarım esas alınan eserde yabancı dil öğretim yöntemlerinden dil bilgisi çeviri yöntemi, yapısalcı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Pratik amaçlı Türkçe öğretimi amaçlandığı yaklaşım 500 kelime bulunana eserde yer yer ileri düzey Türkçe öğretimine yönelik bilgilerin verildiği görülmektedir.

Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin tarihî gelişimi Kitabü’l-İdrak li-lisani’l Etrak Ebu Hayyan tarafından 1312 yılında Kahire’de yazıldı. Dil bilgisi ve alfabetik sıraya göre düzenlenmiş sözlük bölümlerinden oluşan eser, Kıpçak sahası eserleri arasında bulunmakla beraber yer yer Oğuzca öğelere de yer verildiği görülmektedir.