EĞİTİMDE FIRSAT VE OLANAK EŞİTLİĞİ - EŞİTSİZLİĞİ Eğitim Politikaları Analizi Doç. Dr. Kazım ÇELİK Ali TOSUN Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enst. Doktora Öğrencisi

Konu Akışı A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 1. Cinsiyet A. 2. Bölgesel Farklılıklar A.3. Eğitim Bütçesi A. 4. Aile Altyapısı A.4.1. Ebeveynlerin eğitim durumu A.4.2. Ailedeki çocuk sayısı A.4.3. Gelir Düzeyi B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği B.1. Eğitime Ayrılan Finansal Kaynak B.2. Okullaşma Oranları B.3. Öğrenme Ortamları

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 1. Cinsiyet  Ancak PISA'nın 2015 yılı sonuçlarında, cinsiyete dayalı başarı farkı incelendiğinde: kız öğrenciler okumada erkek öğrencilere kıyasla en az 25 puan ileride, matematikte ise en az 7 puan geride bulunuyor. Fende ise erkek ve kız çocukları aynı performansı gösterdiği görülmektedir. Ferreria & Gignoux, 2010 TÜİK 2017 (6 Mart 2018 tarih 27594 sayılı yayın) Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2015 yıl sonu verilerine göre de, Türkiye'de 25 yaşının üstündeki 100 kişiden 5'i okur yazar değil. Ancak bu oran cinsiyet olarak ayrıştırıldığında 25 yaşından büyük 10 kadından 1'inin okur yazar olmadığı görülüyor. ERG 2016-2017 İzleme Raporu

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 2. Bölgesel Farklılıklar Kaynak: Ferreria & Gignoux, 2010 Kaynak: Ferreria & Gignoux, 2010 Bölgeler arasında farklılık olmakla birlikte özellikle kız çocuklarının okula erişiminde ciddi fark olduğu görülmejtedir. Kaynak:Ferreria & Gignoux, 2010

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 2. Bölgesel Farklılıklar MEB istatistik 2018

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A.3. Eğitim Bütçesi Yıl MEB Bütçe Ödeneği (TL) 2014 55 704 817 610 2015 62 000 248 000 2016 76 354 306 000 2017 85 048 584 000 2018 92 528 652 000 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri 2017-2018 2018 Yılı Millî Eğitim Bakanlığı bütçesinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımı Toplam Bütçe 92 528 652 000 Toplam Bütçeye Oranı Personel giderleri 63 503 243 000 % 68 Sos.Güv.Kur.Dev.Pir.giderleri 9 785 948 000 % 9 Mal ve Hiz.Alım giderleri 8 693 097 000 % 8 Cari transferler 2 784 739 000 % 2 Sermaye Giderleri 7 737 121 000 % 7 Sermaye transferleri 24 504 000 % 0.2 MEB bütçesinin büyük bölümü personel giderleri (%72) ve sosyal güvenlik devlet primi giderlerine (%11) gitmektedir. Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri 2017-2018

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A.3. Eğitim Bütçesi TBMM’ye sunulan 2019 Bütçe Kanun Tasarısında MEB’e ayrılan bütçe rakamlarına bakıldığında, bir önceki yıla kıyasla oransal olarak artış değil, azalma olduğu dikkat çekmektedir.

Sorun okul türüne göre ödenek dağıtımındaki adaletsizlik olabilir mi? A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A.3. Eğitim Bütçesi Sorun okul türüne göre ödenek dağıtımındaki adaletsizlik olabilir mi?

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 4. Aile Altyapısı A.4.1. Ebeveynlerin eğitim durumu Ferreria & Gignoux, 2010 Ferreria & Gignoux, 2010 Annenin eğitim düzeyinin çocuğunun eğitime erişiminde etkili olduğu görülmekle birlikte kız çocukların eğitime erişimde oldukça önemli olduğu görülmektedir.

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 4. Aile Altyapısı A.4.2. Ailedeki çocuk sayısı Ferreria & Gignoux, 2010 Ferreria & Gignoux, 2010 Ailedeki çocuk sayısı arttıkça eğitime erişim güçleşmektedir.

A. Türkiye Penceresinden Eğitimde Fırsat ve Olanak Eşitliği-Eşitsizliği A. 4. Aile Altyapısı A.4.3. Gelir Düzeyi 2015 TEOG Sonuçları TÜİK, 2015 ve MEB, 2015 Yoksulluk ile sınav başarısı arasında doğrudan ilişki vardır!!!! Yoksulluk eğitimsizliği, eğitimsizlik yoksulluğu doğruyor.  Ailenin gelir durumu düştükçe çocuğun sınav başarısı da düşüyor.

B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği B.1. Eğitime Ayrılan Finansal Kaynak İlkokuldan Üniversiteye Kadarki Dönemde Öğrenci Başına Yapılan Harcama Miktarları ($) TEDMEM 2018 TEDMEM 2018 OECD ülkeleri ortalamasında ortaöğretimde öğrenci başına yapılan harcama ilkokula kıyasla daha yüksekken, Türkiye’de bu durum tam tersidir. OECD ülkeleri arasında, devletin eğitim kurumlarına öğrenci başına en az harcama yaptığı ülke Türkiye. Öte yandan GSYH'sinin yüzde 4,8'i eğitim kurumlarına ayrılan Türkiye, bu alanda OECD'nin ortalamasına çok yakın.

Eğitime tam zamanlı katılan öğrencilerin okullaşma oranları: 5-14 yaş B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği B.2. Okullaşma Oranları En belirgin düşüş Eğitime tam zamanlı katılan öğrencilerin okullaşma oranları: 5-14 yaş 16 yaş 17 yaş 18 yaş 19 yaş 20 yaş Türkiye 95 83 77 52 51 59 OECD Ortalaması 98 92 78 63 55 AB23 Ortalaması 96 94 84 67 57 TEDMEM 2018 5- 14 yaş çocukların tam zamanlı eğitime katılımları OECD ve AB23 ortalamasına oldukça yakın olduğu görülmektedir. 18 yaşında okullaşma oranında ani bir düşüş görülmektedir. Ancak 20 yaşında okullaşma oranı OECD ve AB23 ortalamasının üzerine çıkmaktadır. Sebepleri? Lise ye başlamama yada terk Zorunlu askerlik yaşı

B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği B.2. Okullaşma Oranları Çocuklar eğitim sistemlerinde yer alan eşitsizliklerin birçoğuyla örgün eğitime başladıklarında karşılaşırlar; çocuklar okul sistemi içinde ilerledikçe bu eşitsizlikler devam eder (veya artar). Çocukların erken çocukluk eğitimi alması onların örgün eğitime geçişe hazırlanmalarında ve başarılı olmalarında yardımcı olur, okul eşitsizliklerini ortadan kaldırır ve daha iyi öğrenci çıktıları elde edilmesini sağlar. Erken çocukluk eğitimi 3 yaş ve altı için hala zorunlu bir koşul değildir. 3 yaşındaki çocukların yalnızca %9’u Türkiye’de erken çocukluk ve ilköğretim öncesi eğitime kaydolmaktadır ve bu oran da %78’lik OECD ortalamasının oldukça altındadır. %39’luk OECD ortalaması ile karşılaştırıldığında ise 2 yaşındaki çocukların neredeyse hiçbiri erken çocukluk eğitimi almamaktadır

Ülke Ortalama Saat Ülke İlköğretim Ortaöğretim B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği B.3. Öğrenme Ortamları Zorunlu Eğitim Süresi Ortalamaları (İlkokul Ortaokul Toplam) Yıllık Zorunlu Eğitim Süresi(Saat) Ülke Ortalama Saat Türkiye 6 251 OECD ortalaması 7 553 AB23 Ortalaması 7 250 Ülke İlköğretim Ortaöğretim Türkiye 720 843 OECD 799 913 ERG 2017 ERG 2017 Bu veriler Türkiye’deki ders saatlerinin OECD ülkeleri ve AB22 ülkelerinden fazla olduğu varsayımının gerçek dışı olduğunu kanıtlar niteliktedir. Türkiye OECD ortalamasından 1.740, AB22 ortalamasından ise 1.457 saat daha az zorunlu ilköğretim süresine sahiptir.

B. Diğer Ülkeler ile Karşılaştırıldığında Türkiye’de Fırsat ve Olanak Eşitliği Eşitsizliği Tablolara göre her şey yolunda ise niye PISA’ da her şey yolunda değil? B.3. Öğrenme Ortamları Sınıf Başına Düşen Öğrenci Sayısı: İlkokul (Devlet) İlkokul (Özel) Ortaokul (Devlet) Türkiye 21 18 24 17 OECD 20 23 22 Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı: İlkokul (Devlet) Ortaokul (Devlet) Türkiye 18 15 OECD 13 Tabloda sınıf mevcutlarının OECD ortalamasından çok yüksek olduğu görülmektedir. Ancak, Türkiye’de son on yılda ilköğretimde ortalama sınıf mevcudunda önemli bir azalma olmuştur. 2005 ve 2015 arasında, Türkiye’de ortalama sınıf mevcudu %16 azalmıştır ve bu oran OECD ülkelerinin yalnızca %2 olan oranıyla karşılaştırıldığında ilgili yıllar için OECD ülkeleri arasında ikinci en büyük azalma oranıdır. TEDMEM 2018

Sonuç Olarak: Türkiye penceresinden bakıldığında: Kız çocuklarının eğitime erişimi erkek öğrencilere göre oldukça dezavantajlı durumdadır. Doğu-Batı arasında oluşan eğitimde fırsat eşitliği coğrafi konumlarından kaynaklı uzaklıktan çok daha fazladır. Diğer bakanlık bütçeleri ile karşılaştırıldığında MEB’ e ayrılan bütçenin düşük oranda olduğu görülmektedir. Öğrenci başına harcamalarda İmam Hatiplere ayrılan payın diğer okul türlerine oranla çok daha yüksek olması ciddi bir eşitsizlik olarak yorumlanabilir. Aile altyapısının eğitime erişimde ciddi bir değişken olduğu görülmektedir.

Sonuç Olarak: Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında: OECD ülkeleri arasında, devletin eğitim kurumlarına öğrenci başına en az harcama yaptığı ülke Türkiye. Ortaöğretime başlama çağında okullaşma oranında ciddi bir düşüş olduğu görülmektedir. 3 yaş ve altı okullaşma oranı OECD ortalaması % 78 iken Türkiye’ de % 9’ dur. Sınıf mevcutlarında OECD ortalamasının çok üzerinde olsa da bu anlamda en çok çaba harcayan ülkenin Türkiye olduğu görülmektedir.

TEŞEKKÜRLER…