DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ Ömer YANIK Biyoloji Öğretmeni 2018

Hayvanlarda iskelet; koruma, destek ve hareket işini görür Hayvanlarda iskelet; koruma, destek ve hareket işini görür. İskeletin üç tipi vardır; 1. Hidrostatik İskelet:Planarya gibi yassı solucanlarda doku sıvısı, basınç altında hidrostatik iskelet görevi yapar. Planaryanın hareketi, vücut duvarındaki kasların hidrostatik iskelet üzerine uyguladığı kuvvet ile sağlanır. Toprak solucanında sölom sıvısı, hidrostatik iskelet görevi yapar. 2. Dış İskelet: Hayvan vücudunun dışında oluşan destek yapıdır. Özel hücrelerce salgılanan organik ya da inorganik maddelerden oluşmuştur. Kaslar, iskelete içten tutunur. Midye ve salyangozda kalsiyum karbonat yapılı dış iskelet, ağır olduğu için hareketi yavaşlatır. Eklembacaklılarda (çekirge gibi) kitin yapılı dış iskelet hafiftir. 3. İç İskelet: Hayvan vücudunun içinde bulunan destek yapıdır. Omurgasızlardan süngerlerde kalsiyum karbonat veya silisten oluşan spikül adlı mikroskobik küçük iğneler şeklinde iç iskelet bulunur. Bazı süngerlerde ise iç iskelet spongin denilen protein yapılı liflerden oluşur. Derisidikenlilerde de deri altında inorganik yapıda sert plakalardan oluşmuş iç iskelet vardır.

Kıkırdak Doku: Kıkırdak doku, hücreler ve hücreler arası maddelerden meydana gelmiştir. Hücrelerine kondrosit, hücreler arasındaki maddesine kondrin denir. Kondrin, kollojen veya elastik lifler bulundurur. Kondrositler yuvarlak veya oval şekilli, büyük çekirdekli hücrelerdir. 1. Hiyalin (saydam) kıkırdak: Hücre ara maddesi şeffaf ve homojendir. Kollojen lifler bulundurur. Bu lifler sayesinde bükülmeyen ve dayanıklı olan bu kıkırdak, tüm omurgalıların embiryo dönemindeki iskeletini oluşturur. Ergin dönemde soluk borusu, burun, kaburga uçları ve uzun kemiklerin başında bulunur. 2. Elastik kıkırdak: Hücre ara maddesinde elastik lifler bulunur. Bükülebilir özellikteki bu kıkırdak, karada yaşayan memelilerin kulak kepçesi, kulak yolu, östaki borusu ve epiglotiste bulunur. 3. Lifli (fibröz) kıkırdak: Hücre ara maddesinde bol miktarda kollojen lif bulunur. Basınca ve çekmeye karşı dayanıklıdır. Omurlar arasındaki diskler arasında yer alır.

Kemik Doku İnsan iskeletini oluşturan kemikler uzun, yassı, kısa ve düzensiz olmak üzere dört şekilde görülür. – Yassı kemikler kafatası, kürek, kaburga, göğüs, kalça ve diz kapağı kemikleridir. – Kısa kemiğe parmak ve bilek kemikleri örnek gösterilebilir. – Düzensiz kemiğe omur kemikleri örnektir.

Kıkırdak Süngerimsi kemik (Kırmızı kemik iliği İçerir) Sıkı kemik Periost Merkezi Boşluk (Sarı kemik iliği) Kan damarları Havers kanalı Kemik hücreleri

Kemik doku, hücreler ve bu hücrelerin salgıladığı ara maddeden oluşmuştur. Kemik hücreleri uzantılıdır. Birbirleriyle uzantıları sayesinde ilişki kurarlar. Üç çeşit kemik hücresi vardır. Osteoblast adlı hücre, kemiğin osteosit adlı hücrelerini oluşturur. Kemik hücrelerinin yıkımını sağlayan üçüncü hücresi de osteoklast adını alır. Hücre ara maddesi, kollojen lifleri olan organik maddelerle inorganik maddelerden yapılmıştır. Ara maddenin protein yapılı olan organik kısmına osein denir. İnorganik maddelerin çoğunluğu kalsiyum tuzlarıdır.

Kalsiyum, fosfor ve potasyum kemik oluşumu için gerekli minerallerdir. Bu minerallerin kandaki miktarı, belli sınırlar içinde olmalıdır. Kandaki miktarları, paratiroit ve tiroit bezinin hormonları ile ayarlanır. Besinlerle yeterli kalsiyum alınmazsa kandaki kalsiyum azalır. Paratiroit bezi de parat hormon salgılayarak, kemikten kana kalsiyum çıkmasını sağlar. Böylece kandaki kalsiyum miktarı artar. Eğer kandaki kalsiyum normalin üzerinde olursa, tiroit bezi kalsitonin hormonu salgılar. Kalsitonin, kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini sağlar . Kemiklerin gelişmesinde ve büyümesinde hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu da etkilidir

İnsanın İskelet Yapısı Yaklaşık 207 kemikten oluşur. Kemikler kaslara bağlanma yüzeyi oluşturur. Yassı, uzun ,kısa ve belli şekle sahip olmayan şeklinde olabilirler. Embriyo oluşumunda orta tabaka (Mezoderm) hücreleri farklılaşarak kıkırdakları ve kemikleri oluşturur.

Baş iskeleti Kafatasında bulunan 8 kemikle birlikte 14 yüz kemiğinden oluşur. Kemikler arasında oynamaz eklemler ve sadece omurilik ve sinirlerin çıkmasını sağlayan delikler vardır. Yeni doğanların kaynaşmamış ve yumuşak kemikleri yaklaşık 2 yıl içinde birbiriyle sıkıca kaynaşır.

Yüz kemikleri Kafatası kemikleri 2 Tırnaksı 2 Burun 2 Boynuzcuk 2 Elmacık 1 Sapan 2 Üst çene 1 Alt çene 2 Damak 1 Alın 2 Yan kafa 2 Şakak 1 Art kafa 1 Temel 1 Kalbur

Gövde İskeleti(Omurga) 33 Omurun üst üste dizilmesi ile oluşur Omurlar arasında kıkırdak diskler vardır. Boyun,sırt,bel,sağrı ve kuyruk sokumu olarak 5 bölgeye ayrılır. İlk omur(Boyun omuru) atlas ikincisi ise eksendir.Kafatası atlas omuru üzerine oturur.

Boyun omurları (7) Sırt omurları(12) Bel bölgesi(5) Sağrı ve kuyruk sokumu(9)

Göğüs Kafesi Göğüs kemiği ve(12 çift) kaburgadan oluşur Kaburgaların ön uçları göğüs kemiğine arka uçları bel omurlarına kıkırdak uçlarla bağlıdır. İlk yedi çift kaburga doğrudan göğüs kemiğine 8,9,10.kaburgalar birleşerek 7.kaburgaya bağlanır. 11. ve 12. çift kaburgalrın ön uçları serbesttir ve yüzücü kaburga adını alır.

Göğüs kemiği Kaburgalar Omurga

Omuz kemeri ve Kol kemikleri Omuz kemeri köprücük ve kürek kemiklerinden oluşur. Pazı,ön kol,dirsek ,bilek,tarak ve parmak kemikleri ise kol kemikleridir. Her bir kolda 30 kemik bulunur.

Pazı Ön kol Dirsek Bilek Tarak Parmak

Kalça kemeri ve Bacak kemikleri Kalça kemeri kalça,çatı ve oturga kemiklerinden oluşur. Kalça kemikleri arkadan sağrı ile birleşerek leğen kemiğini oluşturur. Bir bacakta uyluk,diz kapağı, kaval baldır,bilek,tarak ve parmak kemikleri olmak üzere toplam 30 kemik vardır.

Diz kapağı Uyluk Kaval Baldır Bilek Tarak Parmak

Kas Doku

Düz Kas ● İğ biçimindeki hücreleri tek çekirdekli ve çekirdek hücrenin ortasındadır. ● Otonom sinirlerle uyarılıp çalıştırılır, yani çalışması istek dışıdır. ● Hücrelerinin sadece bir kısmı sinir uçları ile bağlantılıdır. Hücreden hücreye uyartı aktarıldığı için yavaş kasılır, kasılı kalma süreleri uzundur. ● Eklem bacaklılar dışındaki omurgasızların kasları düz kastır. ● Omurgalılarda; sindirim sistemi duvarında, idrar kesesinde, atar ve toplar damarlarda düz kas bulunur. Kalp Kası: ● Yan dallanmalar yapan kısa silindirik hücrelerden oluşur. ● Hücrelerinde bir veya iki çekirdek bulunur ve çekirdekler hücrenin ortasındadır. Hücrelerin bölünme yeteneği yoktur. ● Hücrelerin uç kısımları hücreler arası diskler ile birleşmiştir. Bu diskler, kalp atımları sırasında elektriksel uyarının hücreden hücreye yayılmasını sağlar. ● Otonom sinir sistemi kontrolünde istek dışı çalışır. ● Embriyonun dördüncü haftasından ölünceye kadar çalışmasını sürdürür.

Çizgili kas doku hücreleri(Kas lifi) çok sayıda miyofibrilden oluşmuştur. Miyofibrillerin etrafında sarkolemma adı verilen zar vardır.Bu yapının içinde çok sayıda hücre çekirdeği ve mitokondri vardır. Miyofibriller bir açık bir koyu bant görünümü şeklindedir. Aktin ve Miyozin iplikleri protein yapıdadır. Kasılma sırasında Z çizgileri birbirine yaklaşır.Sarkomerin boyu kısalır.

İskelet kası (çizgili kas): ● Uzun silindirik yapıdaki hücreleri çok çekirdekli ve çekirdekler hücrenin kenarındadır.Sarkoplazmada, miyoglobin adı verilen demir içeren pigment bulunur. Miyoglobin, oksijen depolar ve kasa kırmızı renk verir. Yetişkinlerde bölünme yeteneği yoktur. Ağırlık kaldırma ve diğer kas geliştirici yöntemler kas hücre sayısını arttırmaz, sadace mevcut olanların büyümesini sağlar. ● Kalın ve miyelinli somatik sinirler tarafından uyarılıp çalıştırılır, çalışması isteğe bağlıdır. ● Her kas lifi ayrı ayrı sinir uçları ile uyarıldığı için hareketleri hızlıdır ancak çabuk yorulur. ● Omurgasızlardan eklembacaklıların kasları çizgili kastır. ● Omurgalılarda kemiklere tendonlarla tutunan iskelet kası, çizgili kastır.

Kol kasları Kolun bükülmesi bükücü ve uzatıcı kasların hareketi ile gerçekleşir. Bükücü(İki başlı kas) kas kasıldığında uzatıcı(Üç başlı kas) kas gevşer Kolun kasılması birbirine zıt(Antogonist) çalışan kaslarla gerçekleşir. Bazı bel ve sırt kasları ise birlikte (Sinerjit) kasılıp gevşerler.

Kasların çalışması Çizgili kas hücrelerinin hepsi,düz kaslardan farklı olarak ,birkaç noktadan sinir hücreleri ile temas halindedir. Kaslar beyin ve omurilikten gelen sinir uyartıları ile uyarılarak kasılma durumuna geçerler Çizgili kaslar kalın ve miyelinli sinir lifleri ile uyarılır. Sinir uçları çizgili kas hücreleri üzerinde birçok kollara ayrılarak sonlanır.Bu noktalara motor plak adı verilir.

Motor Plak Sinir hücreleri ile gelen uyarı kas membranına ulaştığında sinir ucu nörotransmitter denilen kimyasal maddeler salgılar Asetilkolin sinaptik boşluğu geçerek kas zarına ulaşır.Buraya motor son plağı adı da verilir. Bu uyarı kas kasılmasına yol açar. Uyarı geldiğinde zarların Ca geçirgenliğini değiştirir ve kalsiyum iyonları sarkoplazmik retikulumdan çıkarak miyofibrillerin arasına dağılır

AKTİN MİYOZİN HAREKETİ